De worstelstrijd der Transvalers

IV. Langnek.

Sir Pomeroy Colley was te goed veldheer, om Joubert met rust te laten, tot deze zijn stelling op Drakensberg behoorlijk zou hebben

[p. 545]

versterkt, en schoon hij de krijgsmacht der Boeren, bij Langnek¹⁾, op minstens 2000 man schatte, en zijne eigene versterkingen nog vier weken onderweg zouden zijn, besloot hij toch onverwijld tegen de Boeren op te trekken. Reeds den 11den Januari 1881 bevond hij zich te Newcastle, waarheen zijne beschikbare troepen waren opgerukt, en den 26sten Januari sloeg hij zijn legerkamp op bij Mount Prospect, een zeer sterke natuurlijke stelling, aan den voet van het Drakengebergte, 3½ mijl van den Langnekpas gelegen. Zonder het antwoord af te wachten op een ultimatum²⁾, dat hij den 23sten Januari aan Joubert gezonden had, maakte hij zich onverwijld tot den aanval gereed, en gaf hij den 28sten Januari, 's morgens om even zes uur, bevel, om op te rukken en de Boeren uit hun positie bij Drakensberg te verdrijven.

1) Eigenlijk Laing's-Nek, naar den eigenaar eener plaats juist onder den Nek, doch algemeen Langnek genoemd. Door ‘nek’ wordt verstaan een platte buiging in een bergrand, gewoonlijk tusschen twee ‘koppen’ of bergtoppen.

2) Aan Sir Pomeroy Colley was, in zijn qualiteit van H.M. Hoogen Commissaris, evenals aan Lanyon, door het Driemanschap terstond bericht gezonden van de herstelling der Regeering. Dit bericht werd echter eerst den 23sten Januari door hem beantwoord, en wel in den vorm van een ultimatum, aan P. Joubert gericht, waarin deze een ‘aanvoerder der opstandelingen’ genoemd wordt, en met zijne volgelingen werd aangemaand om zich ‘aan het gezag van H. Majesteit te onderwerpen’, en herinnerd dat ‘de kolonne, nu op marsch, slechts de voorhoede was van de groote troepenmacht, die uit Engeland en Indië in aantocht was,’ zoodat de strijd nu door de Boeren ‘begonnen’ als ‘hopeloos moest beschouwd worden.’
Dit schrijven, door Joubert naar de Regeering te Heidelberg opgezonden, werd daar ontvangen op den 28sten Januari (den datum van den slag aan Langnek) en terstond, 29 Januari, door de Regeering als volgt beantwoord:

Aan Sir G.P. Colley.
‘Mijnheer! Wij hebben de eer de ontvangst te erkennen van uwe geëerde van den 23sten dezer. Zoo lang als uwe Excellentie zich tot ons richt als oproerlingen, en ons verwijt dat wij - de aanvoerders - met boos opzet, eene partij onwetende menschen op het dwaalspoor brengen, is het voor ons eene hopelooze taak, om de juiste woorden te vinden voor een antwoord. Maar voor onzen God zouden wij niet gerechtvaardigd zijn, als wij geen gebruik maakten van deze, misschien laatste gelegenheid, om tot u te spreken, als de vertegenwoordiger van Hare Majesteit de Koningin en van het Engelsche Volk, waarvoor wij diepen eerbied koesteren.’
‘Wij herhalen met den meesten nadruk, dat wij genegen zijn om toe te treden tot eenige wenschen van het Koninklijk Gouvernement, die zouden kunnen voeren tot de daarstelling van eene Zuid-Afrikaansche Confederatie. En ten einde dit aanbod van onze zijde zoo duidelijk en ondubbelzinnig mogelijk te maken, ofschoon wij dit punt ten volle in onze dokumenten hebben uiteengezet, en bijzonder in de paragrafen 36 en 38 van onze eerste Proclamatie, verklaren wij tevreden te zijn met eene opheffing der annexatie, het herstel van de Zuid-Afrikaansche Republiek onder het beschermheerschap van Hare Majesteit de Koningin, zoodat eens per jaar de Britsche vlag zal geheschen worden, alles in juiste overeenstemming met de bovenaangehaalde clausulen van onze eerste Proclamatie.’ ‘Als uwe Excellentie voortgaat met dit te verwerpen, hebben wij ons alleen aan het lot te onderwerpen, maar de Heer zal er in voorzien.’ Geteekend door het Driemanschap.
Hieruit blijkt nog eens ten overvloede, hoe onwillig de Regeering der Republiek was tot den krijg, en hoe zij er zelfs in wilde toestemmen, om de Republiek onder het ‘beschermheerschap’ der Koningin te stellen, en ‘eenmaal per jaar de Britsche vlag te hijschen’, om verder bloedvergieten te voorkomen. De uitdrukking: ‘beschermheerschap’ is, vooral met het oog op de tegenwoordige suzereiniteit, vol beteekenis.

[p. 546]

Het plan van aanval wordt door hemzelven, met krijgsmans-beknoptheid en duidelijkheid beschreven. Ruim 250 man ter bescherming van zijn kamp achterlatende, had hij te beschikken over 800 man infanterie van het 58ste en 60ste regiment, 113 dragonders, 72 artilleristen met 6 veldstukken, 63 man van de Natal bereden politie en 84 oorlogsmatrozen met 3 rocket-toestellen, gecommandeerd door 56 officieren, waaronder verscheidene hoofdofficieren - de commodore van de vloot, Richards, en de commandant ter zee Romilly -, met de hospitaalbedienden en andere niet-strijders te zamen, 1214 officieren en minderen.

De stelling der Boeren, aan beide zijden van Langnekpas, voldoende genaderd zijnde, moest deze van een heuvelrand, ter linkerzijde, met bommen en vuurpijlen¹⁾ beschoten worden, om hen, zoo mogelijk, daaruit te verdrijven, en, de troepen, in drie afdeelingen, gelegenheid te geven om te stormen. Een sterke positie der Boeren, rechts van den Nek, moest door het 58ste regiment worden bestormd; de ruiterij moest dezen aanval dekken door een andere stelling, nog meer rechts, te nemen, terwijl het 60ste regiment en de oorlogsmatrozen, door artillerie gedekt, den Nek van de linkerzijde moesten naderen en bestormen. Van drie zijden tegelijk aangevallen, en daarenboven uit het grof geschut bestookt, zouden de Boeren in verwarring geraken en retireeren. De Engelsche troepen zouden dan den Nek kunnen bezetten, en meer bepaald een platten berg, Oostelijk van Langnek, 3000 voet lang en 600 voet hoog, ‘de sleutel tot de geheele stelling.’ Uit deze positie zou het hoofdleger van Joubert, dat tusschen Drakensberg en Oudhoutnek opgeslagen was, gemakkelijk, met grof geschut kunnen worden aangevallen, en .... het gezag van koningin Victoria over

1) De vuurpijlen (Congreve-rockets) waren 24 pond zwaar en 3 of 4 voet lang. Dit gaf een jongen Transvaler, toen een dier rockets nabij hem neersloeg, aanleiding om eenen ouderen Boer toe te roepen: ‘Oom! wat is die Engelschen een onbarmhartige natie! Kijk! Zij schieten ons met jukken’. Du Plessis. ‘Geschiedenis enz.’

[p. 547]

Transvaal zou hersteld zijn. Het was dus om het bezetten of behouden van één enkelen bergpas te doen.

Dit werd door Joubert nog beter ingezien dan door Colley, en hij was op zijne hoede. De stelling was te ongelegen, om op den duur door eene groote macht bezet te worden, waarom hij zijn legerkamp op eenige mijlen afstands van Langnek had opgeslagen, doch op en nabij den Nek, waren sterke wachten geplaatst. Door dezen werden, kort na zonsopgang, de bewegingen der Engelschen gadegeslagen, zonder dat men dadelijk begreep wat er mede bedoeld werd. Dit werd echter spoedig duidelijk, waarop Joubert, van de nadering des vijands onderricht, de kleine macht van even 40 Boeren, onder den jeugdigen commandant Lodewijk Fourie, met nog zooveel man liet versterken. Tachtig Boeren, gedeeltelijk jonge menschen, zonder geschut, hadden nu den toegang tot de Transvaal te verdedigen, tegenover 1400 Engelsche soldaten, door voorname officieren aangevoerd en van 9 stukken geschut voorzien..... Met ingehouden adem zag men van Drakensberg den vijand naderen: cavalerie, infanterie, de artillerie met het geschut, oorlogsmatrozen met hun rockets; dan weer infanterie en ruiterij met de bereden politie en de ambulances in de achterhoede; - zag men, hoe het leger zich in slagorde stelde op een platten bergrug, bijna recht tegenover den Nek, doch buiten bereik van het verst dragend geweer; hoe de artillerie een stelling innam, nabij de woning van Laing, en de infanterie met de ruiterij zich tot den aanval, op de Oostelijke positie der Boeren, gereed maakte. Iedere Boer haastte zich nu naar zijn post. Een dertig man zou den bergrug, Oostelijk van den Nek, hebben te houden, tegen den vereenigden aanval van de cavalerie en infanterie, die aan het naderen was; een andere handvol moest trachten het artillerievuur, dat inmiddels geopend was, tot zwijgen te brengen; en de overigen moesten, van achter de steenen borstweringen, die inderhaast opgeworpen waren, of uit de bergkloven, die den weg over den Nek beheerschten, den vijand tot staan trachtten te brengen. Zonder hoera's, maar ook zonder zweem van vrees maakten de Boeren zich nu weer tot den bloedigen kamp gereed.

Om half tien begonnen de Engelschen de stelling der Boeren te beschieten en na een 30 bommen en een aantal vuurpijlen op en achter den Nek geworpen te hebben, begon de storm. Tegenover het artillerie-vuur waren de Boeren, bij gebrek aan geschut, mach-

[p. 548]

teloos, doch toen de bestormers binnen het bereik der geweren kwamen vonden zij in iederen Boer, jong of oud, hun man. De Engelsche cavalerie maakte een ‘prachtige’ charge, doch die werd door de Boeren teruggeslagen. Onder luid hoera liep intusschen het 58ste regiment storm, en voor een oogenblik scheen het of de Boeren, op de punt van de bajonet, tot wijken zouden worden gebracht, doch man tegen man strijdende, vielen de Engelsche soldaten, voor de juiste schoten der Boeren, als korenhalmen voor de scherpe zeis, en ook deze aanval werd afgeslagen. Overal stootten de aanvallers het hoofd; straks zweeg ook het grof geschut, en begonnen de Engelschen af te trekken. Om half elf in den morgen was de strijd reeds beslist, en hadden de Boeren hun positie in den Nek, op schitterende wijze gehandhaafd.

Niet evenwel zonder, voor hen, zwaar verlies. Een 30 dappere strijders waren gewond en 14 gesneuveld, waaronder enkele jongelingen¹⁾. Het verlies der Engelschen was echter veel grooter: 2 officieren en 109 minderen werden gewond, en 7 officieren, waaronder een majoor en een kolonel, en 76 man sneuvelden. Daar de Engelschen tot wijken gebracht werden zonder hunne gewonden te kunnen medevoeren, was Colley verplicht, toen het kanonvuur zweeg, een parlementair met de witte vlag te zenden tot den ‘aanvoerder der rebellen’, Joubert, maar nu door hem erkend als ‘Commandant-Generaal’, met verzoek, om zijne gewonden te mogen verzorgen en zijn dooden te laten begraven. Deze erkenning van Jouberts rang en positie moet gerekend worden tot de overwinning door de Boeren behaald. De wapens en de ammunitie der

1) Zoowel onder de gewonden als onder de gesneuvelden telt de Schrijver vele persoonlijke vrienden. Zoo bevond zich onder de gesneuvelde jongelingen Izaak Retief, zoon van Schrijvers vriend en vroegeren ouderling, Frans Retief, aan Vaal-rivier. Het volgende is uit een privaat schrijven: ‘Izak was naar zijn aanstaande bruid gereden. Thuis gekomen is hij terstond daarop als vrijwilliger, naar het laager gereden, en den volgenden dag, 28 Januari, is hij bij de verdediging van Langnek gesneuveld.... Hij was altijd vroolijk en opgeruimd...... P. zegt, dat Izak, kort voor hij gesneuveld is, terwijl sommigen achter de klippen schuilplaats zochten tegen de bommen en vuurpijlen, op gebogen knieën lag te bidden.....’ Dit incident wordt hier niet medegedeeld om Izak Retief boven anderen te verheffen, maar om te laten uitkomen hoe die Boeren gestreden hebben en gesneuveld zijn. Onder een regen van bommen en vuurpijlen nog eerst de knieën gebogen, en dan schot voor schot beantwoord tot helaas, een vijandelijke kogel het trouwe hart doorboorde, of wel, tot de overwinning behaald was. Niet allen zullen zóó gestreden hebben, maar geen enkele Boerenkrijger heeft een ander bespot, die in het midden van het krijgsgewoel en snellende naar den hem aangewezen post, nog tijd vond om Gods hulpe af te smeeken, of zijn ziel in Gods hand te bevelen. Schr. zou uit de private brieven, hem na den slag gezonden, hierover eenige bladzijden kunnen vullen.

[p. 549]

gewonden en gesneuvelden werden door de Boeren buit gemaakt. Colley trok tegen den middag, geslagen, doch in goede orde, en door zijn artillerie gedekt, naar zijn kamp terug. Straks moest hij den Minister van Oorlog verslag doen van zijn geleden verlies, terwijl de Boeren, niettegenstaande de bloedige tranen, die er om het verlies der gesneuvelde echtgenooten, vaders en zonen, gestort werden, juichensstof hadden. Het geschiedt dikwijls, dat de Almachtige vóór het gevaar om hulp wordt aangeroepen, en daarna, de redding uit den nood aan eigen beleid of kracht wordt toegeschreven. Van de Boeren mag echter getuigd worden dat zij zich niet daaraan schuldig gemaakt hebben. ‘De Heere heeft ons geholpen’ schreef Joubert, dienzelfden avond, in zijn rapport aan den Vice-President Kruger, en in een ander schrijven aan commandant Cronjé zegt hij: ‘Met Gods zegen is de vijand met groot verlies teruggeslagen’. Dit waren geen ijdele phrasen, maar in die woorden was hij de tolk, niet slechts van de heldhaftige verdedigers van Langnek, maar van het geheele Volk. Van den Vice-President tot den geringste onder de Transvalers, werd de overwinning, die nu weer behaald was, niet aan eigen kracht, maar aan Gods hulpe, in een rechtvaardigen kamp toegeschreven.¹⁾

1) De gewonden werden naar het groote laager vervoerd en daar zoo goed mogelijk verpleegd. Weinige dagen later kwam de Eerw. heer Merensky, zendeling te Botsabelo, en tevens door de Regeering van Transvaal als geneesheer geadmitteerd, op verzoek van den Commandant-Generaal in het laager, om de zorg voor het hospitaal op zich te nemen. Geholpen door eenige andere geneeskundigen heeft de heer Merensky zich tot het einde van den oorlog getrouw van zijn plicht gekweten. De dokters van het Roode Kruis, waaronder zich Dr. Daumas, van de Fransche Zending in Basuto-land bevond, konden eerst na den afloop van den oorlog het Boerenkamp bereiken. Ook snelden de heeren Ewald Esselin en C. Voigt, twee jonge Afrikaners, die te Edinburg in de medicijnen studeerden, bij het uitbreken van den krijg, op uitnoodiging van het Paarlsche Comité, terstond naar Transvaal, om hunne landgenooten met hunne geneeskundige bekwaamheden en op andere wijze te dienen.
Zij hier nog met een enkel woord bijgevoegd dat Merensky, die met een zekere ingenomenheid de komst van het Engelsche bestuur in Transvaal begroet had, den 28sten December 1880 ‘zijne onvoorwaardelijke onderwerping had ingezonden (Staats-courant van 12 Januari 1881). Hoe groot zijn sympathie toen was voor de Boeren, blijkt o.a. uit zijn brief aan Assistent-Generaal Piet Steyn, waarin hij aan het slot zegt: ‘Wat aangaat kaffers, die u hebben wil om touw te vatten (als leiders der ossen voor de ossenwagens) of andere diensten te verrichten bij de menschen, zoo verwachten wij nadere orders. Ik hoop alleenlijk dat UEd. niet te velen zult noodig hebben, zijnde de Kaffers huiverig in zulken tijd hunne kralen te verlaten.’ (Staats-courant, boven aangehaald). Zoo schrijft, wel te verstaan, de super-intendent der Berlijnsche zending in Transvaal, en een der oudste zendelingen in de Republiek, om zijn sympathie met de Boeren in hun worstelstrijd, te betuigen, en de ‘Kaffers’, waarover hij te beschikken heeft, ten dienste der ‘menschen’ stellende. Het zou, in het belang van waarheid en recht nuttig zijn, dat de officiëele correspondentiën van den heer Merensky, gedurende de laatste vijf jaren, gelijk die in de Bluebooks, Staatscourant en zendingsberichten gevonden worden, eens in volgorde gepubliceerd werden!