De worstelstrijd der Transvalers

II. Doornfontein.

De vergadering te Doornfontein, van 4 tot 6 April 1878 gehouden, is in zeker opzicht de gewichtigste der onderscheidene ‘bijeenkomsten’ waarop de belangen der verdrukte Republiek zijn behandeld. Eén en-

[p. 494]

kele verkeerde stap, toen genomen, zou noodlottig hebben kunnen zijn voor den vrijheidskamp, waartoe de Boeren zich begonnen aan te gorden. Het ‘Volk’ was geneigd, zonder verder verwijl, de wapenen op te vatten, om de Republiek te handhaven, doch de leiders van het Volk waren vast besloten, geen poging onbeproefd te laten, teneinde de vernietiging der annexatie, langs vreedzamen weg, te verkrijgen. Met de grootste voorzichtigheid hadden zij dus te handelen: tegenover het Volk, welks vertrouwen in zijne Voormannen niet geschokt mocht worden, en tegenover het Engelsche Gouvernement, dat de Transvaal niet wilde opgeven. Dit laatste wilden de leiders echter niet aannemen, en met een beroep op het rechtsgevoel, achtervolgens van den minister, van de koningin en van de Engelsche natie, waren zij besloten tot het laatste toe te protesteeren tegen de annexatie, en niet dan in den uitersten nood het zwaard te trekken. Op wonderlijke wijze zijn Paul Kruger en de mannen die hem omringden, op Doornfontein en later, in den politieken kamp met Engelands voornaamste staatslieden, voor verkeerde stappen bewaard gebleven, en vooral deze eerste vergadering werd gekenmerkt door bezadigdheid in het beraadslagen, waardigheid in het besluiten en eendracht in het handelen. Schoon partijgevoel anders nog al hoog loopt onder de Boeren, werd het, onder de leiders en onder het Volk, als bij ingeving verstaan, dat ter wille van de onafhankelijkheid, waarvoor men streed, alle kerkelijke en politieke partij-quaestiën moesten rusten, en men als één Volk, voor één groote zaak, te strijden had.

De volksstemming geschiedde onder leiding van, en de bijeenkomst op Doornfontein werd belegd door de vereenigde Commissiën van Potchefstroom en Pretoria, handelend als Commissie voor het geheele Volk. Om echter als Volkscomité te kunnen optreden, moest deze Commissie worden aangevuld door afgevaardigden van andere districten, hetwelk geschiedde. Zoo werd er een Volksraad samengesteld, onder den naam van Volkscomité, door het Volk gekozen en aan het Volk verantwoording schuldig, terwijl een Commissie uit het groote Comité de Regeering vertegenwoordigde, met Paul Kruger, de Vice-president, schoon niet nominaal, als President. De besluiten van dit Comité werden door het Volk als regeeringsbesluiten gehoorzaamd, tegelijkertijd dat aan het Engelsch Bestuur, ‘onder protest’, belasting betaald werd.

Overgaande tot het werk, waartoe de vergadering was opgeroepen werd bevonden, dat van de 8000 stemgerechtigde burgers in Transvaal, zes

[p. 495]

duizend vijfhonderd een en negentig zich duidelijk tegen de annexatie verklaard hadden, en slechts 587 er voor. Er was geene pressie geoefend om zulk een resultaat der stemming te verkrijgen en deze moest, door vriend en vijand, worden aangenomen als de zuivere uitdrukking van het gevoelen des Volks, omtrent de annexatie. ‘Meer zal er niet noodig zijn’, meende men nu, ‘dan Lord Carnarvon met den uitslag der stemming bekend te maken, om oogenblikkelijk de vernietiging der annexatie te verkrijgen. Er moest dus een tweede deputatie naar Engeland gaan met een memorie van het Volk, waarin duidelijk verklaard werd, “dat de Transvalers in vrede en vriendschap met het Engelsche Gouvernement begeerden te leven, en de Engelsche Regeering, zooveel als slechts mogelijk was, ter wille zouden zijn, wat betreft de inboorlingen- en andere quaestiën, doch onder geen voorwaarde britsche onderdanen wilden zijn,” gelijk uit de 6591 naamteekeningen verder blijken kon.’ Tot leden dezer deputatie werden benoemd Paul Kruger en P. Joubert, met den heer W.E. Bok, een Hollander, die de eerste deputatie als secretaris vergezeld had, in diezelfde betrekking. De reiskosten der deputatie, die op £ 3000 (ƒ 36,000) geschat werden, zouden binnen een maand, uit vrijwillige bijdragen, moeten gevonden worden. Staande de bijeenkomst werd echter door de aanwezige Boeren reeds voor £ 1,960 ingeschreven, waarna men welgemoed naar huis terugkeerde, in de bijna zekere verwachting, dat de minister, met het gevoelen des Volks bekend geworden, het land niet zou willen behouden, maar de annexatie zou vernietigen.