De worstelstrijd der Transvalers

[p. 523]

Herstelling der regeering met het geweer in den arm.

Paul Kruger en Joubert deden, uit de Kaapkolonie teruggekeerd, verslag van hun zending, en begaven zich daarna naar hunne woonplaatsen, in afwachting van den verderen loop der zaken. Nimmer zou het gezegd mogen kunnen worden, dat zij het Volk hadden aangespoord, om in dadelijk verzet tegen het Engelsche bestuur te komen. Liever, voor een tijd, des noods, den blaam gedragen alsof zij zich van de zaak des Volks terugtrokken, dan beschuldigd te kunnen worden, dat zij, om zelven aan de Regeering te komen, één droppel bloed hadden laten vergieten. Eerst op aandrang van het Volk zelf kwam het Volkscomité, met Kruger en Joubert, weer te zamen, om verdere uitvoering te geven aan de Volksbesluiten, in December 1879, op Wonderfontein genomen. Daartoe werd eindelijk besloten, dat de Volksvergadering op Paardekraal, die tegen April 1880 bepaald was, en waarop de Regeering der Republiek hare werkzaamheden zou hervatten, op 8 Januari 1881 zou gehouden worden.

I. Beweging te Potchefstroom.

Door de kalme houding van het Volk misleid, meende het Engelsche Gouvernement in Transvaal, zonder gevaar van uitbarsting, tot strengere maatregelen in het innen der belastingen te kunnen overgaan, en werden er een aantal Boeren aangeschreven, onder de gewone bedreigingen, om onverwijld hunne belastingen te voldoen. Dit wekte dubbel verbittering. Men wist, dat iedere stuiver belasting, door een Boer aan het Engelsch bestuur in Transvaal betaald, in Engeland werd aangevoerd als een bewijs, dat het Volk zich eindelijk met de annexatie verzoend had. En men begreep terecht, dat, waar elke afzonderlijke weigering, om de belasting te voldoen, door een baljuws verkcoping zou worden gevolgd, sommigen zich zouden laten verleiden om maar te betalen, terwijl men anderen, die

[p. 524]

zich zouden verzetten, met den sterken arm zou trachten te dwingen. Zoo zou er op honderd plaatsen tegelijk beroering ontstaan, en daardoor de krachten der Boeren verdeeld, en gemeenschappelijk handelen bemoeilijkt, indien niet verijdeld, worden. Het werd dus noodig om terstond eendrachtig op te treden, en het Engelsch bestuur te doen verstaan, ‘dat men wel belasting wilde betalen, doch alleen aan de wettige Regeering, óf, aan het tegenwoordig bestuur, onder protest.’ Dit gaf in Potchefstroom terstond aanleiding tot dadelijkheden.

Een 130 burgers aldaar begaven zich, in October 1880, tot hun landdrost en overhandigden hem een verklaring ‘dat zij bereid waren de van hen gevorderde betalingen te doen maar onder uitdrukkelijke voorwaarde, dat op de quitanties duidelijk vermeld zou worden, dat de gelden betaald werden onderprotest, en dat de landdrost die gelden in verzekerde bewaring zou houden, om later, aan hen, of aan het Gouvernement, dat zij als wettig geconstitueerd zouden erkennen, te worden terugbetaald.’ Dit werd door den landdrost geweigerd, en eenige dagen later werd zekere P. Bezuidenhout gedagvaard, ter betaling van £ 27 achterstallige belasting. Bezuidenhout verklaarde zich gewillig om zijn belasting te betalen, doch alleen onder protest, waarop de landdrost zijn wagen in beslag liet nemen, om dien, bij executie, ten behoeve van het Engelsche Gouvernement, voor de belasting en kosten te laten verkoopen. Hiertegen kwamen de burgers, vooral uit de wijk Schoonspruit, in verzet, en toen de dag der verkooping, 11 November 1880, aanbrak, waren er een aantal Boeren met hun Voorman, commandant P. Cronjé, op het marktplein te Potchefstroom tegenwoordig, om de verkooping van den wagen te beletten. Wel klom de baljuw op den wagen om ‘in naam der Koningin’ aan zijn last te voldoen, doch hij werd in den kortst mogelijken tijd, en niet op de zachtste wijze van den wagen verwijderd, die nu, onder luid gejuich, door rappe handen werd weggevoerd tot aan het einde der straat, waar een span ossen gereed stond, om het voertuig naar de woonplaats van den wettigen eigenaar terug te brengen.

Deze betrekkelijk geringe zaak werd door de Engelschen, en het Engelsche bestuur in Transvaal, ten ernstigste opgenomen: ‘Het was open rebellie, waaraan Cronjé, Bezuidenhout en hunne saamgezworenen zich hadden schuldig gemaakt, en de belhamels moesten voorbeeldig gestraft worden.’ De landdrost ontving orders om Cronjé en Bezuidenhout te arresteeren, terwijl te gelijker tijd 400 soldaten naar Potchefstroom gezonden werden, om, evenals in 1815, toen Frederik Bezuidenhout ge-

[p. 525]

arresteerd moest worden, de civiele macht bij te staan. Dit was olie in het vuur, en gaf aanleiding dat een aantal Boeren, wel gewapend, zich als een wacht legerden in de nabijheid der woning van hun commandant, Cronjé. In der haast werd nu het Volkscomité te zamen geroepen, en werd er, 1 December, een vergadering gehouden op Kaalfontein, met den heer Hudson, den Gouvernementssecretaris van het Engelsche bestuur in Transvaal. Deze eischte, namens zijn Regeering, dat de ‘belhamels’ zouden worden uitgeleverd, om voor een der gerechtshoven terecht te staan, doch Paul Kruger, altijd vol beleid, beduidde hem, dat alleen het Volk hierover kon beslissen. En met het oog hierop werd de vergadering op Paardekraal tegen den 8^sten December 1880, in plaats van 8 Januari des volgenden jaars, bijeengeroepen.