De worstelstrijd der Transvalers

XI. De groote trek voorbereid.

Een ‘trek’ wordt in Zuid-Afrika gewoonlijk voorafgegaan door het uitzenden van een ‘commissie.’ Aan vertrouwbare mannen wordt, zooals den verspieders der kinderen Israëls, opgedragen om ‘het land te bezien’ en dan verslag te doen van hunne bevindingen. Nauwkeurig moeten zij acht geven op de ‘geaardheid van het veld;’ geschikt voor hoornvee, schapen of paarden; winterveld of zomerveld, of wel geschikt tot weide des winters zoowel als des zomers, voor groot en klein vee; of het gras ‘zoet’ is of ‘zuur;’ of er brandhout te krijgen is en timmerhout; vooral ook of er water is, stroomend water of standhoudende fonteinen. Vooral heeft zulk eene commissie te onderzoeken aan wie het land, werwaarts men trekken wil, behoort; of men ‘grond kan ruilen’, dat is koopen voor vee, dan wel of het geheel onbewoond is; met welke natiën men te doen zal krijgen op den tocht en in de streek, die men bewonen wil; of zij vredelievend zijn of oorlogszuchtig, gewillig om met blanken om te gaan of niet; eindelijk welke eigenaardige moeielijkheden en gevaren er aan den trek zelf mogen verbonden zijn. Zulk een commissie blijft soms maanden lang uit en houdt zich bezig met de jacht, zoowel om de inboorlingen niet onnoodig te ontrusten als om in hare behoeften te voorzien en de kosten der onderneming, zoo mogelijk, te dekken door den verkoop der huiden van het geschoten wild, van ivoor en struisvogel-

[p. 94]

veêren. Hare verantwoordelijkheid is niet gering, want aan het meer of minder nauwkeurig verslag door haar uit te brengen hangt soms het leven en de welstand van velen. Het rapport van zulk een commissie wordt door de belanghebbenden zoo rijpelijk mogelijk besproken en overwogen, en vergeleken met hetgeen men reeds vroeger omtrent de bedoelde streken heeft vernomen of vernemen kan. Is men niet voldaan, dan wordt er allicht een tweede commissie gezonden om nadere onderzoekingen te doen. Onnadenkend gaat men in deze dingen niet te werk; alles wordt met de meest mogelijke zorg voorbereid.

Soms ook wordt een groote trek voorafgegaan door een kleineren, die dan het werk der commissie doet op groote schaal. Enkele personen van olifantjagers en andere gehoord hebbende welk land in de eene of andere streek onbewoond is, of ‘geruild’ zou kunnen worden met de inboorlingen, worden opgewekt om zelven een ‘schiettocht’ te maken, eerst een half dozijn mannen alleen met twee of drie wagens, straks van vrouwen en kinderen vergezeld. Op aartsvaderlijke wijze zwerft men dan rond, van plaats tot plaats, nu eens voor dagen achtereen de tenten opslaande aan de oevers eener rivier, dan weer bij bron of beek, of wel bij de eene of andere ‘pan’ (een natuurlijke holte met regenwater gevuld, een meer in miniatuur) en altijd, waar men de beste weiden vindt voor het vee dat men heeft medegevoerd en het meeste wild wordt aangetroffen. Zoo wordt men nader bekend met het land waarvan men gehoord heeft; kennis wordt aangeknoopt met de inboorlingen, het vee eenigszins aan ‘vreemd veld gewoon gemaakt’ (geacclimatiseerd), worden vrouwen en kinderen trekvaardig. Na eenige maanden aldus te hebben doorgebracht keert men huiswaarts, misschien, ja waarschijnlijk, om in het volgende jaar den trek te aanvaarden. Van de verdere bevindingen wordt dan aan de achtergeblevenen kondschap, en daarmede winst gedaan, bij de beraadslagingen omtrent een grooten trek.

Op deze wijze, en door alle mogelijke berichten van jagers, reizigers handelaars en ook van zendelingen te verzamelen en te overwegen, werden de maatregelen tot de volksverhuizing van 1835-1836 genomen. De uitvoering van het plan om te trekken geschiedde snel en onverwacht, doch de trek zelf was reeds langen tijd voorbereid. Het zou dan ook meer dan roekeloos geweest zijn, hadden de Boeren na den Kafferoorlog bijv. van 1834, plotseling hunne wagens ingespannen en met vrouw en kind, have en vee de kolonie verlaten, zonder te weten waarheen. Voorbereid als de trek was, hebben zij met bijna onoverkomelijke moeielijkheden te kampen gehad, doch wat zou het geweest zijn indien de Boeren onbesuisd

[p. 95]

op een gegeven oogenblik aan het trekken gegaan waren? Dit ligt echter niet in der Boeren aard.

Er waren drie plannen gevormd werwaarts men zich begeven zou. De meeste Boeren wilden aanvankelijk slechts in Noordoostelijke richting trekken over de Oranjerivier (Garib ky- of Nu Gariep), in welke min of meer bekende streek men open gronden genoeg zou vinden of zou kunnen ruilen. Anderen wilden naar Natal. De berichten, die men van daar in den laatsten tijd ontvangen had, waren zoo aanlokkend mogelijk.

De Engelsche luitenants Farewell en King met een koopman van de Kaapstad, Thomson genaamd, hadden in 1823 een zeereis gedaan langs de Oostkust met eenige handelsartikelen en waren door het weder gedwongen de haven van Natal binnen te loopen. In 1824 deed Farewell, daartoe aangemoedigd door den Gouverneur, een andere reis naar Natal, en gaf vervolgens een beschrijving van dat land in het licht, juist naar het hart van aanstaande trekkers. In 1834 werd Dr. Andrew Smith door het Gouvernement naar Natal gezonden, met het bepaalde doel om nauwkeurig onderzoek te doen naar het land en zijn geschiktheid ter kolonisatie. Ook zijn rapport was zeer bemoedigend en aanlokkend, en Natal werd in de verbeelding een land vloeiende van melk en honig, uitstekend geschikt voor groot en klein vee, bijna onbewoond, een soort van paradijs, dat verlangend uitzag naar menschenkinderen om het te bewonen. Door al die berichten aangevuurd, vormden eenige Boeren het plan, dat goede land te gaan bezien, en werkelijk vertrokken in 1834 Pieter en Jacobus Uys, Stephanus Maritz, Gert Rudolph en eenige anderen met 14 wagens naar Natal. Den Oostelijken kant van Drakenberg houdende reisden zij door de Kafferlanden weken lang, tot zij de Natalbaai bereikten, waar zij eenige Engelschen aantroffen. Langen tijd hielden zij zich hier bezig met de jacht en het inwinnen van elke mogelijke bijzonderheid aangaande het land en de naburige Zulu's, toen de tijding, dat er een nieuwe Kafferoorlog was uitgebroken, hen tot een overhaasten terugtocht dwong. Weer hun weg nemende door Kafferland, bereikten zij, opmerkelijk genoeg, in veiligheid hunne woningen. De meeste Kaffers waren toen in de kolonie aan het moorden, rooven en verwoesten, zoodat zij in Kafferland minder gevaar liepen dan in hunne eigene huizen. Het geweer, dat maanden lang slechts op het een of ander wild was aangelegd, moest nu weer worden opgenomen ter bescherming van vrouw en kind tegen een woesten vijand.

[p. 96]

In haar gevoelen omtrent Natal schijnt deze commissie niet eenstemmig te zijn geweest, tenminste enkele der genoemde personen wilden aanvankelijk niet aftrekken naar Natal, maar ten Noorden van het Drakengebergte, op de hooge vlakten, blijven. Een groot aantal Boeren echter begonnen almeer over een trek naar dat land te denken, en namen het besluit om, moest het tot trekken komen, dan derwaarts te gaan.

Nog waren er weder anderen, die, moesten zij toch trekken, zoo ver wilden gaan als mogelijk was, - geheel buiten het bereik van de Engelsche vlag; waar Engelsche zendelingen noch verengelschte Hottentotten hen konden grieven; waar de Kaffers ‘mak’ waren; goede weiden voor het vee gevonden werden, ook groot wild, zooals olifanten, buffels en giraffen; waar men in vrede leven kon. Zulk een lad was, volgens gerucht, te vinden in de nabijheid van de Delagoa-baai, een duizend Mijl reizens ver, doch niet onbereikbaar.

Delagoa-baai was echter te ver gelegen om er een commissie heen te zenden, en de berichten, die men van daar kreeg te vaag om vertrouwd te worden. Wilde men zekerheid hebben omtrent die verre streken, dan moesten tenminste éénige lieden den moed hebben om derwaarts te trekken. Dat was een ongehoord voorstel, doch die Afrikaners waren koene mannen, en tegen het einde van 1835 gingen de eerste ‘voortrekkers’ op reis.