Het koninkrijk IJmond. Ba Kuku-Ba Buba. Een oraal koningsdrama in vijf bedrijven

[p. 52]

Anansi en de schoonmaakbezem...

Er is heel veel wat misgaat in het allochtonentheater, met name bij ons Surinamers. Neem nou die minderhedenpot met ons aandeel daarin. We kunnen toneel maken, niewaar? Iedereen dient dus met speed en spoed zijn projekten in, wel twintig tegelijk. Dat betekent dat er een groot deel moet worden afgewezen.

Waarom in godsnaam de aanvragen niet zélf beperkt tot een tweetal grote en 'n twee, drie, kleine projekten? En dan met name in die grote projekten komen tot een bundeling van alle mogelijke beschikbare deskundigheid: beste spelers, beste stuk, beste regie enz.? Aldus met zo weinig mogelijk stukken het best mogelijke resultaat halen?

In plaats daarvan: versnippering, versnippering, oneindig veel hele en halve konkurrensie! Heel veel middelmaat, nooit iets van absolute topkwaliteit. Ik zal het niet verder hebben over allerlei negatieve trekjes van ‘het wereldje’. Maar wel zeg ik: neem je oog en kijk: ieder wil de grote ster zijn, de grote god uithangen. Men moet eens op de diverse gebieden (toneelschrijvers, akteurs, regisseurs) behoorlijk gefundeerde vergelijkingen maken. En dan zelf de konklusies trekken. Dit laatste vooral weer met deskundigheid. Want een oordeel maken is één, eksakt weten waar je 't over hebt is punt twee!

Ik denk, nee wéét, dat de subsidiegevers vaak nieteens weten waar ze mee bezig zijn. Als maar het gezicht gered wordt met: kijk, we doen wat voor ze. Te scherp vind ik het niet gezegd. Misschien wel iets te veroordelend. Vandaar dat ik hierbij opmerk dat men in z'n voorwaarden scheppende beleid wel vol goede bedoelingen mag zijn, daaraan geen twijfel. Maar men kent het veld nu eenmaal niet goed genoeg. Geld geven kan dan een manier zijn om je zonder al te veel problemen en de daaruit voortvloeiende konsekwensies te redden. Uiteraard dragen de toneelmakers een eigen verantwoordelijkheid. Maar daar ligt het punt juist: welke verantwoordelijkheid? Zorgen dat je aan de bak komt en blijft? Niet genoeg! Leuke stukken maken? Dat mag, maar dat alleen is niet genoeg. Proberen kunst te

[p. 53]

scheppen? Ik denk dat dit laatste het is: men DENKT kunst te scheppen en blijft in halfwas produkten steken.

Zoals iemand het tegen me zei: ‘Maar wat denk je eigenlijk? Ze komen met hoogst middelmatige produkten en menen, hoe kán 't anders, dat ze allang de hoogste vorm van kunst hebben geschapen’. Daar ligt volgens mij de sleutel: omdat er een grondige kennis ontbreekt van wat er gepresteerd had kunnen worden, ziet men in het minderhedentoneelwereldje een eenvoudig schilderijtje al gauw voor de grootste Picasso aan.

Ook dat hoeft niet helemaal of in alle opzichten niet waar te zijn. Maar laat ik met een voorbeeld aangeven wat ik precies bedoel. Zo'n twee jaar geleden bezocht ik een voorstelling van een Afrikaanse dans- & muziekgroep in de Amsterdamse schouwburg. Nou, de stukken vlogen er vanaf! ‘Waarom’, zo dacht ik, ‘kunnen we niet hetzelfde proberen? We hebben het potentieel, maar het komt er niet uit.’ Soms is het om er moedeloos van te worden. Ik neem een willekeurige t.v.-uitzending als een van de vele voorvallen om het gebrek aan deskundigheid dat getoond wordt te demonstreren. Kerstmis 1984. Er wordt - door de Educatieve Omroep nog wel (RVU) - een programma uitgezonden dat heet Nanzi-Anansi. Je gaat zitten kijken en denkt: ‘Aay, nu krijgen we eens echt onze volkssprookjes (als ik 't zo mag noemen) op televisie.’

En wat krijg je te zien? Een programma dat als los zand aan elkaar hangt, waarin muziek en tekst geenszins op elkaar zijn afgestemd. Een programma waar de akteurs bijna stokstijf voor de kamera moeten staan in plaats van lekker rond te dansen. Een programma waarin de muziekband (waarvan de naam hier er niet toe doet) gewoon stil blijft staan zonder de nodige dansekspressie. Een programma waarin van alles aan de ‘sprookjes’ mankeert: orale tekstvaardigheid volgens de tradities, subtiliteit in de verhalen, de bekende formules waarmee grote vertellers te werk gaan (‘moksimorion nanga shuba shuba, ertintin, kri-kra, Anansitoriman tak'tori, bató...’), níets van dat alles.

[p. 54]

Men hoeft geen spijkers op laag water te zoeken om tot de konklusie te komen dat er aan kennis en kunde van hen die het zwarte deel van het Surinaamse volk als artiest vertegenwoordigen van alles mankeert. Niet dat er geen waardering voor zulke mensen zou moeten worden opgebracht. Maar mijn god, áls je iets doet, doe het dan goed! Cairo is heus niet vies van aanpassing aan de moderne tijd. Maar wat ik zie gebeuren is een regelrechte ramp voor ons kulturele bewustzijn. En het gaat zich wreken, voor 't geval dat zulks niet allang gebeurt. Het is netals met sommige welzijnsinstellingen: hoelang hebben ze niet volkomen mank gelopen? Totdat er met harde hand werd ingegrepen. Zo heeft het Surinaamse kulturele leven één grote schoonmaakbezem nodig.