De worstelstrijd der Transvalers

[p. 498]

IV. Wonderfontein.

Den 10 Januari 1879 werd andermaal een vergadering gehouden van het Volk, op de plaats Wonderfontein, in het district Potchefstroom, om het verslag der deputatie te ontvangen. Naar matige berekening waren er van 1800 tot 2000 Boeren opgekomen, uit alle oorden des lands, en dit getal zou nog aanzienlijker geweest zijn, indien volle rivieren, en de in den zomer heerschende paardenziekte, de reis voor velen niet onmogelijk gemaakt hadden. Evenals vroeger, en bij de volgende Bijeenkomsten, werd deze Volksvergadering op godsdienstig-plechtige wijze geopend, - deels uit gewoonte misschien, maar zeer beslist ook, omdat men behoefte had zich, als Volk, voor God te verootmoedigen en zich op Zijn hulp te werpen. Hierna deden Paul Kruger en Joubert verslag van hun zending, dat met waardigheid door het Volk ontvangen werd. ‘De deputatie had haar plicht gedaan, en het mislukken der zending was niet aan de afgevaardigden te wijten, die den dank, - den hartelijken dank van het Volk moesten ontvangen. Doch nu waren de oogen des Volks voorgoed geopend; van het Engelsche Gouvernement was niets te verwachten; het was doof voor elk beroep op recht en billijkheid. De Republiek zou niet weer vrij worden, als haar vrijheid niet, met het geweer in de hand, op de Engelschen heroverd werd. En daarom: te wap........’

Weer kwamen de Voormannen - dezelfde kloeke Afrikaners, die in de Engelsche dépêches als volksberoerders worden geteekend - tusschen beiden en stelden voor, dat men nog eene poging zol doen, en beproeven om langs vreedzamen weg recht te verkrijgen. ‘Een brief van Sir Bartle Frère, die onder het Volk verspreid was geworden en op deze Bijeenkomst moest worden behandeld, gaf nog eenige hoop, dat de Engelsche Regeering Transvaal toch eindelijk recht zou laten wedervaren¹⁾.

1) Sir Bartle Frère had, met het oog op deze vergadering, in December 1878, een brief gericht aan Kruger en Joubert, en dien laten drukken ter verspreiding onder het Volk. In dit schrijven zegt hij o.a.:
‘Ik behoef u niet te verzekeren, dat ik op geenerlei wijze begeer mij met uwe Bijeenkomst in te laten, of meer daaromtrent te zeggen, dan dat ik verzekerd ben dat gij zulk een openhartig, waar, en omvattend verslag zult geven van uwe zending, als leiden moet om een beteren staat van zaken in Transvaal tot stand te brengen, dan sedert jaren het geval was. Gij zult geen hoop kunnen geven, dat hetgeen vooorbijgegaan is kan worden teruggeroepen. Wat geschied is (de annexatie) kan, ik ben er zeker van, niet ongedaan worden gemaakt.’
En verder:
‘Gij kunt uw vrienden verzekeren, dat hoe zij de politiek of zelfs de rechtvaardigheid van H.M. Gouvernement mogen veroordeelen, en hoe onwrikbaar het besluit van het Gouvernement is met betrekking tot het voorledene...., het de oprechte begeerte is van het Gouvernement en alle partijen, dat aan Transvaal recht zal geschieden.’ Uit dit laatste zou men hebben kunnen verstaan, dat de annexatie mogelijkerwijze zou vernietigd worden, indien Sir Bartle Frère niet had laten volgen (schoon niet met die woorden): ‘onder de Engelsche vlag.’
Dit schrijven werd op de vergadering te Wonderfontein voorgelezen, en gaf mede aanleiding tot het benoemen der deputatie. Men hield zich vast aan elken stroohalm, om op vreedzame wijze de annexatie vernietigd te krijgen.

[p. 499]

In ieder geval moest het uiterste worden beproefd voor men naar het geweer greep. De Hooge Commissaris bevond zich thans op reis naar de Republiek. Als hij zou zien hoe vast besloten het Volk bleef, om de onafhankelijkheid te handhaven, dan zou hij er wel toe moeten komen, om den minister te adviseeren de annexatie te vernietigen. Sir Bartle Frère werd echter door den Zulu-oorlog te Pieter-Maritzburg opgehouden, en daar het nog eenigen tijd zou duren eer hij naar Transvaal kon komen, zou het goed zijn, dat een deputatie naar hem, in Natal, werd gezonden, om hem het besluit van het Volk, nooit onder de Engelsche vlag te zullen bukken, mede te deelen, en er bij Zijne Excellentie op aan te dringen, dat hij toch zoo spoedig mogelijk naar Transvaal zou komen, om dit vast besluit te vernemen, uit den mond van het Volk zelf.’ - Het Volk liet zich tevreden stellen: ‘nog ééne poging zou er aangewend worden, doch het zou de laatste zijn. Men was bereid voor de onafhankelijkheid te strijden en te sterven.’ Daar Piet Joubert met al de omstandigheden des lands, en ook reeds eenigszins met Sir Bartle Frère bekend was, werd hij benoemd, om, als afgevaardigde van het Volk, naar Natal te gaan, en het besluit des Volks aan Zijne Excellentie voor te leggen.

Sir Bartle Frère had anders reeds moeielijkheden genoeg. Hij was op reis gegaan van de Kaapstad naar Transvaal, om, gelijk hij meende, de zaken dáár afdoend te regelen, doch was nog steeds in Pieter-Maritzburg opgehouden, met de regeling der Natalsche quaesties. Hierin was hij, op zijne wijze, zoo uitstekend geslaagd, dat er een oorlog was uitgebarsten met Cetchwayo, den Zulu-koning, die Engeland schatten gelds en duizenden men-

[p. 500]

schenlevens zou kosten, eer de Zulu's tot onderwerping gebracht en hun koning krijgsgevangen zou zijn. Juist waren de Engelschen door de Zulu's geslagen¹⁾ en had de Britsche opperbevelhebber, Thesiger, zich, met verlies van zijn legerkamp, 1 vaandel, 49 officieren, 757 onderofficieren en soldaten, 2 kanonnen, 700 geweren, en ongeveer 100 wagens met proviand en ammunitie, binnen de kolonie teruggetrokken. Om de maat vol te maken,

1) Bij Isandhlawana, in Zululand, op den 22sten Januari 1879, den dag van de groote zonsverduistering, in Zuid-Afrika zichtbaar. Men had gehoopt op dien dag een slag te slaan onder de Zulu's, waarbij de verduistering van de zon, waarvoor de Kaffers zeer beangst zijn, goeden dienst zou moeten doen, doch het was anders beschikt. Terwijl Generaal Thesiger, met een betrekkelijk kleine macht, het terrein verkende, vielen de Zulu's zijn kamp aan, en overmeesterden het. Zoo iets was tot nu toe onbekend in de geschiedenis der oorlogen met de Kaffers.
Ons bestek laat niet toe om anders dan geheel in het voorbijgaan, over den Zulu-oorlog te spreken. Slechts zij hier aangemerkt, dat de Engelschen niet met Cetchwaijo in oorlog geraakt zijn ter wille van de Boeren, gelijk herhaaldelijk is beweerd, maar als een noodzakelijk gevolg van Sir Bartle Frères politiek in Zuid-Afrika. De gevolgen van dien oorlog waren, en zijn nog, zoowel voor Engeland als voor de Zulu's, noodlottig. Engeland heeft millioenen schats en duizenden soldaten in dien strijd moeten offeren, en heeft meer prestige, waarom het toch te doen was, onder de Kaffers verloren dan gewonnen. Cethwaijo, wiens krijgers als helden hebben gestreden voor hun onafhankelijkheid, heeft eindelijk voor de overmacht moeten bukken, terwijl het overschot der Zulu-natie, onder een aantal ‘hoofden,’ waaronder de Engelschman-Kaffer John Dunn, geplaatst is, die elkander beoorlogen. Sir Bartles zachte hand heeft zwaarder op de Kaffers gedrukt in zes maanden, dan de zware vuist der Boeren in vijftig jaar.
Er is, ook vooral door Sir Bartle Frère, den Transvalers een verwijt van gemaakt, dat zij de Engelschen niet hebben bijgestaan tegen de Zulu's; - dat het voorbeeld van den dapperen Piet Uijs, den held van Hlobane, en de rechterhand van Evelijn Wood, in den oorlog niet algemeen gevolgd is. Alsof de Transvalers niet meer dan dwaas zouden geweest zijn, om de Engelschen te helpen tegen de Kaffers, zoolang de annexatie niet vernietigd was; - m.a.w. om de bajonetten, die nu tegen de Zulu's gericht waren, tegen zich zelven te keeren. Herhaaldelijk hebben de Boeren zich bereid verklaard, de Engelschen ter hulp te komen, ‘als de annexatie zou worden vernietigd,’ doch slechts alleen op die voorwaarde. Dat de Boeren van den Zulu-oorlog geen gebruik gemaakt hebben, om de Engelsche overheersching in Transvaal met geweld af te werpen, is een bewijs, zoowel van hun poltiiek beleid als nationaal eergevoel. En dat Piet Uijs aan het hoofd eener kleine Boerenmacht, wèl aan den krijg deel nam, is verklaarbaar uit hetgeen hij in zijn geslacht, persoonlijk, van de Zulu's heeft geleden. Het bloed van zijn vader en broeder, die in den oorlog van 1838 den dood vonden (zie bladz. 187), moest naar zijn meening nog gewroken worden. Hij zelf stierf den heldendood op den 28sten Maart 1879 en werd, nadat hij zijn zoon had trachten te helpen, door een Zulu met de assegaai doorstoken. De Engelschen zijn terecht uitbundig geweest in zijn lof, als dapper krijgsman en uitstekend bevelvoerder; doch het moet niet vergeten worden, dat hij niet aan hunne zijde gestreden heeft uit sympathie voor Shepstone en diens annexatie-aanhang, maar als bloedwreker van zijn geslacht, tegen de moordenaars van zijn vader, broeder, en andere betrekkingen.

[p. 501]

kwam Joubert nu den Hoogen Commissaris bekend maken, dat de Transvalers niet onder de Britsche Regeering wilden staan, en zijne bemiddeling inriepen om dit den minister in Engeland duidelijk te maken!

De conferentie tusschen Sir Bartle Frère en den afgevaardigde der Transvalers, Joubert, vond plaats te Pieter-Maritzburg. op den 4 Febr. 1879, in tegenwoordigheid o.a. van Colonel Lanyon, die naar Transvaal ging, om Shepstone in het bestuur op te volgen. Sir Bartle was, als gewoonlijk, de vriendelijkheid in persoon. ‘Gaarne wilde hij hooren wat de heer Joubert nu weer te zeggen had..... Dat het Volk vast besloten is zijn onafhankelijkheid te herkrijgen?.... Maar, herinnerde mijnheer Joubert zich dan niet meer dat hij, Sir Bartle zelf, en dat de Minister van Staat tot twee malen toe, op het duidelijkst verklaard hadden, dat de annexatie onherroepelijk was?’ - ‘o Ja,’ antwoordde Joubert, ‘doch het Volk blijft er bij dat het onafhankelijk wil zijn.’ - ‘Ik had gedacht,’ zeide zijne Excellentie, ‘dat mijnheer Kruger en gij-zelf het aan uwe langenooten duidelijk zoudt gemaakt hebben, dat zij zoo onafhankelijk kunnen zijn als zij begeeren of ooit geweest zijn; een eigen Regeering kunnen hebben, bescherming hunner bezittingen en een vrije constitutie, waaronder een iegelijk tot de hoogste waardigheid kan geraken, zooals in de Kaapkolonie..... Op ulieden zal de verantwoording rusten als uit onkunde versmaad wordt, wat ik nu mag aanbieden, en als het Transvaalsche Volk zich straks aan den rand van een afgrond zal bevinden, denk er dan aan, dat ik het nog met mijn laatste woorden gewaarschuwd heb.’

Op dit alles had Joubert maar één antwoord: Het Volk wil niet onder de Engelsche vlag staan, maar zijn onafhankelijkheid behouden. Ten slotte beloofde Sir Bartle, zoo spoedig mogelijk naar Transvaal te zullen komen, om te zien wat er gedaan kon worden om het Volk te bevredigen.