|
| |
| |
| |
Wan Apuku bari
Op 'tongo
Sa libi bun. Sa libi krin.
'ka b'bari f' dé na jokoten.
Sa suku f' ju, èn prodo kra:
lobi, na wan odo a e koti, ter' ofa!
na wan odi mi kon bari ju,
ne mi kon si na trubu fu ju fesa!
I
Sébi wasi mek' mi si grontapu.
Kankanman, ju pjai abone! Saman'o!
Wan anansit'té kon frekti djadjaman.
Ne Apuku bari: ‘Wo na wo na wo!’
Mi jere sébi tongo kot'mofo, dan ari
na langa langa kumba-t'té fu grandjodjo.
Aay-o, mi jobo-neng'ge! Masra, tanapu-go!
Kokokow gi dow, e bloko tow gi jur' nomo!
Stroi na asogri f' j' akara so gi lunu ba, o-ba!
Wiki den kabra kabra nain a braka
Hopo ju jeje nain lo'lontu fu kontren kontren.
fu dusun dusun tongo san didon babaw,
a taki, di ben mu fu taki.
| |
| |
| |
Schreeuw der zevenstem
Intro
Voor 't goed en 't schoon ik leven zal.
Voor 't goed en 't schoon, om zielsgeluk.
Neigzaam naar mens ik wezen zal.
Want liefde is het, liefde die mij schiep.
Heel deze wereld is een feest van troebele vertieren,
de levende zijn wankelgang
naar het huis der god bewaart.
I
Het rijpingsritueel der zeven reine wassingen
deden dit negerkind de wereld zien. Wee o wee!
Gereinigd naar de geest en door de vaderen gezegend:
neger, hun rijkdom, hun magie, worde mijn erfdeel!
Gevangen in het web der goden.
Er klonk de Zevenstem, de stem der Zevengeest,
Apuku. Zevenmaal tegelijk beleefde ik de doden
die vader waren, in de rijken van mijn stam geleefd.
O neger-ik! Hoe zou ik 't leven
bemeesteren in 't goed bestaan?
Ik ontlook uit vroegten van de nacht
tot menswezen die is vergaande
na 't uurgedurig toeven in zijn dag.
| |
| |
| |
Je'e ju, no law gi doistri meki koni kaba!
Dan har' na sjesi fu ju Asi,
- pika ai no braka so fu si,
san man no si, ma meri bumbum-bunu.
Na twarfu dusun sten f' jo'oka
ben dokun dokun tron dusen dusen,
nono, ben kofu mofo kon na wan, bem bari.
Waki na sribikondre sébijari
di gro na pasi f' ini, iniwan!
A kaba a kaba kese nanga krakti
san ben gro wan breni gi dungr'oso f' ai.
Wiwiri pe Apuku bar' nain'o,
a e swet'buba sote..., e swai,
e tèmpo neti sondro a brenki fu granstari!
Ju, fajaworon, sjebi kongowe!
F'e donkedan na lasi fu tap'uku nain tap'ai
fu ala di onowsru noko den tonton!
Sébi krio'oneng'ge no bi, no ba, efi...
mi kot' net'tapu, waki ju kaba!
Wansi den broko wiwir' a ju,
Na wan hogri e tow ju leti!
Sébi kor'faja e leti e bron.
Sébi munkenki redi tron: den kugrulontu f' ai.
Sébi kaprisi mi je'e ju ben bisi,
nain soktu fu winti san ben kon wai,
e sjow na ebi fu grontapu, sjoro abra, dandawe!
| |
| |
| |
Wie geest heeft dient het ruim der dingen
te vullen met de windenkracht
die hem ontspringt aan 't ruimste binnen:
't bewustzijn steke op, ín hem,
als 'n zandstorm - maar dan van stofgoud -
bij de woestijn waarin liefde oase is.
O Ruim, waarin de geestkracht
tot sprankelende zon die 't bewustzijn erft!
Er zal de avond keren, waarin wij verdwijnen.
Maar lang voordien zal ik geheiligd zijn.
Op!, zinnebeelden van het negerhuidenzwart!
Flakkert toch op zoals het vuur der ogen!
Toon wereld wat de wereld nimmer oogde of zag!
En weest, zonder het zielsbedrog
dat menselijkheid verminkt tot waan
en tot demon onzer demonen,
de ware luister van de schone dag.
Want nacht en neger zijn tot één natuur verweven,
naar vastomnoeming van de liefdesnaam.
Hun omtrek vaagt, zij sterven
in ongeziene blindheid: 't nachtenzwart.
Neger en liefde dreigen elkaar te onterven!
| |
| |
| |
Dan fara, njunnjunmun set'krutu,
ben kon bruja bruja e tan a draidrai.
So misref' ai kon stroiti loiki tu e brutu:
ope fu go, mi An'na!, ope fu wai?
Aleki jorka tan bonsbaki mofoneti
e trubu dan: nomo mormo gwe a hé,
e toktu en kon na ondro agen,
nain kriko kriko djumbi-pré,
e laf'bari sote..., mi neng'ge sobu,
e gro krioroman sikin, so whuh!
So mi ben de, so mi ben tan!
Djodjo di tirtjar' mi te f' dja na pasi,
san na a kuduntu san mi jere e bron wan ati so?
Aleki te kors'patu kuku-nati bron-udu?
Sonte wi, libiwan na bro,
tan meki granfjofjo f' akabra!
Ke mi tata, ke ba, i méne taki: a so
wi nengre por' krabas'watra fu gronkondisi no?
Skuma sa kot'watra! Wiwir' sa lala baka!
Anu sa sjruba sjruba e swai e trubu leki fisi!
Ati sa e drai en drai! Mi akunu bari: wedu!
Bobi f' nengr'oso sa lon watra t'oy...!
Mofo sa kruma kruma te tongo sa tron tifi naini!
Woi sa kaba fu woi ber'ati nomo!
| |
| |
| |
Dan klinkt de kreet der Apuku
met duizend tongen die de taal de gang verlichten!
Er breekt de weg uit duisternissen heen en zie:
er is een levensgang geschapen.
O ik, bezeten ziel, Hem ben!
't Orakel van de zielsbevlogene
en spreekt: ‘Ga neger, ga! Ga over wegen,
gelijk het paard de last heendraaft.
Al is het blind, het ruikt de weiden,
onfeilbaar, daar een god het ment.
Zo zijt gij mens, het Paard der Goden!
De pijn van 't leven zadelt op uw rug.
Voor wie de waarden kiest is angst het bit.
Maar wilskracht vorme hem de teugels!
De god is Ruiter. Neger, neger ga!’
Ontelbaar, stemmen zijn het, die voorts spraken,
verenigd in het koor der koren:
't zijn doden die de hartstilte
doemzaam zonen van de duisternis!
In de chaos van het oor worden tonen verscheurd,
schier slechts een vol dozijn, neen,
tot harmonie der kakafonen, gebald,
't Woeden van 't venijn en van de haten!
| |
| |
| |
'ka Apuku bari, net' babaw agen!
'ka tori fu wi, sjen fu dungr' a e tjari.
Biká biká, a sébisten disi di kelebari so,
njunmun sa seti krutu gi en agen, agen!
Aitdé f' wiwir'watra no bar' ete, tata, m'tata-he,
ef'noso sébiten mi bro mi ari,
nain a go-lasi disi di mi de!
Fu kondre-t'ta, a pina mi wan sjen na lo.
Tori fu nengrebere, na udubaki a de!
II
Sébi wasi mek' mi si na in'ai f' grontapu:
hahahay, krioro, gongote! Bar' wan alufrubar'oy!
A so beretata kon kant' wiwir'krabasi trowe-go.
Her' na afrilontu fu mi ede bar' wan obonubari.
A pete pete wusu mdada ho-he!
Wan dé wan dé, ben de ben de,
no de a sa de moro - ten lowe lin wan fasi!
Musugron ben naki gengen loi abanimankoloku!
Leki na fes'fos' bro di wai na libipe
so pasi ben opo, krin ben leti na ai.
| |
| |
| |
O, in het ritueel, hoor, in het Ritueel der Baden
trof ik de Zevengeest, de Zevenkracht!
Het waren uren van vermoeienissen,
van ongesternten in nacht gebaard uit nacht.
Gloeiwormen die de blindheid in het aangezicht
der angsten weten te verbranden
uit duisterdiepten onzer ogen!
al met 't kleinste van uw licht:
gloeizame hoop van de onnooz'len!
In de Zevenboezem die binnen één neger huizen kan
tref ik de struik van mijn geheimenis:
hier kwijnt het bloedgewas der droefenis
in zeven kruiden aan één tak!
En vuren flakkeren op in zevental.
Zeven maanstonden rond het Dal der Ogen.
De Zevenschaduw van het onvermogen
tot leefgeluk, ontsprong mij uit een rots.
O neger, 't is de wereld die de mens vergaat.
't Bedrog reikt hem: demonen!
Ver heen, de manen in vergaderingen.
Om dingen die de geest bestormen
in wezens, dier en diergelijk.
Ik alzo dus een schip gelijk,
dat rollend is over de golven, van stormzee,
orkaanbedolven, maar tollende vanuit het ruim.
| |
| |
| |
Kba dada fu nengr'oso broko loli fu wan tori go:
‘Pikin pik'o, wan dé fu atibron, wan dé f' kor'kori!
Wan ten fu lo boto, tu juru dapede fu njan batjaw.
Tu-tu, a so w'e kir'kir' ori,
langa-go, langa-kon, sobunu ye!
Odo no sa kba kot'prakseri, efi
libi ensrefi sa tan lo pondo
f' tide sa pasa a wi nengredoro.
We dan; konsens' no sa bigin fu kula wi
gwe morofara te a mof'kriki, efi,
pikin nain buba, wi mu hesi par'boto!
anu no mu du gi wi, ma w'srefi!
We dan, m'nana seki pangi
doro kampudoro nojaso sobunu.
A kele: ‘W'wo!! Krio'o-pikin!
Sébi koroku no fit' gangan!
Fu ai f' en si prani fu kasabatiki,
nomo a kon si grani fu pransun ba!
Mi sabi taki patu f' obja no sa de,
efi, a bori ju kaba fu bor' en na brewa!
So...! We dan m'pkin, m'nengre, was'buba!
| |
| |
| |
Speelbal onzer demonenkracht!
Omhoog, omlaag, zwevend van ziel...
De stem der stormen is 'n lach
van gruwelgeest, tot ons gekomen,
rovende wat ons 't hart beviel.
En met de schijnselen de schijn belonend.
O levensdag, mijn amulet, fetisj en
Wat is het wervelloze wezen dat ik zie, en hoor,
en in mijn toekomst per gedaante mag vernemen?
Wie is het? Wie? De Toornendrager van de goden?
De doem der vaderen die niet verbleekt?
De schijnbaarheid van verre boden?
Of is het Apuku die mij 't gezicht,
een ander geestesaanzien waard,
glanst tot een doembedrog?
Want in mijn blik herrijst de nacht.
En er heerst geen vrede op de mensendag.
De wateren van 't ritueel zullen verschonen,
't persoonsgelijke van mijn eigenheid.
Maar met de gisterdag komt er geen vrede,
slechts wapen dat tot stilstand komt.
Voorwaar: er is doem uit ons verleden!
Er is de onheilskracht uit ons geslachtendom!
| |
| |
| |
Libi f' i? A sa we, a sa wo,
A sa wewegi t'o, mi mampikini de!
Dan j' was' kumba! Dan was' ala j' sikini ba!
Bika ju kot'watra fu mini.’
Fa watra meki didon sribi sargi gwe
Sreka sreka a de, te fu a pasa wan dede.
Dip'bere soktu wan go: neti f' ai na noti!
'ka sajansi, na koni f' obja a tja!
Juru di un de? Mi kaba kot'watra!
E! Wan Kutirimofo frudu lusu a mi kra
kon broko a dan fu busi gwe nain dipi.
Tere fu tori, a bar' tu mofo-singi dapede.
Wan dobrutongo lai, a saka en joko!
Bles' e krin mus'juru te...!
A mi f'e poko sonten poko,
tan na a smara fu wan sren
e dansi atap' tufutu a mi bropresi!
Farawe, jorka froit' ferbèrde-froiti, fropo!!
Wan hebi komoto naini grebiman siton,
fadon so: bow! e kankan wan dip'doti!
| |
| |
| |
Aldus de priesterlijke wateren ontheiligd.
Het Boos der werelden sloeg toe!
Het Medicijn keerde terug
tot in zijn samenstellingsdelen.
Wat was gebrouwen keerde tot het rauw:
de val van de Magie, gelijk 'n zondeval.
En handen wasten zich gelijk de vis, de vis,
die spartelend is in troebelstromen,
ontdaan van bodems in de eeuw'ge rust.
Maar naar het oppervlak gekomen
wasten zij zich, de hand, in onschuldkreken.
En 't hoofd der wassershanden
vergat het bloedverraad van zwart op zwart!
De broedermoord die 't zwarte huis besterft!
O, het hart van de negers sloeg stuk op de rotsen
bij de verraderlijke stroomversnellingen
van de geschied-geschiedenis.
Ziedaar de schreeuw van onze zonen,
gekreten en gekermd, verscheurd vernomen
en zevenmaal verbitterd tot de wrok der eeuwen!
Verzwaarde stilten tot aan de moderne levens.
De kreet in ons, in óns, zal op
de hedendag worden beleden
tot een herinnering die 't zwart beslaat.
| |
| |
| |
Kaprisi Anaki, a kon e sidon atap' drétaki
tron wese wese fu wan Opete!
Sébi wiswasi no sa kaba marki kapalasi!
Kaba ju boi ben sa f'e net' e gwe!
Dan a so den e bar'wroko,
Wan luku kot' wan tru gi dé-o!
Totro, ju prani lo ba! E! E'e!!
We, Kumant'o! A dapeso fanowduman,
a lo wan gadu nain a komki f' ati!
Dan wan agersi brenki kon noja. A sori:
wan amaka mi didon didon, e do-di!
Ne wan Marai kon fré en briksi kon,
e mara en kakumbe e singi leki pré-o:
Bus'o, mi ta, na mi wawango!
Forwru ben weri krara te nain ai.
Fowru ben wer' wan redi libi-tité e tai,
let' nain a sembo fu en fré, na en neki de.
Sarpoeisi-redi mi ben si ben si mi awese-ho!
| |
| |
| |
O Zevenstem, gericht uit eeuwen!
Wake der vaderen die niet vergaat!
Land dat ons zielsdelen beslaat,
maar dat geen ademvrij kan velen!
Schaamte der nacht is dageraad.
Neger z'n waarheid wil mij kelen!
De Zevenstem verschreeuwt verledens
van 't verscheurde IK in hem.
II
Zevenmaal reinheidswassingen deden mij staren
in 't oog-in-oog van wat de wereld is.
Dit, neger, is de schreeuw van wat ik deelde
met de gewassenen van overal:
Mijn ouders, beide aaneen, plengden het offergoed.
Mijn wijdten werden levenswerkelijk en kwamen
in het gebogen hoofd dat tranen kreet ineen.
Want in de zangen mijner vaderen
klonk d' almachtkracht van 't universum,
hier en ginder tegelijk! O, dag!
En er was water dat mij waste!
Het vroege uur wekte de dageraad.
Werelden ademden de sferen
uit diepste delen van wat ooit geheugen is, o, ís.
In het zenith van mijn zon klonk vaders stem:
| |
| |
| |
fu dobru jesim'ma wan afiti:
taki, Kumanti, na kinta e kari,
Besu besu! Taki, kele mati, kele!
Kasi dundu, mi si wan Adoja!
III
wan ede nanga sébi granbaruba e kari.
A tata Sébi-baluba! Tata Sébi-balú!
Dan m' dren: na fos' baluba-ede e bro tutu!
Ke! ke! ke! Mhm! Ke ba! E!!
Dren so mi de, mi sji wan ede - di fu tu -
nomo a e sutu gono pjow! pjow! pjowww!!!
A di fu fo, e bar'boskopu trowe, lala lala!
A trawan baka, féfi sobu so:
a dat' a sa tan njan gow'tsanti!
A tratra-trawan e frekti w'wiri sori taki en de:
hen, nengrekondrebasi, kankan fu Kediaman!
Di f' sébi nomo... m' las' fisjun!
Ne wante a tja kroit'dampu sutu mi ai so: fjow!
| |
| |
| |
‘Er is een dag voor droefheid,
Eén voor het zweet des aanschijns,
één voor het genot der oogsten.
De keerzijde der keerzijde, mijn zoon.
En dagen rijgen zich aaneen tot levensuren.
Wie sterft, hem vergaat het lichaam als 'n schip.
Wrak lijkt 't, rustzaam op de bodem
van 't verzonken zielsgetij!
Maar geest die leeft, beseft: er is gemeerd
aan wal, aan 't eind der vloeden.
Wie peddel heeft, hij roeie zèlf zijn strijd!
Mijn zoon, geworden roerman,
kapitein en... passagier:
ziedaar de klip van de gevaren:
aan jou is het die boot te varen
naar het gewonnen leefgetij!’
In het gewoven kleed der lendenen
van het ginds naar het nabij.
| |
| |
| |
Dan Apuku bari: fri mi fri wan ati!
W' adapede, wan Leba kon:
We tjatjamanleba.... na j'o?!
Na j'e boboisi so bis'bisi?
Mit' wan krab'dagu nain ow'ow' pranasi ini.
Krab'dagu bari: ‘Ke, pkinmasra,
Ke, mi abi loso, loso soso kaba kiri mi!’
Mi taki: ‘W' ope dan so?’
Krab' taki: ‘Naini mi ati!’
Aiten mi pu'u, mi pu'u baka:
loso tron dedebonjo a mi anu!
Eru! Krab'dagu bar' wan mofo lafu!
Pikin f' busi-tité, o-ye!
Masra, i sabi taki mi na a m'ma f' t'ta goroni?
Fring' j' ai na a manjabon so dapede wan leti!’
Mi du! Aiten mi du, mi luku-si:
Krab'dagu gwe-komoto-lasi langaten!
Dan si da bon nanga waki-ai:
den froktu tringi so, sote... sote...
Kba m' luku baka: m' si: soso ded'ede!
Den tringi tringi anga dapede
so fjafjafja! Whoh! Fja! fjo! fja!!
Trawan f' den e lon brudu e lon lek' sapa!
Trawan f' den por'por' fadon fadon!
Bon bar' tak': ‘Draipasi, krio'o!’
Mi drai. Dan boto didon e wakti kba.
Ay, pari mi jeje doro agen, agen!
| |
| |
| |
‘Zie uit het oog, m'n zoon’, zo stuurde zij
en sprak in broze stilten met het woord dat zegt:
‘Ervaring is de levensschat.
Heb dat, m'n zoon, heb dat!
De pot van jouw magie is wat de jeugd verschaft.
En op het vuur der driften wordt de kracht
van weerbaarheid gebrouwen.
Was met het water uit de aarden pot!
Om ijzeren magie, mijn zoon, magie!
Was je in reiniging en onderga
de doop die deze is en wordt:
deel van de zwarte zielsgena'.’
En de wateren vloeiden elkander.
Bij elkander en tot elkaar.
Een stroom liep door het bekken van de afkomsten.
Geheiligd en gereinigd, oermens in m'n kracht!
Ik waste mij met taal uit oude bronnen,
tot het gevloeide woord volbracht.
| |
| |
| |
We, a pasi m' tan, go mit' wan taki
e anga na abraliba e wai nain winti ini.
Kba taki n' abi bon, no rutu!
Gronwinti m' si! Sofi Abadi!
jorka e suku f' bari na ede! Frooo...!
Kaba Aisa Loko mi wan go! Ayi!
Dan di mi doro pe den doistri f' dé
e opo den pranpran fu iniwan kan frede
lib'ati lowe, gogo fu pinti,
dape a seki goron dans' en poku!
Boskopudron, a krio t'o-ho!
Lus' mi, katiboketi, lus' mi kumbaleti!
Goron f' An'na, mi dans' wan ansokobanja dapede!
Dan m' bar' tumofo, kowr' a sten.
Mi njumannen na krin f' tamara,
Di f' tu: ting'fowru fré kon dede naini!
A pete pete taki: di fu dri so ba,
baya, komit' woron so, tringi naini!
| |
| |
| |
Twee liederen klonken op 't laatst,
vol dubbeltongen, dubbeltaal,
aan ladingen der keeldiepten ontsprongen
uit het geheime oord dat hart beslaat.
Rijkdom sprenkelde de kalebas.
O vader o! Vaderen, o vaderen!
Ik had overwonnen! Ik danste
op de smalste zijde van een munt uit slavenjaren!
Links balanceerde 't leven,
rechts de dood. 't Lichaam
dat ik was, verhief zich tot de waarden
in honderdvouden van het schroot
dat wij uit slaafnaam waren!
Zo voelde ik mij: wezensgroot!
Op de plek waar mijn adem zijn longen had
ontsproot de boom der goden, kankantri,
hoog op de aarde. Het was:
de god in mij die uit in knoppen brak!
En zie: terwijl ik werd van wie ik was,
verkeerde ik in droomgemoederen
die er de hangmat slapen.
Aan gene verte, verscheen een vogel, een Marai.
Vogel vol schoonheidsglans, hij keerde zich en zong:
Kirre kirre kirre! Dit is een vreugdedag!
Zie vol besef, besef dat ik de Aarde ben
die sprekend is in de naturen.
Moeder der Geesten ben ik, oer van kracht!
| |
| |
| |
Fir' fa wan sani e gro mi skin!
K'kapèrka e frito frito e sjebre lontu!
Morisi tak' en e waiwai anu gi moferiwan.
Bató, mi sji fiadu fu por'eksi!
Ay, sangrafu, mi broko busi f' ju, dan m' doro!
Kongowe, pikin f' nengr'oso, kongowe!
Ko-kongo-kon, ko-kongowe!
Akara, na buntan a e suku.
Son, na wan krin a e leti,
sa ten na ten f' dip'busi.
Prit'finga n'abi sjen gi wakaman.
Prit' na sarpoeisi disi a tu:
bun nanga takru sa kon dra wan dra!
Dan j' bar' obja, dan bar' baka!
Fompéri, na wan at'mofo a sutu en
Ko'wko'w, tan sjruba sjruba,
| |
| |
| |
Vogel in 't kleed der Marai-pracht
bepoederd met de heilige aarde,
de witte kleigrond, pemba-grond.
De fijnbestuifte aarde hem op 't veer.
en in feestkleed vol magie magie.
Twee kralen hem in 't vogelenoog:
symbool zijn zij, van 't Geestenleven.
uit 't Ruimenhoog, een Kromanti!
Vogel droeg om de hals een levensdraad:
't was teken van 't Eeuwig Schoon.
Dan zong die vogel nieuw,
o, met 'n luide stem als in 'n lente:
Zoon, zoon-mens, mensenzoon!
Kijk naar uw verenpracht, 't blad over uw huid!
Uw roep schalt uit de nacht der dagen,
als om de vrije vlucht, de levensvlucht!
Ik ben een God die spreekt van uw natuur, natuur.
Het zweet is u over het aanschijn ginds gekomen.
Dát is uw licht! Kom, sla uw vleugels uit met mij!
| |
| |
| |
IV
di miti mi, di m' tuka miti dapede
Wiwiri hopo pasi na ondro watra.
Tata, a dape a ben waka lunu go,
e kibri naini tu-ede sapakara,
e fet' kir'ati-feti, e but'butu.
Nain Gado Sabi ini, naini Fortri Buku,
nanga No-mer-mi-kondre sobun tu, da dé-o.
Keba a pesa kontren fu moko moko.
Le le, ba si: a broko busi beni go:
tjekun tjekun wan mofo Kumant'oy, mi neng'gu!
Bus'o, miwan! Kaba, bus'o, we si mandiri!
Faja ben e let' e bron, ma noti!
Sten hopo e bar' krioro-tongo!
We, kankan fodurnan, na j'o?!
Baka-iri dans' wan Apukubanja!
Dan Gebri-kintu, Gebr'amani di mi lo,
si, man koti wan obja naini pré, a de na en-o!
Fré wan bun braka marbonsu e fré e doro.
Pe dedewan didon, a hopo e dansi!
'ka kabra prit' wan kankantri kon meki manjo'oka!
| |
| |
| |
Hier aan mijn grond waar ik mij was en was
verschijnt een vogel, nieuw,
met eigen werkelijkheid aan vederen.
Ditmaal aan dorre tak boven het heffend hoofd.
Het is vogel Anaki, mij starend door 't geraamte.
O vogel, zie mij naar mijn vaderen schaamte,
zozeer, dat ik verzwart tot nacht!
Ben wees geworden maar niet wijzer!
Ik wás mij, kind der aarde!
Zie mij de geest daar stijgen:
de Aasgiergod ben ik, in volle volle vlucht!
God van de geestesruimten!
III
ontwaart: de god met zeven baarden.
Die Zevenbaard! Daaraan: zeven doodshoofden!
Het eerste was een hoornblazer:
man van de weergeworden strijd!
Het tweede schoot geweren als in 't oud
der tijden van de vrijheidsstrijden.
Snaphaan schoot het en vuurde woede af.
Derdehoofd droeg de groene tas, jachttas
waarin de kogelen en de geheimen
van Jagers, eeuwig op het vrijheidspad.
Vier klapperde met doods gebit
de waarheidsboodschappen en leuzen
van hen die waren in het kamp
dat werd belaagd, dat werd belegerd:
een fort met negers in het woudenrijk.
Vijf, vijfde in de rang der hoofden,
het vrat van 't goudgekorreld zand
gelijk men wanhoops smaaddaad pleegde.
| |
| |
| |
a so mi wer' kamisa e boro miti manu.
Wan papasneki lon wan lon,
nanasi buku wai opo trowe!
Mekunuman, a gi por'nen wan tongo f' tak' en de!
Hinto hinto, ju leleku, komoto gwe!
Wan gadu nain kors'patu panja en sten
aleki godo panjá, siri lepi wai!
mi na kankanman kba swar' obja!
Sjenpasi las'watra, 'ka Gebri-t'ta, a doro!
Fring' wan tité gwe a kampu dapeso, penboto doro!
Oho, massa kio'o, oho! Dasso!
Gendri fu gendri ben de mi gonsaka.
Djunta f' djunta ben sa de mi snapana.
Mi neki dragi tja wan wondru-t'té
fu tu ai krara san ben e singi.
Weni dundu, a so mi nekro!
A puru lai na kenpondo, minmini!
Wan asege f' buku gwe nain wan udu lasi dapede!
'ka Genti bar'wroko! Wan lansri fring' tide!
Tak' alukudund'o? Alukudundun, ba, ju je'e?!
Swampu didon didon leki batoto e koti skuma.
Watrawiwiri, a pré wan pré e songo jana de.
| |
| |
| |
Eén vlocht het haar als teken van zijn stam:
het was de zesde, Zoon uit Negerland.
Neger in neger, zo hij toonde!
De laatste, lachend als de levende,
hoofd was de laatste toon der zevenzang!
Volmaakt door hem klonk er de angst
toen hij zich negerwaarts ging kerven.
Ik ben die ben de dag der wake, achtste dag,
van na het dodenuur tot u gekomen,
zo sprak Apuku, uit het Zevenhoofd,
Ik ben het uur waarop de geest der dode
het rijk van deze aarde zal verlaten.
Op slag veranderde de god!
Hij werd een ander, Leba!,
gebonden aan het slijk waarin de slangen!
Het Dieptendiep ketende hem,
o, Man en Geest der Wereldondersten!
Hij danste Leba-dans binnen mijn huid!
Geklonken aan mijn aardse glans! Hoe
zou ik van de diepten komen?
Want Leba is de levensdans!
Want Leba is de dans om hoogten!
Want Leba is de on-god in mijn mensgehalte!
Op de aarden weg onder mijn gaande voet,
- ik dwalende de paden zonder tal in wouden -
trof mij een wasbeer op mijn weg naar Huis.
Hij was 'n god; hij vroeg in mensenstem:
‘Mens daar op 't looppad,
hoor mij met de mensenoren!’
| |
| |
| |
Fejantiman, na gent' a e koti, sajansi ba!
Kumanti f' waka pasi, waka! A go! A go!
Ala na pasi di a waka blaka na ondro en futu,
pe a tow sikin go jandawe!
A e waka atapu sneki baka!
We: akunu bloko! Wisi f' wi katibo wai!
A so Mba Gendri hopo en borsu e poko!
Ma man fu gran'opo, a kaba swer' en koti!
Kugru no piki, a no jan no jan!
Sabana-ho, a ju ben bro tutu,
En ati kot' wan brudu lon.
Ont'dagu bar' wan bar' gi bakabusi.
Spuku ben si wan wer'o, si wan si!
Keba, na pkin f' snapana den ben jer'o.
Ma dede e pur' den bere now:
Wan grasi kot' a neki-t'té fu yobobasi.
A bar' kunduntu! Bar' kunt'kuntu!
Hahahay! Hahy, hahay! Whuh!!
t'ta swampu swar' en buba gi en!
Dan kugru f' en sa nen: No-mer-mi ba, o ba.
Nengr'oy! Wan lansri boro wan ati psa,
dan a fasi nain pasandra skotu.
Lowemankampu bar' baka, agen f' agen, hahay!
| |
| |
| |
Ik heb een kruis en dat is luizen.’
Gevraagd: ‘Waar luis?’ Hij wasbeerde:
hij droeg ze in de pels daar in zijn hart!
Geheime luis! Hem van zijn kruis ontdaan!
Ik thans verbaasd: luis was het doodsgeraamte!
Wasbeer in lach! ‘Geef oor,’ zei hij,
‘waar bleef je oog dat je niet zag
dat ik godin ben van de zwarte zielsgeheimen?’
Dan kwam uit wasbeer tweede mensenstem:
‘Ziedaar, o mensenzoon, de mangoboom!
Vol van het fruitenrijp is hij!’
Ik zàg!, maar ik ontwaarde:
trossen vol doodshoofden in het geblaarte!
Bloed droop hun bare sappen af.
Onder de schijn van 'tgeen er boomde
lagen de lijken van de doden.
Wèg wasbeer, bij 't verplaatste oog!
Wondere wereld! ‘Ga nu!’ sprak boom,
Dra peddelde ik en voer mijn boot
- geschonken door magiegedachten -
heenwaarts naar 't Vaderenkamp,
Maar vanuit vreemde wind gewaaid
bewoog zich overdwars een tak
op 't waternat waarop mijn bodem.
Tak zonder boom, boom zonder stam!
O wondergodenschoon! Magie was dat!
| |
| |
| |
te da gendri f' ati fika tan, krio'o!
Ofa a no fa: wi tja na leti!
A dat'mek, njuman, ju ben sper' krabas'watra.
Kaba mi neng'ge, ho, wasi! Was'buba, was' agen!’
A de na sama mofo-o, korowa!
Tap'tori
bika m'e sungu swampu e gwe, aleki noti.
babaw mi wan babaw babaw!
A gado wawan sabi mi watr'ai nomo, so bisi.
dape mi no de no tan no noku!
Pasi di m' waka doro te djaso,
a langa leki dusun dusun krarasneki de na keti.
Bifo mi tai prakseri na ede,
Kumanti ben wai, ben wai.
| |
| |
| |
God der naturen, groot! Oerstam der aarde!
Wee mij, dit huisverloren mensenkind!
Dat ik u ruisen zag, schouwelijk aan die tak,
En de duizend doemdoden in het gebladerte
zij kermden en kermden 't uit!
Drum sloeg. Boodschappen vol geheimenis
stemden de geesten droef en zegden
dat afstand de geboren verte is.
En dat wie gaat de spiegel zien zal
in zijn blik, geworpen, in 't woud des doods.
En dat de slavernij der mensenschoot
de navel klemt en ketent.
O, in het vuur van mijn voorouderdans
scheur ik mij uit de kreet der kelen
tot de spraak die 'n snik in mijn verzen ontzet!
Dood en 't derven van het lichaam.
Misschien dat Afrenkuma, levende de vaderengod,
zich over mij, ik levendrager, ontfermen zal.
Bij de wording van mijn eerste Water
kwamen termieten en zij aten van de aarden kuip.
Mijn tweede Heilig Water werd verijdeld
door een gier die kwam geplonsd
in het zuur van 't wekend blad.
Luchtgod en Gier! Onheil! Onheil!
Het derde nat bedierf van de wormen.
Zij schaarden zich omheen het binnenbad
| |
| |
| |
Grontap' mi tnapu: winti e froiti mi na jesi.
Pasi fu sosé, genti a de tjari sondro koni.
Pasi fu jandawe, na dape koni soso lai.
Sort' wan f' den tu, mi sa go blesi?
San na a pototo di mi lai e tja?
Sonte wan gadu de a mi fesi!
'ka mi na krin fu ai, a gowtu f' leti!
A mi wawango, mi wawango.
Fu: LELU, 1983
| |
| |
| |
en schaarden zich aaneen tot gruwelhorden.
Magie-wormen: Onheil! Onheil!
Maar goed geluk verkavelt zich
waar 't onheil leeg zijn wortels schieten kan:
het kwijnt en dort, terwijl
het heil zich rankt aan alle kanten!
Dan toen dat ogenblik kwam wassen:
kapellen van de vreugde fladderen in rondten.
De steppe schreeuwde zaligheden los, o los!
De Mauritiuspalm - stoer 'n god -
met het handgewuif van bladen.
op de dag van 't nieuwgeworden zuivere verdriet.
Voorwaarts, kind van het negerhuis!,
Het zwarte vers is u gezongen!
De zon heet: vreugdelicht,
de regen is vernoemd naar wassingsstromen!
De wereld van het woud baart niemand schaamte!
Aan de zwoeger herkent men het zilte zweet.
Voorwaarts: scheur dit geboden kleed
van rein en schoon katoenengoed aan twee:
één is voor de verledengang;
één is voor toekomst op de hedenbrug.
In jóuw bestaan-zijn vindt 't wereldgroot
zijn evenwicht, zijn evenwicht,
| |
| |
| |
Nu met een kaars het licht aan grens gebroken!
Nu met een rum een slokje keel ontstoken!
Terwille van de branding van de eeuwigheid!
Dan volgt vreugdeschreeuw: ‘Huhu!’
IV
O schitterende nacht van niemandsdagen!
Vraag het de levenskracht, de levenskracht!:
ik waadde mij over 't geheimzaam pad
waarvan de strijders uit mijn eeuwen,
in 't teken van hun zielsverhalen
spraken in 't groot over verzet aan geest.
Buku, Gado-Sabi, No-mer'-mi-kondre:
de forten van marrongeschiedenis.
Geboren dorpen op de ritsen
Erheen leidde de dood van het geheime pad
der Kromanti, god uit de Al-luchten.
Er brandden vuren in de zwampen.
Stem zong uit open plekken
van iets grotelijks en groots.
Vuurdans der levenden begon
langszij de wateren die brandden!
| |
| |
| |
Ik kwam de Kromanti en kwam:
gedaald, in 't lijf der zwarte wesp,
aldus vermomd, aldus vervaderd, en...
zoemende uit het Al en met de wapens.
Mijn volk wachtte nabij zoden
van 't wildste-taaiste gras, voorbij rivier.
Dan toen de zon was neergedaald
over het kruinendom van woud en woud
sneed de magie mij uit het hout der zonen:
O Kromanti!, wesp werd daar neger
die zijn lichaam talmde in de mensenpas!
Tussen de wilde ananassen en kadaveren
verscheen de ik-strijder met schaamlap in den rode!
Hij snelde 't rood voorwaarts, voorwaarts!
Slangen verkronkelden hun resten.
Het waren geesten van de Laagten.
Kumanti's voet verbrijzelde
't schildpad daar z'n schild:
't was tekenvol en taalgeheim:
hier spráákt de Onaantastbaarheid!
| |
| |
| |
En oerliaan die tijdperk-lang
de oerwoudreus omworstelde en knelde,
wierp zich af, verscheen op slag van drum.
Hij viel Kumanti in de hand,
verdorde ineens tot speer en
vloog geworpen naar het pallisadendorp
onder de dekking van Kumanti's roep:
Neger, het wachtwoord is ontknechte geest!
Verder geladen met de daad van het orale,
Voorts om de hals mij 't oudenlied, gevat,
gevangen in twee kralen, die magisch prevelden:
Kumant'o, ju d'o-ho! Kuman-kumant'o-ho!
Het uur is gezongen door koren als d'aren!
Vader, de kracht is het Kamp van de Wil!
Er is de droomdroefheid die komt herleven,
van weer een wereld die vergaande is.
En de kever des doods herkruipt in het hout
met zijn tanden die strijdduur herknagen!
Zie: mijn ontschoeide voet heb ik geworpen
gaande over het groene zwamp. O weengetij!
O, in de aanblik van het gedagvaard uur
verliest de winnaar het gelijk van zijn tijd!
Want waren winnaar en marron elkaar
en eender en gelijk... ik zou niet wenen
om de verloren strijdenstijden.
| |
| |
| |
Zie: bij de bloeddorst van Kumanti's vijand
wandel ik over het 't geheime pad dat voert en leidt.
Er is geen opper- maar een ondervlak.
Het is: alsof geslangde klei,
Voel, Kumanti, hoe zwarte voet zich
vrijwaarts weet te schrijden!
Kleigronden scharen zich om zwarte zolen.
Geweerlopen gebudeld tot het vreemdste riet.
Kruitdampen, wolken, negerbloed:
wat wordt hier toch de zwarte buik ontstolen!
En het aangrijpend blank wordt een jankend karkas!
En de meester, de masra, de blankofficier,
met zijn jachttas, zijn snaphaan en hoorn en pet,
zijn kaart en zijn ransel, zijn vuursteen, toeback,
o, hij kermt zich gans naar den dode!
Hem schroeit het plezier!
Om het lot dat hem treft in het slopend gewas!
Zijn lichaam schept aas voor het wildzaamste dier.
Zijn bloeddorst doortrekt hem zijn legerjas.
Hij verspeelt er zijn leven om lood!
Want... Kumanti verdwijnt
op de plek waar hij vuurt
en... verschijnt op gesloten terreinen
waar de dood uit de halsgaten lacht!
| |
| |
| |
Mijn geheimglans belicht het geschrift dat vertelt:
hoor, de loop van de strijd werd: ‘verslagen’!
En het pad werd verraden,
het pad is begaan door de legers
van het vreemde en kwade kontrei.
Met de waar- en de droefheid die neger ooit had
is hij in zijn verzet schier vervaagd.
Mijn verleden herdenkt hem vandaag.
Onverslaanbaar verplaatst zich dit brein
naar het Nieuwbos van Nieuwmensendag;
van daar af ijlt het met de vluchtzamen
uit het Dorp der Vrijheid
naar de Dag der Vrijheden,
voorwaarts eeuwen, voorwaarts!
O, het dorp van mijn vaderen,
Het talmt er, in de bladerenkracht!
En het doodt de angsten die verweken!
met de hand van je kalebas!
Want het water vloedt met de geheimen.
Lichaam-o, kind van de negerdoop, was!
O, was je met kalebas, wás!
Neger, wás neger! Ga zingzaam op pad
naar de ruimten der riten van jouw Kromanti!
| |
| |
| |
Epiloog
Man die de obja, de fetisj der dingen,
vanuit niets kan bewingen!
Vind, neger, vind in het wassende zwamp
tot de lip van de puurste verzuchting gestegen
het pad dat de god van uw dag heeft verkregen.
O, het pad van het duizendlichaam
der koraalslangen, lang als historie
waarvan de dag de ruggegraat verschuift.
Ik gaande uit ontvrede tijd!
Kumanti uit mij varend, stijgt op duizend vleugels.
Maar schone weg zal zijn, de duizendslanggerug
waar overheen gelopen en ontstegen
mijn wereld zal worden als de doem is bevrijd.
't Is het pad van ons eeuwige Levenskamp
in de strijd met de dingen der tegens.
Uit: VERVREEMDING, 1983
|
|
Auteursrechtelijk beschermd