Een jaar op reis in dienst der zending

[p. 723]

Vijfde afdeeling.
Weer op eigen terrein.

I.
Andermaal in het Noorden.

Ook omdat Zendeling Horstman nog steeds zóó lijdende was, dat hij, sedert wij samen gereisd hadden, geen arbeid had kunnen verrichten, was het noodig, dat ik, van Mărgåredjå te Samarang teruggekeerd, naar Pekalongan zou gaan, en van daar naar Moearatoewa. Vermoeid van het reizen over land, was ik blijde, te vernemen, dat de ‘Van Diemen’ waarmede ik, in Mei, de reis naar Samarang gemaakt had, juist stoomree lag naar Pekalongan. Ik haastte mij dus, passage te nemen, en tegen 2 uur bevond ik mij op de wel ingerichte kustboot, die om 3 uur zee koos, terwijl juist de ‘Prins Hendrik’ binnenliep. Het was verrukkelijk weder; de zee was spiegelglad; en een koele bries maakte het zitje bij het stuurrad, op het, door een zonnetent beschaduwde, achterdek, dubbel aangenaam. Na een zeebad genomen te hebben, en met de minst mogelijke kleederen bezwaard, had ik dan ook al spoedig mijn welbekend plaatsje ingenomen, en genoot ik ten volle het gezicht op de kust, met haar achtergrond van hooge bergen, in wier midden de Prahoe zich verhief, als de eerste onder zijns gelijken.

Turende op het gebergte, werd ik, in gedachten, verplaatst naar de Noorderkerk te Amsterdam, waar ik heden, 30 September, 42 jaren geleden, met mijn ouders, broeders en zusters door den Doop in de Christelijke Kerk werd ingelijfd.

‘A change came o'er the spirit of my dream’, en...

[p. 724]

Amsterdam werd Stellenbosch, in Z. Afrika, waar ik predikte op 30 September 1858, twee dagen nadat ik in het huwelijk verbonden was, in de Zendingkerk van het Rijnsche Genootschap, voor een schare van Inlandsche Christenen. Van lieverlede werd Stellenbosch het ‘Halfweg-huis’ tusschen Maritzburg en Durban, in Natal, waar ik, 30 Sept. 1862, met Huet en andere predikanten en ouderlingen uit Natal en Vrijstaat, den nacht overbleef, weinige dagen vóór de ‘Waldensian’, op de kust van Afrika, als onder onze voeten in de diepte weg zonk. En zoo ging het voort, van plaats tot plaats, in Afrika en Nederland, waar ik mij op den jaardag van mijn doop, van 1858 tot heden, had bevonden, en waaraan mijn doopdagboek, het Bijbeltje, mij door Da Costa, aan het doopmaal in het gastvrij huis op de Rozengracht, geschonken, en dat bijna in de schipbreuk van de ‘Waldensian’ was verloren gegaan, mij herinnerde. Uit mijn reverie ontwakende, werd ik pijnlijk getroffen door het aantal Javanen, die daar zaten en lagen bij tientallen, vrijen en bannelingen, op het voordek van ons schip; nog steeds verstoken van het Evangelie; nog steeds, schoon onbewust, door hun geestelijke ellende luidkeels schreeuwende om zúlke colporteurs-Bijbellezers onder hen, als Moesah, (voor wien alles op schip nieuw en vreemd was) zijn kon.

Straks dook de zon, als een gloeiende bol, aan de Westerkim in zee; electrisch licht werd in de salon ontstoken; de etensbel riep ons tot een keurig diner; en daarna, tegen 8 1/2 uur, lieten wij, het anker vallen op de reede van

Pekalongan.

Met een boot aan wal gegaan zijnde, vond ik Br. Horstman mij wachtende met zijn rijtuigje aan de landingplaats, dat wel zeer vriendelijk van hem was, maar ook onvoorzichtig, wegens zijn krankheid. Na een poosje ten zijnent vertoefd te hebben, nam ik mijn intrek in het ‘Hotel-Toko,’ juist aan de overzijde der rivier, nabij de ijzeren brug, waar ik een vrij groote, stille kamer kreeg, naar ik hoopte, ook ietwat muskiet-vrij, daar ik minstens een week te Pekalongan zou moeten vertoeven, en heel wat schrijfwerk had af te doen.

De eerste dagen van mijn verblijf, werden veelal doorgebracht in gesprekken met Br. Horstman, over den toestand van ons Zendingwerk, en vooral over Br. Wilhelm's betrekking tot Sadrach en diens

[p. 725]

schadelijken invloed op den gang van het werk. Wilhelm had met Horstman dienaangaande gecorrespondeerd, en ik verkreeg inzage dier briefwisseling, zoo zeer van nabij, niet slechts het welwezen, maar het wezen onzer Zending op Java rakende. Horstman was van gevoelen, dat Wilhelm door Sadrach als gebiologeerd werd, gelijk deze ook tal van Christen Javanen afhankelijk van zich wist te houden.

Nu eens door Horstman vergezeld, en dan weer alleen, ging ik herhaaldelijk door Pekalongan's straten, op de pasar, langs de kali, en steeds met dieper gevoel van onze schuldige verantwoordelijkheid tegenover de Mohamedaansch-Heidensche bevolking van deze plaats.

Bijzonder pijnlijk trof mij dit alles Zondag morgen, 4 October. Geen liefelijk klokgelui riep iemand ten bedehuize, en aan niets scheen het te bespeuren, dat het Rustdag was. Wagens en karren reden af en aan; zwaar beladen koelies sukkeldrafden als gewoonlijk; venters van vruchten en verkoelende dranken hadden hun waren uitgestald; langs de kali voeren prauwen heen en weder; en in de rivier waren tal van mannen bezig met het uitwasschen en wringen van stoffen, ten deele, of reeds geheel, gebatikt¹⁾

Tegen negen uur begaf ik mij naar het Zendingerf, waar ik, tot mijn blijdschap, Abdoelah, van Dermå zag, benevens 6 of 7 mannen en 2 vrouwen, allen van buiten, tot de Godsdienstoefening, in

1) Naar beweerd wordt, hebben de Pekalong'sche sarongs haar roem mede te danken aan het troebele, modderachtige rivierwater, waarin zij gewasschen worden, daar dit van bij zonderen invloed heet te zijn op de ontwikkeling der kleuren waarmede zij, door de Inlandsche batiksters, zoo kunstig bewerkt worden.
De uitvoer van sarongs, te Pekalongan vervaardigd, is zeer belangrijk; in een enkele kustboot, de ‘Sindoro’, waren, korten tijd geleden, meer dan 40 kisten van 400 sarongs verscheept; dat is meer dan 16000 sarongs. De waarde der sarongs, die naar de Minehassa, Ambon en Soerabaia verzonden worden is van f 20 tot f 60 het stuk, en van die bestemd voor Padang, Palembang, Billiton, Deli, Singapore enz. van f 7.50 tot f 15 per stuk. Het export per jaar aan sarongs wordt berekend op f 1.500.000, waarvan ± f500.000 onder de Inlandsche bevolking komt, en door deze voor een groot deel weer onder de Chineezen voor opium, waaraan ook vele batiksters verslaafd zijn.
De kosten van fabricage wordt aldus berekend: f 2.40 voor de stof; f 3.50 voor het teekenen der figuren; f 4 voor het verven of beschilderen, en f 3 voor de verdere behandeling van iedere sarong; = f 12.90, nl. voor de fijnere soorten.
De illustratie op bladz. 733 doet ons de batiksters zien aan haar arbeid.

[p. 726]

de kar-stal kerk, opgekomen. Men kon het Br. Horstman, die de Godsdienstoefening leidde, aanzien, dat hij 3 maanden krank geweest was, en nog niet gansch hersteld; wat hem echter niet belette, om zich met gemakkelijkheid in het Javaansch uit te drukken, en met nadruk te spreken.

Maar in welk droef contrast stond zulk een ‘offhand’ samenkomst, tot de geregelde Godsdienstoefeningen, die ik pas had mogen bijwonen, en welk een verkeerden invloed moest dit als van zelf hebben op den gang van het werk. Zulk een wijze van ‘Zendingarbeid,’ bij name in een stad als Pekalongan, is alleszins berekend om, niet slechts de Zending, maar, het geheele Christendom te smaden in de oogen van Heidenen, Mohamedanen en Christenen. Tegen 11 uur leidde ik een korte Hollandsche Godsdienstoefening in de binnengalerij der Zendelingswoning, die, behalve door Br.H. en zijn echtgenoote, ook door den secretaris van Pekalongan en nog eenige Europeeschen werd bijgewoond¹⁾. Ik sprak naar aanleiding van Matth. XXV: 1-12, en na de samenkomst dankte een dame mij ‘voor het prettige uur, dat zij doorgebracht had,’ er bijvoegende, dat ‘zij hoopte, het gehoorde niet te vergeten.’

Dinsdag, 6 October, had ik een waarlijk opgewekte en belangrijke samenkomst met 25 ‘oudsten’ en anderen, vertegenwoordigende 10 ‘gemeenten’ in Pekalongan en Tegal. Ook de oude Petroes, man van het zwaard, was tegenwoordig, ofschoon hij nog niet hersteld was van de krankheid, die hem getroffen had, nadat hij van Poelosari, tot waar hij mij in Juli l.l. vergezeld had, was teruggekeerd. Tot mijn leedwezen, kon Br. Horstman, wegens de koorts, die hem thans duchtig beet had, slechts nu en dan de samenkomst bijwonen.

1) Buiten mijn weten was het den vorigen dag door een ‘omroeper’ bekend gemaakt, dat ik ten huize van Br.H. ‘Godsdienstoefening’ zou houden, waarop de Resident er over gesproken had (gelijk ik later hoorde), om het mij ‘te beletten, daar ik geen toelating had volgens Art. 123,’ waartoe hij ongetwijfeld in de wet grond had kunnen vinden, schoon ik mij, onder de omstandigheden, niet aan overtreding van het wetsartikel had schuldig gemaakt. Zij hier bijgevoegd, dat de Resident geen vijandig man was, en mij persoonlijk steeds vriendelijk behandelde. Doch: Hij was Resident, en als zoodanig, moest hij voor alles waken, dat orde en rust gehandhaafd werden, die, in het oog der Wet, zoo licht door de verkondiging van het Evangelie kan worden verstoord. Armzalige Wet. Arm Indië!

[p. 727]

In goede orde werden, even als op de vergadering van 1 Juli, onderscheidene zaken, op de Zending en de ‘gemeenten’ betrekking hebbende, behandeld, en een deel der samenspreking was bepaald gewijd aan de verhouding der ‘gemeenten’ tot Sadrach, waarover een vrij levendige discussie gevoerd werd door de lieden onder elkander. Ten slotte werd door hen, in mijn afwezigheid, een stuk opgesteld, en in tegenwoordigheid van Br. Horstman geteekend, waarvan de vertaling luidt als volgt:

‘Wij allen Christenen hier vergaderd, vertegenwoordigers van onze Christenbroeders, een iegelijk uit zijn eigen desa, zooals: Tjiloeloek, Pråtå, Banaran, Poerbå, Dermå, Bandar (Kadjen), Pekalongan, Gintoeng, Poelosari en Moeåråtoewå.
‘Wij allen hebben kennis gemaakt met den heer Secretaris Ds. F. Lion Cachet, die, als vertegenwoordiger der Hollandsche Christenen - welke ernstig begeeren het Evangelie in Midden-Java aan het Javaansche volk bekend te maken - gezonden was, om ons allen te bezoeken, een iegelijk in zijn desa, hetgeen ook geschied is bij alle Christenen in Midden-Java, weshalve wij zeer blijde en verkwikt zijn in ons hart, en hiervoor groote dankbaarheid verschuldigd zijn aan de heeren der Zendingvereeniging in Holland: -
‘Wat nu betreft de inhoud van dit stuk, zoo bevat dit drie zaken als -
I. Ten eerste, dat wij kennis geven aan de heeren in Holland, dat het onze hartewensch is, in gemeenschap te komen met de Christenen in Holland, die den heer Secretaris Ds. F. Lion Cachet, hier tegenwoordig, ons hebben gezonden.
II. Ten tweede, dat wij verklaren (beloven) alle dwaalleer en elmoe van Sadrach, welke in strijd zijn met Gods Woord, voorgoed te verwerpen en in geenerlei betrekking tot dezen Sadrach meer te willen staan.
III. Ten derde, dat wij ons zullen houden aan, en doen zullen naar, het Woord van den Heer Jezus Christus, dat het ware waarachtig is, Zijn heilig Evangelie, gelijk ons dat verkondigd wordt door onzen pandita, den heer R.J. Horstman, ten bewijze waarvan wij van harte dit stuk met onze handteekening bekrachtigen.’
Pekalongan, 6 Oct. 1891.

Het stuk werd, in tegenwoordigheid van Br. Horstman, onderteekend door al de aanwezigen, 26 in getal.

Dit nu was, in zooverre, bemoedigend, daar het zonder eenige pressie van Br. Horstman, die niet bij de discussies tegenwoordig was, of van mij, geschiedde, en ook omdat het niet in het geheim plaats vond, zoodat zij weten konden, dat het ter kennis van Sadrach zou komen. En toch kon ik, in aanmerking nemende het accomodatie vermogen van Javanen, aan het stuk niet meer waarde

[p. 728]

hechten, dan ik er aan hechten kon, - verstoken als de lieden waren van geregelde verzorging in het Evangelie, waaraan zij zoo allerdringendst behoefte hadden.

Mij zelven en hen vleiende met de hoop, dat het mij, onder Gods zegen, zou mogen gelukken, behulpzaam te zijn, dat er ten minste nog één Zendeling, voor de Residentie Pekalongan, en één voor Tegal zou worden uitgezonden, en dat er Inl. Onderwijzers geplaatst zouden worden in de ‘gemeenten,’ opdat de Christenkinderen niet langer zonder onderwijs zouden opwassen, nam ik een hartelijk afscheid van de lieden en zij van mij, en gingen zij huns weegs, doch zonder, dat zij van mij weg gingen. Integendeel, ik had hen, in hun nood, mede te nemen naar Nederland.

Te Pekalongan ontving ik een aantal brieven, o.a. een schrijven van den heer Ottolander, te Sitobondo, mij meldende, dat er, van 14-25 September, een mandoer van hem aan het postkantoor aldaar gewacht had, om mij naar zijn woning te geleiden. Dit speet mij zeer, en ik schreef aan den heer O., dat, indien ik vóór 6 Oct. telegrafisch bericht van hem ontving, dat hij mij nog wachtte, dat ik dan andermaal de reis naar Sitobondo zou aanvaarden. Daar de heer O. mij nu echter tevens bericht had, dat hij voor de benoeming als Deputaat moest bedanken, had ik geen directe aanleiding meer om naar den Oosthoek te reizen. Voor belangrijke brieven en veel gewilligheid om mij, zoo persoonlijk als in den te verrichten arbeid, van dienst te zijn, werd, en wordt, den heer Ottolander door mij erkentelijke dank toegebracht.

Met Br. Horstman besprak ik, wederom en andermaal, voor zoo ver de staat zijner gezondheid zulks toeliet, wat er, niet alleen in de Residentie, maar ook plaatselijk te Pekalongan kon en moest geschieden in den arbeid der Zending, - ook wat betreft geregelden arbeid van den Inlandschen helper; de opening van ten minste één Inlandsche school; den aankoop van een Zendingerf met een geschikt gebouw om er geregeld Godsdienstoefening in te houden enz. enz. Voor het oogenblik was inzonderheid noodig, dat Horstman versterkend voedsel zou gebruiken, opdat hij van zijn slepende krankheid herstellen kon, en dan met kracht aan den arbeid gaan, - juist te Pekalongan.

Eindelijk, na een verblijf van bijna zeven dagen, moest ik weer van Pekalongan verreizen, wat ik deed, zuinigheidshalve, per huur-

[p. 729]

karretje, met één paard. Om 2,30 vertrokken, arriveerde ik tegen 8 uur te Tegal, waar ik mijn intrek nam in ‘Todan.’

Moearatoewa.

Mijn tegenwoordig bezoek in Tegal, had voornamelijk ten doel om overschrijving te verkrijgen, ten name der N.G.Z.V., van het Zendingterrein te Moearatoewa.

Met betrekking tot den grond, 31 Dec. 1863, door de Regeering aan de ‘Inlandsche Christengemeente te Tegal’ afgestaan, leverde dit, bij welwillende samenwerking van het plaatselijk Bestuur, niet veel zwarigheid op, zoodat de overschrijving van dat gedeelte reeds den dag na mijn aankomst, 8 October, plaats vond. Die grond werd nu, voor de wet, het eigendom der N.G.Z.V., doch bleef, wettiglijk, het eigendom der plaatselijke Inlandsche Gemeente ter wier behoeve, daar zij geen rechtspersoonlijkheid bezit, de N.G.Z.V. feitelijk als trustee in deze optrad.

De overschrijving van het overige terrein zou meer moeite kosten, wegens de vele formaliteiten daaraan verbonden.

De eerste stap om die zaak eindelijk in orde te krijgen was, den Controleur ter hoofdplaats te verzoeken, de betrokken partijen in loco te hooren, en dan opening te geven, opdat ik het terrein kon laten opmeten. Hierin mocht ik voorspoedig slagen. Nog denzelfden middag, 8 October, kwam de Controleur, van den Wedono en andere Inl. ambtenaren vergezeld, naar Klein-Bethesda, waar ook de loerah en desa-lieden van Moearatoewa bescheiden waren om verklaringen af te leggen.

Het was een drukte van belang, met het opnemen van het terrein en het hooren van allerlei personen; doch ten laatste werden de stukjes grond, waarvan de koopbrieven in mijn handen waren, door den Controleur ‘kosong’ (verlaten) verklaard, zoodat ik het terrein nu kon laten opmeten, en dan, op de gebruikelijke wijze, bij de Regeering aanzoek kon doen om het van haar te mogen koopen, tegen den, door den Controleur bepaalden, koopprijs van f 158.85. De overdracht zelve aan de Nederlandsche Gereformeerde Zending Vereeniging ‘in vollen en vrijen eigendom’ geschiedde den 18^en Juli 1892, - 25 jaar nadat Vermeer de N.G.Z.V. ‘Eigenaresse’ van het Zendingerf verklaard had, doch zonder dat deze, in al dien tijd, inschrijving ten haren

[p. 730]

name had kunnen verkrijgen, hoeveel kosten daaraan ook besteed werden.¹⁾

De lieden op Klein-Bethesda waren, begrijpelijker wijze, ver-

1) Het Zendingterrein te Moearatoewa heeft een oppervlakte van 38,059 □ M., waarvan 6,292 M. behoort tot den grond, door de Regeering aan de Gemeente afgestaan, en 31,767 M. is aangekocht. Het is beplant met ruim 170 klapperboomen en een 60-tal andere vruchtboomen, en wordt bewoond door 10 of 12 Christen gezinnen. Al het geboomte, (voor het grooter deel, of geheel, door de N.G.Z.V. betaald) en de gebouwen, (ook, rechtens, die door de Inl. Christenen bewoond worden), zijn het eigendom der Zending, en de opgezetenen hebben zich te gedragen naar de bepalingen, door de N.G.Z.V., of c.q. haar rechtverkrijgende, gemaakt of te maken, wat betreft hun wonen op het perceel. Als opgezetenen zijn zij vrij van diensten, die zij als gewone desalieden hadden te verrichten, en beschermd tegen plagerijen, waaraan zij als Christenen anders blootstonden, (o.m., dat de loerah hen dwong om op Zondagmorgen bij hem verslag te komen doen, van wat in de week onder hen was voorgevallen, waardoor zij belet werden, ter kerk te gaan, enz.) De lasten op het perceel, behooren door de gezamenlijke opgezetenen te worden gedragen; terwijl zij ook verplicht zijn, voor bewaking, des nachts, te zorgen, en het terrein in goede orde te houden. Eén deel der opbrengst van de boomen moet ten goede komen aan de Zendingkas, ter gedeeltelijke bestrijding der kosten aan het schoolonderwijs, dat voor de kinderen der opgezetenen verplichtend moet gesteld worden, is verbonden. Drankmisbruik, wajangvertoon, dansmeiden, opium, openbare onzedelijkheid kunnen, en moeten, van het terrein geweerd worden.

[p. 731]

blijd, dat het Zendingterrein nu ‘perceel’ werd. In een samenkomst met hen, werden zij door mij, namens de N.G.Z.V., bevestigd in het vruchtgebruik der door hen bewoonde erven, - alles onder voorbehoud van deswegen, later, door de N.G.Z.V. (of haar rechtverkrijgende) nader te maken bepalingen.

Op mijn uitnoodiging kozen zij een hunner als mandoer, - den vader van Moesah, die ook opzichter was van het lazareth¹⁾, tegenover het Zendingerf. Door de krankheid van Br. Horstman, was er nog geen begin gemaakt met de, door mij voorgestelde, en namens de N.G.Z.V. toegestane, verbouwing en verbetering van het Zendinghuis; doch maatregelen werden genomen, dat deze nu spoedig zou geschieden, - wat ook noodzakelijk was, zou het gebouw niet gedeeltelijk instorten. Beloofd werd, dat de kerk, die vol vleermuizen zat, en waarin nu ook guano geborgen was, zou worden schoongemaakt; dat de klapperboomen zouden worden gereinigd; en dat de opbrengst van een bepaald aantal dier boomen geregeld in de Zendingkas zou worden gestort. Edoch: Niets kon om niet gedaan worden, zelfs niet de reiniging der kerk; alles moest door gehuurde arbeiders, op het perceel wonende, geschieden, zou het verricht worden.

School zou weer worden gehouden, bij ontstentenis van een onderwijzer, door den ouden Jonathan; doch er waren geen boeken, geen banken, geen schrijfbehoeften, geen schoolbord, geen krijt zelfs. Ik hield een klein examen met de kinderen, dat nog al goed uitviel, en daarna werden zij op wat koek getracteerd. Des avonds

1) Er waren, toen ik het Lazareth bezocht, 14 lijders, waaronder een meisje van 13 of 14 jaar. Zij ontvingen geneeskundige hulp voor rekening der Regeering, benevens 1 kati (iets meer dan ½ kilo) rijst met 1 duit per dag door den Regent uit particuliere bijdragen. Ik gaf hun een kleinigheid, waarvoor zij zeer dankbaar waren, en sprak eenige woorden van vermaan en vertroosting tot hen. Die arme melaatschen, aan den zoom van ons Zendingerf te Moearatoewa, mogen, in verband met onze Zending dáár, niet vergeten worden. En dan: De duizenden andere melaatschen op Java en verder in Indië! Het is om moedeloos te worden; zulk een groot arbeidsveld, en, dus te spreken, geen arbeiders.
Men leze over arbeid onder melaatschen o.m.: ‘Father Damien, Leven en arbeid van Damien de Veuster onder de melaatschen op het eiland Hazvii’ door E. Clifford. London, Macmillan & Co., 1889; ‘Glimpse at the Indian Missionfield, and Leper Asylums’ by W.C. Bailey, London. Shaw & Co., 1887,’ price 2/6; benevens de publicaties van de ‘Mission to Lepers in India’, bij denzelfden uitgever; en voorts, vooral de publicaties der Moravische Broeders aangaande hun Asyls voor Melaatschen, in Zuid-Afrika en te Jeruzalem.

[p. 732]

hield ik een samenkomst met de lieden, die wel door allen werd bijgewoond, en daarna moest ik vertrekken.

Het kostte mij moeite om van het arme, verwaarloosde Moearatoewa weg te komen, en ook de lieden schenen aangedaan. Zouden wij elkander ooit op aarde wederzien....? Zou het herhaald bezoek, dat ik hun had mogen brengen, hun ten zegen zijn in het Evangelie? Zou ik, gelijk mijn bede was, in Nederland teruggekeerd, daar iets voor Moearatoewa mogen uitrichten....? Hartelijk, en smartelijk, was het afscheid onder de donkere boomen, waarna ik naar Tegal terugkeerde.

Den volgenden morgen, kwam Moesah om met mij terug te keeren naar Poerworedjo. Doch... mocht ik hem daarheen thans wel laten medegaan, terwijl de kinderen op Moearatoewa, die mij zeer op het hart gebonden lagen, dan, wie weet hoe veel langer nog, zonder onderwijs zouden blijven. Ik had er het hart niet toe, en droeg hem dus op, voorloopig te Moearatoewa te blijven om school te houden, en anderen dienst daar te verrichten, terwijl ik hem de noodige gelden gaf, om wat schoolmateriaal te koopen, de kerk te laten schoonmaken, enz. Ik had daarna een oogenblik gebeds met hem, en voor hem, om een zegen op zijn werk, waarna hij mij naar het bootje geleidde, dat mij naar de ‘Carpentier’ bracht, waarmede ik de terugreize doen zou naar Samarang.

Van het dek der stoomboot, had ik een prachtig gezicht op Tegal en het, zich uit de vlakte geleidelijk verheffende, Slamat-gebergte, welks krater-kruin, schoon mijlen ver verwijderd, scherp tegen den wolkeloozen hemel afstekend, zeer nabij scheen. Nabij de stoomboot, lag de ‘Noach I,’ van Rotterdam, geankerd, wat mij, in gedachte, naar de Boompjes verplaatste, gelijk in het salon van de boot, de sierlijke paneelen van Delft'sche tegels, beschilderd naar schilderijen van Mesdag, o.a. de Munttoren te Amsterdam, en Scheveningen voorstellende, aan die plaatsen in het vaderland herinnerden. Doch telkens weer rustte mijn oog op Moearatoewa, waar ik zoo veel had waargenomen in verband met onze Zending. Eindelijk kwam het stoomschip in beweging; Moearatoewa was nu spoedig aan den gezichtseinder verdwenen; en wij stoomden voort naar Samarang, waar wij den volgenden morgen, tegen zonsopgang, het anker lieten vallen. Dienzelfden dag reisde ik door, per trein, naar Kalitjeret, en van daar, Dinsdag 13 October, naar Solo.

[p. 733]

Hier was ik ditmaal de gast van den heer Jansz en zijn vriendelijke echtgenoote, die mij voorkomend ontvingen. Volgens de volmacht, mij door de Synode telegrafisch verleend, had ik Broeder Jansz formeel verzocht, de benoeming tot Deputaat aan te nemen, en, in overeenstemming met hem, deed ik nu gelijk aanzoek bij den heer F.J. Keuchenius, met dit gevolg, dat beide Broeders, d.d. 13 October 1891, schriftelijk de opdracht aanvaardden.

Een regeling werd nu gemaakt hoe wij, als Deputaten, zouden arbeiden, en verscheidene andere zaken, tot dien arbeid behoorende, werden besproken. Den volgenden dag reisde ik naar Djokja, en van daar naar Poerworedjo, waar ik, s'avonds 6 uur, na een afwezigheid van vijf weken, in welstand aankwam. Andermaal had de Heere alles welgemaakt.

Batiksters aan den arbeid.