De worstelstrijd der Transvalers

[p. 123]

II. Met de inboorlingen in aanraking.

De groote beschuldiging tegen de Boeren is, dat zij, van het oogenblik dat zij de Kolonie verlaten hebben, de inboorlingen verdrukt en zich diens wettig eigendom hebben toegeëigend. Volgens de geijkte voorstelling zijn de Boeren, door de rechtmatige bezitters van het land over de Oranje-rivier, gastvrij ontvangen en hebben zij hunne dankbaarheid betoond, à la Boer, door de arme inboorlingen van hunne bezittingen te berooven, hen op alle mogelijke wijze te mishandelen, zelfs tot slaven te maken en later te vuur en te zwaar te verdrijven. Om de onwaarheid dier beschuldigingen te doen uitkomen, hebben wij de volgende vragen te beantwoorden:

Met welke stammen zijn de Boeren aan de overzijde der Oranjerivier in aanraking gekomen;

Welk recht hadden dezen op de door hen bewoonde gronden; en

Van welken aard was de ontmoeting en het verkeer der Boeren met deze inboorlingen?

Het land tusschen de Oranje-rivier en de Vaal-rivier, den tegenwoordigen Oranje-Vrijstaat uitmakende, werd tijdens den grooten trek bewoond door vier of vijf onderscheidene en van elkander onafhankelijke stammen. Zuidelijk van de Wittebergen, ook Blauwebergen genaamd, en voorts in de richting van Drakensberg woonden de Basuto's onder Moshesh. Halverwege, tusschen de beide groote rivieren en grenzende aan de Basuto's, was het gebied der Barolongs nabij wier hoofdstad, Thaba N'Chu, Potgieter en de zijnen een tijdelijke woonplaats vonden. Noordelijk van de Barolongs, vond men de Koranna's, en meer ten Westen de Griqua's of Bastaards, in verschillende partijen verdeeld, onder Adam Kok, Andries Waterboer en andere kapiteins of opperhoofden. Verder zwierven er door het geheele land kleine troepen Boschjesmans, door iederen anderen stam op het zeerst vervolgd. Met de Basuto's zijn de Boeren eerst in lateren tijd in aanraking gekomen; door de Barolongs zijn zij gastvrij ontvangen, waaruit een vriendschapsbetrekking ontstaan is, die tot op dezen dag ongestoord bleef voortduren en van de Boschjesmans hadden zij te vreezen noch te hopen. Het was met de

[p. 124]

afstammelingen der Hottentotten, bij name met de Griqua's of Bastaards dat zij van meet af te doen hadden.

De bastaards of Griqua's.

Het woord Griqua, is afgeleid van Cherigriquois, de naam van een stam, die ten Zuiden van Klein-Namaqualand moet gewoond hebben. Naar men meent heeft een gedeelte van dien stam zich met de Bastaards vereenigd, en hebben dezen toen den naam van Griqua's aangenomen of gekregen. Het land door hen bewoond, insluitende de Diamantvelden draagt nu op de kaarten den naam van Griqua-land West, doch wordt onder de Boeren nog steeds genoemd het Bastaardland.

Deze Bastaards zijn gesproten uit eene vermenging van blanken en Hottentotten. Dat die blanken in ieder geval, of zelfs in de meeste gevallen Boeren moeten geweest zijn, wordt wel gedurig beweerd, doch is geheel onbewezen. Integendeel is er veel, zeer veel zelfs voor aan te voeren dat het geslacht der Bastaards, slechts voor een klein gedeelte, aan de Hollandsche Afrikaners het bestaan te danken heeft.¹⁾ Te meer, daar het overbekend is dat ‘uitlanders’ zich zooveel gemakkelijker inlaten met de vrouwen en meisjes der inboorlingen - ze in elk geval meer bewonderen -²⁾ dan een Afrikaner en het sterk sprekend feit voor de hand ligt dat de

1) Zeer naïef, en in het voorbijgaan, legt de zoo partijdige Pringle hieromtrent een getuigenis af. Een oude Duitscher, Stolz genaamd, die op sterven ligt, laat Pringle roepen om hem de Bastaards aan te bevelen, die op zijn plaats woonden. Onder dezen bevonden zich Christiaan en Karel Groepe, de zonen van een Duitscher bij een Hottentotsche vrouw, waarmede hij niet gehuwd was. Stolz zelf had den Bastaards het kwade voorbeeld gegeven van voortdurend met bijzitten te leven en de twee jonge Groepes volgden het voorbeeld van hun vader. Zie Pringle's Narrative, laatste editie 1868 p. 38 en de reeds aangehaalde vertaling pp. 166, 168, die hier niet geheel nauwkeurig is. Met een weinig moeite zou men het getal der Stollzen en Groepes tot een redelijk cijfer kunnen opvoeren.

2) Men vergelijke bijv. de beschrijving der Barolongsche Kaffermeiden door den duitschen reiziger Graaf Ernst von Weber:
‘Hunderte von jungen Mädchen, darunter ein Theil mit ganz allerliebsten Gesichtern, hatten sich dort aufgestelt ...... Keine einzige davon aber hatte europäische Kleidung, sondern alle trugen das primitive, aus alten Zeiten auf heute überkommene, mir viel interessantere Nationalcostüm der echten Kaffermädchen ........ Busen und Arme (und von welcher entzückenden Plastik waren sie, die jeden Künstler bezaubern würde!) sind ohne Verhüllung, ebenso die Beine bis hoch über die Knie. Ein Gürtel von zierlichen Perlenfransen, umgibt die schlanke dünne Taille .......... Und was die Hauptsache ist, im grossen Durchschnitt hatten alle diese Mädchen so feine und intelligente, ja vornehme Gesichtszüge, dass ich mich in ihrer Gegenwart beinahe so befangen fühlte als seien es lauter englische oder deutsche Balldamen ............ u.s.w. Vier jahre in Afrika dl. II. S. 103-105.
Men zou een klein boekdeel kunnen vullen met dergelijke ontboezemingen van Europeërs, terwijl een Afrikaner de Kaffermeiden met een paar woorden zal beschrijven als: ‘vuil, kaal (bijna naakt), vol vet, (het lichaam met vet ingevreven), en een reuk, die niet uit te houden is.’

[p. 125]

Boeren, tal van jaren, onder de Kaffers hebben verkeerd zonder dat er (zeer zeldzame gevallen uitgezonderd) eenige vermenging heeft plaats gevonden. En dat is meer dan men van vele Engelschen en anderen in de steden en dorpen, aan de Kafferlanden grenzende getuigen kon.

In elk geval is het onrecht den Boeren naar het hoofd te werpen dat zij ‘aan een natie van Bastaarden het aanzijn hebben geschonken.’ Die ‘natie’ bestond 50 jaar geleden, volgens de beste opgaven uit hoogstens 3000 à 4000 zielen: Hottentotten, Boschjesmans, Koranna's en alle mogelijke soort van volk te zamen gerekend. Hieruit kan afgeleid worden tot welk een minimum de niet te ontkennen schuld van enkele blanke Hollandsche kolonisten, tegen het einde der vorige eeuw, terug te brengen is.

Deze Bastaards woonden of liever zwierven, een tachtig jaar geleden, langs de oevers van de Oranje-rivier, op de Noordoostelijke grenzen der kolonie. Volgens meer dan een schrijver zijn zij uit de kolonie verdreven door hunne ‘wreede vaders,’ de Boeren, die hunne ongelukkige, onechte kinderen het wijde veld indreven.¹⁾ Doch volgens anderen - Sir Andries Stockenstrom bijv., die zijn geheele leven in dienst van het Engelsche gouvernement, op de grenzen heeft doorgebracht, en kwalijk van groote partijdigheid voor de Boeren kan verdacht worden - verlieten zij de kolonie

1) ‘De Bastaards zijn gesproten uit de vermenging van Hollandsche Kolonisten en Hottentotten.... Toen deze ongelukkige kinderen der Boeren zoo talrijk geworden waren. dat zij den Blanke deden sidderen voor zijn veiligheid werden zij over de grenzen der kolonie gedreven naar het Binnenland.’ Arbousset en Daumas, in het meer aangehaald werk p. 28, 29.
‘De oorsprong van de Griqua-stam .... Zij zijn een mullatto-ras, gesproten uit kolonisten bij Hottentotsche vrouwen. Deze Bastaards, zoo als zij genoemd worden, ziende hoe zij door hunne Europeesche bloedverwanten als een ondergeschikt ras behandeld werden en verhinderd om vastgoed te bezitten in de kolonie, zochten een 50 jaar geleden, onder de inboorlingen over de Oranje-rivier, een toevluchtsoord om te ontkomen aan verachting en verdrukking. Hun aantal werd gaandeweg vermeerderd door andere vluchtelingen van denzelfden stempel en door huwelijken met Boschjesman- en Korannavrouwen.’ Dr. Philip, Rechearches II, 55, 56.
‘Een gemengd ras voortgesproten uit de vermenging van Boeren in de Kolonie en hunne Hottentotsche slavinnen’. (Sic!) Silver's South-Africa. 522.
Dergelijke uitspraken kunnen vermenigvuldigd worden.

[p. 126]

om meer vrijheid te hebben voor hunne personen en kudden¹⁾. Zij trokken in het laatst der vorige eeuw over de Oranje-rivier, schrik en verderf verspreidende onder de Boschjesmans, wier woonplaatsen zij in bezit namen na de eigenaars te hebben uitgeroeid of verdreven. De zendeling, Anderson, van het Londensche Genootschap, die, in 1800, den moed en het geloof had om een zending onder hen te beproeven, heeft ons een duidelijke doch alles behalve aantrekkelijke voorstelling nagelaten van hun toenmaligen toestand. Hij beschrijft deze Bastaards als vuil, diep gezonken, bijna geheel regeeringloos, aan elke zonde overgegeven en levende van roof en plundering²⁾ Hij vestigde zich te Klaarwater, later Griquastad geheeten, het hoofdkwartier der Bastaards en mocht spoedig in zooverre vrucht op zijn arbeid en dien van zijn medearbeider, Kramer, zien, dat het volk zich aan eenige orde begon te gewennen en het Evangelie wilde hooren. Ter kwader ure echter, werd hem door het Engelsche gouvernement opgedragen om manschappen onder de Griquas te werven voor de Kaapsche ruiterij. Anderson weigerde dit, en trachtte het aan zijne menschen duidelijk te maken, dat hij geen gouvernementsagent was. Doch het kwaad was geschied; de Bastaards werden wantrouwend, noodzaakten de zendelingen om te vertrekken en gaven zich over aan de vorige ongeregeldheden. Op Anderson en Kramer volgden Helm en Robert Moffat, die voor alle dingen de orde moesten trachten te herstellen. Twee Griqua-kapiteins, Adam Kok en Barend Barend hadden zich met een deel van het volk verwijderd, en daar er geen hoofd was moest er een kapitein worden aangesteld. De Bastaards kozen Andries Waterboer, die met behulp van Moffat behoorlijk wetten onder het volk trachtte intevoeren. Zij die zich hieraan niet wilden onderwerpen verzamelden zich in de bergen en verspreidden,

1) Noch wreedheid, noch onderdrukking was de ware of voorgegeven oorzaak van de verhuizing der Bastaards. De reden was de uitbreiding hunner kudden en de noodzakelijkheid om een beter en uitgestrekter weiveld te zoeken.’ Stockenstrom, Reporton state of Griqua's, 43 Sept. 1830 aangehaald door Hofstede p. 88.

2) ‘Toen ik mij onder de Griqua's begaf,’ zegt Anderson, ‘en nog eenigen tijd daarna waren zij zonder eenige beschaving. Met uitzondering van één, die op de eene of andere wijze een stuk kleeding had verkregen, was er geen draad Europeesche stof onder hen te vinden. Zij zagen er zoo ellendig uit en hadden zulke walgelijke gewoonten dat wij een afkeer van hen zouden moeten hebben gevoelen, indien onze beginselen ons niet met medelijden hadden vervuld.... Zij waren gewoon om elkander uit te plunderen en zagen daarin zoomin kwaad als in hunne andere daden. Een gewelddadige dood was iets zeer algemeens, en ik herinner mij van vele oude vrouwen gehoord te hebben, dat hare mannen vermoord zijn geworden. Hun gewone levenswijze was walgelijk en zij hadden hoegenaamd geen gevoel van schaamte.’ Schrijven van W. Anderson aan Dr. Philip, 23 Dec. 1825.

[p. 127]

onder den naam van Bergenaars, nog jaren daarna, door hunne herhaalde roof- en moordtochten onrust en schrik tot over de grenzen der kolonie. Adam Kok trok met zijn Bastaards altijd verder in Zuidoostelijke richting, totdat hij, in 1827, het tegenwoordige district Philippolis bereikte. De Boschjesmans en andere zwervende stammen, die zich in deze streken ophielden werden door de Bastaards gemakkelijk verdreven of uitgeroeid, en Kok vestigde zich eindelijk op een zendingpost, door Ds. Abraham Faure, van de Kaapkolonie, ten behoeve der Boschjesmans gesticht. De Boschjesmans werden vermoord of verjaagd en de zendingpost verstoord¹⁾ waarna Kok zijn nieuwe residentie, nog al karakteristiek, den naam gaf van Philippolis, naar Dr. Philip. Met deze Bastaards of Griqua's, die zich als heeren en meesters van het land gedroegen, kregen de Boeren te doen bijna onmiddellijk na hun tocht over over de Oranje-rivier.

1) ‘Men hoopte dat de Griqua's de Boschjesmans van deze zendingstatie zouden beschermen, doch ... spoedig na hunne vestiging was er geen enkele Boschjesman te vinden. Zij werden gejaagd en als wilde dieren neergeschoten ... door het volk van Kok, en hunne gronden en fonteinen werden door de Griqua's genomen. In 1828 verwoestten zij twee rijke, doch zwakke stammen der Bechuana's, stalen hun vee, vermoordden het volk en noodzaakten de overigen tot het eten van menschenvleesch. In 1830 werd het voor den heer Melvill bewezen, dat deze zelfde Griqua's twee uitgebreide Boschjesmans-kralen uitmoorden met een onmenschelijkheid, waarvan nergens ooit een voorbeeld bestond.’ Stockenstrom's Rapport, enz. aangehaald door Hofstede p. 90. De Melvill in de aanhaling genoemd, was agenvan het Koloniale Gouvernement te Griqua-stad.

De Koranna's.

Nog waren er de Koranna's, in het Noordoostelijk gedeelte van den tegenwoordigen Oranje-Vrijstaat, langs de Vaal-rivier wonende, volgens velen, de oudst-bekende, oorspronkelijke stam der Hottentotten. Kora, naar wien zij Kora-nnas heeten, zal het Hottentotten-opperhoofd geweest zijn van wien Van Riebeek het eerste stuk grond aan de Kaap verkregen heeft ‘zooveel als men omspannen kon met een ossenhuid aan dunne repen gesneden.’ Op Kora, moet Eikomo gevolgd zijn, die in Noordelijke richting is getrokken en zich met de Baroa's of Hottentot-Boschjesmans vereenigd heeft. Deze Koranna's bewoonden het latere Griqua-land, doch moesten voor de Bastaards wijken en verspreidden zich over de vlakten langs den Westelijken oever van de Vaalrivier, waar zij zich tijdens den grooten trek ophielden. Zij worden door

[p. 128]

de zendelingen en anderen beschreven als grooter, sterker en zedeloozer(?) dan de andere Hottentotten, altijd in oorlog met hunnen buren, levende van roof en diefstal, - rooverbenden, van schietgeweer en paarden voorzien, die onder hunne kapiteins Piet-Witte-Voet, Voortouw, en anderen geen der naburige stammen met rust lieten¹⁾.

De Basuto's, met welke de Boeren in latere jaren te doen kregen, en de Barolongs, te Thaba N'Chu, die hen vriendelijk ontvingen, voor het oogenblik ter zijde stellende, komen wij tot beantwoording der tweede vraag: naar het recht, dat de Bastaards of Griqua's en de Koranna's, op de in 1836-1846 door hen bewoonde gronden, tusschen de Oranje-rivier en de Vaal-rivier bezaten. En dan moet men waarlijk verbaasd staan hoe (in elk geval van Engelsche zijde) men ooit heeft durven beweren, dat die Bastaards en Koranna's door de Boeren van hun eigendom beroofd zijn.

1) ‘Behalve groote dieven zijn de Koranna's buitengewone luiaards. Al het werk wordt door de vrouwen gedaan en door de dienstbare Bechuanen, die nooit betaald worden...... Vóór de dag aanbreekt, steekt de Koranna zijn pijp op en gaat dan weer slapen. Tegen negen uur wordt hij andermaal wakker, drinkt wat versche melk en gaat weer liggen tot elf uur, rookt dan nog eenige pijpen en vermaakt zich door met een mes een houten drinknap te fatsoeneeren of een pijp te maken. Tegen twee uur eet hij zijn middagmaal, rookt zijn pijp en gaat slapen. Als het avond geworden is staat hij nog eens op om melk te drinken en te rooken, en legt zich dan ter ruste tot den anderen morgen.... De Korannavrouwen zijn niet minder lui. Zij brengen een groot deel van den dag door met rooken, hare kinderen zijn bedekt met ongedierte en hare huizen afgrijselijk vuil. Soms dansen zij acht nachten zonder ophouden ....... en geven zich dan aan buitensporigheden over, die te schandelijk zijn om ze te vermelden.’ Arbousset en Daumas pp. 53, 54. Men zie verder de werken van Moffat, Freeman, Campbell, Fleming en anderen over deze verachterde menschenrassen. Vooral Moffat, Herinneringen II, 302.

Eigendomsrecht.

Welk recht hadden de Bastaards op de gronden tusschen de Oranjerivier en Riet-rivier? Recht van geboorte? Neen. Hadden zij die gronden gekocht? In eerlijken strijd gewonnen? Ten geschenke gekregen? Of misschien als onbeheerde gronden in bezit genomen? Op ieder dier vragen antwoordt de geschiedenis beslist: Neen. Niet eens kon er van verjaringsrechten sprake zijn. Philippolis, het hoofdkwartier van Adam Kok, was in 1829 door hem genomen en in 1836 trokken de Boeren over de rivier. Het eenige ‘recht’, waarop de Bastaards zich zouden hebben kunnen beroepen, was dat van driest geweld. Zij hadden de Boschjesmans, die hier woonden, uitgeroeid en hunne gronden in be-

[p. 129]

zit genomen. Geven zulke roovershandelingen de een of andere zw ervende bende ‘recht’ van bezit, en wel op veel uitgestrekter gronden, dan zij ooit zouden kunnen gebruiken, dan.... ja dan hadden Adam Kok en zijn volk recht op het land langs Grootrivier. Doch zoolang roof en moord, zelfs op groote schaal, nog niet gewettigd zijn, kan er ook geen sprake zijn van eigendomsrecht, voor zooverre het de Bastaards betreft, op den bedoelden grond¹⁾.

De Koranna's, die het land tusschen de Riet-rivier en de Vaal-rivier bewoonden, moeten als de wezenlijke inboorlingen worden beschouwd. Wie vóór hen hier gewoond hebben is onbekend, doch de oudste geschiedenis, zooals die bij overlevering bekend is, noemt dezen stam als de bewoners van het land ten Noorden en Noordoosten langs de Oranjerivier. De Basuto's zijn vluchtelingen, die bezuiden de Caledon-rivier behooren; de Barolongs kunnen slechts een recht van verjaring doen gelden, - hoogstens van inbezitneming van onbeheerden grond; de Bastaards, wij zagen dit, zijn vreemde indringers; alleen van de Koranna's (en Boschjesmans?) kan gesproken worden als inboorlingen.

Doch ook hun recht op de vijftig duizend vierkante Mijlen grond tusschen de Oranje- en de Vaalrivier is zeer problematisch. Zij woonden daar, sedert eeuwen, van ouder tot ouder, of liever, zij zwierven daar rond van plaats tot plaats, doch van ‘bewonen’ was eigenlijk geen sprake. Zij hadden geene of nagenoeg geene regeering; het land werd niet door hen bebouwd; zij leefden van de jacht en van den roof. De eene stam vervolgde den anderen; de grond werd steeds met menschenbloed gedrenkt; ieders hand was tegen zijn naaste gekeerd, en de gruwelijkste misdrijven werden in natuurlijke onwetendheid en moedwillige boosheid gepleegd. Zij hadden recht op die gronden, ongetwijfeld, doch, gelijk een schrijver het uitdrukt, ongeveer zooals het wild dat daar geboren werd en weidde. Grensbepalingen waren er niet. Men kan dus niet spreken van Koranna-land, voor zoover het den Vrijstaat betreft. Hoogstens kan men zeggen: hier zwierven vroeger de Koranna's rond, en dáár de Boschjesmans. Het grootste gedeelte van den tegenwoordigen Vrijstaat bleef onbewoond.

Zelfs Dr. Livingstone heeft toegestemd, dat die den grond bebouwt, meer

1) Men hoore het getuigenis van een Engelsch Gouverneur:
‘Ik moet u, My Lord, de verzekering geven dat Adam Kok en zijne volgelingen eenvoudig plakkers (squatters) zijn, met even weinig eigendomsrecht op den bedoelden grond als de Boeren, die jaren achtereen gewoon waren om hunne kudden over de Oranjerivier te drijven om weide te vinden.’ Despatch from Governor Sir H.G. Smith to Earl Grey. 20 Januarij 1851. par. 4.

[p. 130]

recht daarop heeft, dan die alleen van de jacht leeft¹⁾. Bebouwt de aarde is de van God gegeven wet, en de stammen, die bij uitsluiting van de jacht willen leven, moeten plaats maken voor den landbouwer en den veeboer. Welk recht de Koranna's dan ook mogen gehad hebben om in het ongestoord bezit te blijven van een gedeelte grond om te bewonen, in geen geval zouden zij eenig recht hebben kunnen doen gelden, om den geheelen Vrijstaat alleen als jachtveld te houden, - een jachtveld daarenboven, waarin op menschen zoowel als op wild werd jacht gemaakt. Zonder tegenspraak hadden de Boeren evenveel en meer recht op de onbewoonde gronden tusschen de genoemde rivieren als de Koranna's en Boschjesmans, of welke andere stam ook, die zonder behoorlijk middel van bestaan, zonder eigenlijke regeering, zonder beschaving, van roof en jacht levende, dood en verwoesting verspreidende, of in voortdurende vreeze des doods levende, in die streken rondzwierf.

1) Sprekende over het trekken der Boeren zegt Livingstone o.a.: ‘Afgezien van het geweld en onrecht waarvan de inbezitneming van gronden, door barbaren bewoond, vergezeld gaat, zijn die inbezitnemingen per se volkomen te rechtvaardigen... De aarde is oorspronkelijk aan het geheele menschelijke geslacht ten erve gegeven, want er staat geschreven. “De aarde heeft Hij den kinderen des menschen gegeven”. Is dit de grondbrief, krachtens welken alle onbeheerde gronden kunnen worden bezeten, dan schijnt het duidelijk dat de man, die een gedeelte van de aarde bebouwt en beplant er meer recht op heeft dan die er alleen op jaagt. Hij bearbeidt den grond en zijn arbeid is zijn eigendom. Beschouwd bij het licht van de Goddelijke en oorspronkelijke bepaling hebben beschaafden, die den grond willen bebouwen en bearbeiden, daarop meer recht, dan wilden, die alleen van wortelen en de jacht leven. De eersten treden in het Goddelijke plan om de aarde voor het grootst mogelijk getal zielen vruchtbaar te maken, en niemand heeft het recht om eenig deel der wereld in woesten staat te houden, waar zijn medemensch dat noodig heeft om op te bestaan.’
Livingstone tracht dan wel aan te toonen dat de Boeren zich eigenlijk niet op deze stellingen kunnen beroepen, doch met zijne conclusien, waar het de Boeren geldt tegenover de inboorlingen, hebben wij niet te maken. - Livingstone, The Transvaal Boers, reeds vroeger aangehaald, p. 8, 9.

Hoe de boeren gehandeld hebben.

Doch, en dit is afdoende, de Boeren, die in 1836-40 de kolonie verlieten, hebben den inboorlingen geen duim gronds ontnomen, maar integendeel zelfs hunne vermeende rechten erkend. Gewoonlijk stelt men de occupatie van den Vrijstaat voor alsof de Afrikaners met geweld van het land bezit genomen hebben en de ‘arme’ inboorlingen, Basuto's Griqua's, Koranna's en Boschjesmans hebben neergeschoten, verjaagd of

[p. 131]

tot slaven gemaakt, totdat eindelijk het Engelsche Gouvernement, met het lot dier kleurlingen bewogen, de Boeren tot hun plicht gebracht en de inboorlingen beschermd heeft. Hiervan is eenvoudig geen enkel woord waar. Het Engelsche Gouvernement bleef de Boeren over de Oranjerivier beschouwen als Britsche onderdanen, en (zooals het heette in het belang van de inboorlingen en om orde en wet te handhaven) ‘annexeerde, bij proclamatie van den Kaapschen gouverneur Sir Harry Smith, 3 Febr. 1848 ‘al het land benoorden de Oranjerivier, insluitende het gebied van Moshesh, Moroko, Moletsani, Sikonyela, Adam Kok, Gert Taaibosch en andere kleinere hoofden, ten Noorden tot aan de Vaal-rivier, en ten Oosten tot aan het Draken- of Kathlamba-gebergte¹⁾.’ Niet de Boeren, maar de Engelschen hebben het tegenwoordige gebied van den Oranje-Vrijstaat geannexeerd en wat recht de inboorlingen er op hadden hun ontnomen. En eerst krachtens de Conventie van 1854, waarbij Engeland afstand deed van het Oranje-riviergebied, ten behoeve der Boeren, zijn dezen in het politiek bezit van den Vrijstaat gekomen. Wij komen hier later op terug; doch van meet aan moet het verstaan worden, dat de Boeren met de ‘onteigening’ der gronden over de Oranjerivier niets te maken hadden. Het is geschied door een Engelschman, in naam van Hare Majesteit, en ten behoeve van Engeland.

De Boeren hadden, zoodra zij de Oranje-rivier waren overgetrokken, met Adam Kok en zijn Bastaards kunnen handelen zooals dezen met de Boschjesmans gedaan hadden. Ook waren zij sterk genoeg om, hadden zij zulks gewild, de Koranna's, maar weinige duizenden sterk en slechts gebrekkig van schietgeweer voorzien, te verdrijven. Doch zij deden het een noch het ander. Zij ‘huurden’ grond van de Bastaards, d.i. betaalden hun zóóveel stuks vee om ongehinderd van de onbezette gronden als weiden gebruik te kunnen maken. Wel verre van hierdoor Adam Kok als souverein of suzerain te huldigen, erkenden zij eenvoudig dat de Bastaards, als eerstkomenden, prioriteits-rechten hadden, die zij eerbiedigden. Het is een onbeschreven wet onder de Boeren, dat die het laatst op een publieke uitspanplaats, of in een jachtveld, of op onbezette gronden komt, zich te schikken heeft naar hen, die eerder gekomen zijn, en niemand zal er bijv. aan denken om wild te schieten dat een ander heeft opgejaagd, of zijn vee te laten weiden op grond door een ander

1) Report from the Lords of Council, on Trade and Foreign Plantations, read et Buckingham Palace 13 July 1850.

[p. 132]

tijdelijk in bezit genomen, schoon, per se, iedereen, op alles, evenveel of even weinig recht heeft. Zoo ook dachten de Boeren er niet aan om Kok te verdrijven, maar, erkennende dat hij vóór hen, op welke wijze dan ook, zich in die landstreek gelegerd had, betaalden zij hem om wat ruimte te maken, opdat hun vee behoorlijke weiden vinden kon.¹⁾ Gelijk reeds gezegd is: door het Engelsche Gouvernement werd de grond ‘geproclameerd’.

Hetzelfde kan gezegd worden van de betrekking tusschen de Boeren en de Koranna's. Nog minder georganiseerd dan de Bastaards, hadden deze, in plaats van één kapitein, een aantal hoofden, - roover-kapiteins eigenlijk, - met wie niet te onderhandelen viel. Toch gebruikten de Boeren geen geweld, maar ‘schikten’ het met de Koranna's, evenals met de Griqua's, om in vrede hunne kudden te kunnen laten weiden.

Hoe weinig geweld de Barolongs van Thaba N'Chu van de zijde der Boeren verwachtten, en hoe weinig dezen er ooit aan gedacht hebben Moroko, het hoofd der Barolongs, te verdrijven, leert de geschiedenis, Met de meeste vriendelijkheid en inschikkelijkheid zijn de Boeren door de Barolongs ontvangen, en toen zij straks aangevallen werden door de Matabelen, vonden zij in Moroko een bondgenoot. Aan den anderen kant bleven de Barolongs tot op dezen dag een eigen, onafhankelijken Kafferstaat vormen, wel van alle kanten door den Vrijstaat ingesloten, maar geheel vrij en ongehinderd. Hiervan is geen tweede voorbeeld in Zuid-Afrika aan te wijzen.²⁾

1) Schoon dit in Zuid-Afrika van algemeene bekendheid is, zal het volgende den Hollandschen lezer misschien niet onbelangrijk voorkomen: ‘In plaats dat de Boeren verdrukkers zouden zijn van de Griqua's, wordt hunne aankomst in het land der Bastaards door het grootste gedeelte van dit volk met vreugde begroet als een voordeel voor hen. Want daar zij groote plaatsen hebben en weinig of geen vee om daar te grazen, en omdat zij niet ploegen of zaaien, zorgen zij wel om de Boeren fluks te laten betalen voor elke gunst, die deze genieten van het oogenblik, dat zij de grenzen overtrekken.’ Uit de reismededeelingen van A. Bain, die in 1834 deze streken bezocht, aangehaald, zonder nadere verwijzing, door Hofstede, Gesch. v.d. Oranje Vrijstaat, p. 91.

2) Trollope, South-Afrika II 275-76 geeft hiervan in weinige woorden een zeer goede beschrijving. De Barolongs, zegt hij, ‘bezitten een grondgebied van ongeveer 15 Mijl in het vierkant, en waarop minstens 15,000 inboorlingen wonen, hunne eigene gebruiken volgen, en geregeerd worden overeenkomstig hunne eigene wetten.
Hun toestand is te opmerkelijker omdat hun grondgebied van alle kanten geheel omringd is door dat van den Oranje-Vrijstaat. De Republiek, die wij den Vrijstaat noemen gelijkt op een eiland in den oceaan van Britsche koloniën; - terwijl het land der Barolongs een eiland in de kleinere zee van de Republiek genoemd kan worden.... Desniettegenstaande woont hier een afzonderlijke natie van 15,000 zielen, rustig en ik moet zeggen over het algemeen voorspoedig binnen de grenzen van den Vrijstaat, van vele kanten ingesloten maar in geenen deele verdrukt.’

[p. 133]

Ten slotte: de Boeren kwamen over de Oranje-rivier, en aan deze zijde van de Vaalrivier in aanraking met de Bastaards, die geen eigen-domsrecht op den grond konden laten gelden; met de Koranna's. zwervende rooversbenden, waarmede kwalijk te onderhandelen viel; met de Boschjesmans, die door de andere stammen als wild gedierte verjaagd, slechts in kuilen en holen te vinden waren; met de Barolongs, wier gebied zich binnen den omtrek van Thaba N'Chu bepaalde, en later met de Basuto's, die in geen geval benoorden de Caledon-rivier behoorden.

De Barolongs zijn in het ongestoord bezit van hun grondgebied gebleven; de Boschjesmans bleven buiten de kwestie; met de Basuto's kregen de Boeren eerst later te doen, en van de Bastaards en Koranna's huurden zij grond. Gemakkelijk valt het om hoog op te geven van hetgeen de Bastaards en anderen van de Boeren te lijden hebben gehad, en van het onrecht door dezen op hen gepleegd, doch de feiten zijn anders. De trekboeren waren roovers noch moordenaars.