Een jaar op reis in dienst der zending

[p. 177]

V.
Onder Engelsch Bestuur.

De melding der namen van Milne, Supper, en Medhurst brengt als van zelf in herinnering, dat een deel onzer Indische Bezittingen een tijdlang, in het begin dezer eeuw, onder Engelsch Bestuur waren, hetgeen aanleiding gaf, dat er van Engeland uit, ook op Java, bijname te Batavia, in de Zending gearbeid is.

Hoe echt Albionsch Lord Minto, op aanraden en volgens het plan van Stamford Raffles, een vloot van 60 schepen naar Java heeft gezonden om dat eiland in bezit te nemen; hoe Sir Samuel Achmuty, met het opperbevel der troepen aan boord dier vloot belast, den 4^en Augustus 1811, een landing wist te bewerken in de nabijheid van Batavia, en hij, reeds den 26^sten dier maand, Generaal Janssens, van min-roemrijke gedachtenis wegens de overgave van de Kaap aan de Engelschen in 1806, uit zijn sterkten aan Meester-Cornelis had verdreven, en daarmede feitelijk van Java bezit had genomen; hoe, vervolgens, Stamford Raffles, op wien de verantwoordelijkheid der expeditie had gerust, als Luitenant-Gouverneur van Java het Bestuur aanvaardde, en met krachtige hand heeft gevoerd tot hij, in Maart 1816, naar Europa terugkeerde; en hoe ten slotte, 19 Augustus 1816, Java, langs diplomatieken weg, weer onder Nederlandsch Bestuur kwam, - dit alles mag welbekend heeten.

Als goede Nederlanders, die, van huis uit, altijd zoo kieskeurigvol gewetensbezwaren geweest zijn, waar het aankwam op annexeeren of vermeesteren van bezittingen in de Indische wateren, moeten wij de poging van ‘dien Engelschman’ Raffles, om Java, indien mogelijk, voor altijd onder Engelsch Bestuur te brengen, veroordelen als perfidious. Toch kan het niet ontkend worden, dat Samford Raffles een waarlijk groot en edel man was, - een Christenstaatsman; dat zijn bestuur den Javaan tot zegen was; en dat, zoolang hij te Buitenzorg het bewind voerde, er zelfs geen ver-

[p. 178]

moeden kon bestaan, dat er, van Regeeringswege, eenige bedenking zou worden gemaakt tegen de vrije verkondiging van het Evangelie aan de Heidenen en Mohamedanen op Java, of eenig beletsel aan de Zending in den weg zou worden gelegd. Het geestelijk heil van den Inlander ging Raffles niet minder ter harte, dan Engeland's belang in het bezit en den materiëelen voorspoed van Java, - het kroon-juweel van den Indischen Archipel.

Het is mogelijk, dat er zijn, die in gemoede meenen, dat de Javanen geen geringen grond van dankbaarheid hebben, dat zij, in 1816, weer onder Nederlandsch gezag zijn gesteld. Insgelijks, dat de Inlandsche bevolking meer uit haar slaafsche onderworpenheid is opgericht, en tot grootere zelfstandigheid is gekomen, dan het geval zou zijn geweest, indien zij gebleven ware onder Britsch Bestuur. Of wel, dat de algemeene welvaart van Java, om van de andere Bezittingen niet te spreken, grooter is, en de vooruitzichten gunstiger; dat er meer energie ontwikkeld werd, en wordt, het land meer productief gemaakt, iedere bron van inkomst meer ontwikkeld, de handel uitgebreider is, en de geheele maatschappelijke en politieke toestand oneindig veel beter, dan onder de Britsche vlag zou zijn denkbaar geweest. Zulke meening is mogelijk. Doch zeker is het, dat de Zending, in het bijzonder wat betreft onmisbare vrijheid van beweging, er niet onder zou hebben geleden indien Raffles, op den ingeslagen weg voortgaande, jaren lang het Bewind had mogen voeren op Java, en hij daarna door gelijkgezinden, gebonden aan de voor Britsche Koloniën geldende wetten van godsdienstvrijheid, in het Bestuur ware opgevolgd. Dan zou, naar den mensch gesproken, gansch Java thans zijn geëvangeliseerd, indien niet gechristianiseerd, waar nu slechts hier en daar een enkel lichtpuntje gezien wordt, te midden eener bijna stikdonkere duisternis.

Sir Stamford Raffles kwam, als Gouverneur van Java, het eerst met de Zending direct in aanraking door de Baptisten-Zendelingen Robinson, Reiley en Trowt, die in 1815 te Batavia arriveerden, doch meer bijzonder in verband met Milne's komst aldaar¹⁾.

1) William Milne, in 1785 geboren, is niet predikant te Hartly, Schotland, geweest gelijk (de doorgaans zoo wel ingelichte) Van Troostenburg de Bruijn, in zijn ‘Biographisch Woordenboek’ p. 300, ditmaal foutief, mededeelt, maar, werd door zijn leeraar, Ds. Morrison, predikant der genoemde Independenten gemeente, in April 1807, bij Dr. Philip (toen te Aberdeen, en later zoo bekend geworden in de Zending onder de Hottentotten aan de Kaap) ingeleid met deze regelen: ‘Wij hebben hier een jongen man, lid onzer kerk, William Milne, oud 23 jaar, die sedert eenigen tijd een sterk verlangen heeft om zich (voor de Zending) aan te bieden aan het (Londensche) Zending Genootschap. Hij bezit ware godsvrucht, heldere inzichten in de waarheden des Evangelies, goede aangeboren talenten, en een vurige begeerte tot de eere Gods en de zaligheid zijner medemenschen.’ Door Dr. Philip, werden de Bestuurders van het Genootschap eerlang in kennis gebracht met den jongen Milne, die vervolgens werd opgenomen in het Zendinghuis te Gosport, waar hij onder leiding van Dr. Bogue tot Zendeling werd opgeleid. Na volbrachte studiën, werd hij geordend als leeraar bij de Independenten, met bestemming voor China. De universiteit van Glasgow verleende hem in 1820 den graad van Doctor in de Godgeleerdheid.
Zie ‘History of the London Missionary Society’ by William Ellis, London J. Snow. 1844. Dl. I. p. 473 vv. Een voor de geschiedenis der Zending bijzonder te waardeeren werk.

[p. 179]

Deze Zendeling, in September 1812, door het Londensche Genootschap naar China afgevaardigd, was den 10 Juli 1813 te Macao aangekomen, waar hij, onder leiding van Dr. Morrison, van hetzelfde Genootschap, zich allereerst in de taal zou oefenen. Te Macao, een Portugeesche bezitting, mocht hij echter niet vertoeven omdat hij ‘een Protestant’ was (gelijk het ook aan Morrison niet vergund zou zijn, daar te wonen, indien deze niet, als onmisbare translateur, in betrekking had gestaan tot de Engelsche Factory). In overleg met Morrison, begaf Milne zich naar het nabij gelegen Canton, doch toen hij ook daar zich niet mocht vestigen, werd besloten, dat hij de voornaamste plaatsen in den Indischen Archipel, waar Chineezen woonden, bezoeken zou om het Nieuwe Testament en Christelijke geschriften in het Chineesch te verspreiden, en te onderzoeken, welke opening daar was voor de prediking van het Evangelie.

Zijn echtgenoote te Macao achterlatende (waartoe vergunning van den Gouverneur verkregen was), vertrok Milne, per ‘James Drummond’, met 450 Chineesche emigranten voor Banka aan boord, naar Batavia, waar hij 10 Maart 1814 arriveerde. Hij had zich voorzien van 2000 Nieuwe Testamenten, juist in het Chineesch door Morrison vertaald, waarvan hij 25 uitdeelde op de reis onder de Chineezen¹⁾, en een 15000 Christelijke geschriften, mede ter ver-

1) Naar aanleiding hiervan schreef Milne: ‘Deze waren waarschijnlijk de eerste vijf-en-twintig Testamenten in het Chineesch die ooit werden uitgedeeld, en is het niet opmerkelijk, dat zulks geschieden zou onder een scheepslading arme menschen, uit hun vaderland emigreerende om een onderhoud te vinden!’ Ellis I p. 535.

[p. 180]

spreiding onder de Chineezen op Java. Terstond na zijn aankomst te Batavia, verkreeg Milne audientie bij Gouverneur Stamford Raffles, die hem ontving ‘met de grootste hartelijkheid’, en hem ‘niet alleen zijn toestemming verleende tot den voorgenomen arbeid, maar ook hem zijn krachtigen steun daarin toezegde’, - een ‘belofte, die hij steeds gereed en ijverig was na te komen’¹⁾.

Na gastvrijheid te hebben genoten bij den Baptisten Zendeling W. Robinson, (die eigenlijk tot de Zending in Britsch Indië behoorde), verkreeg Milne, ‘door de goedwilligheid der Regeering, een huis ter woning, aangenaam en gezond, even buiten de stad gelegen’. Een aankondiging in het Chineesch boven de deur geplaatst, dat hier ‘Boeken werden weggegeven’, deed dagelijks vele Chineezen tot hem komen, en reeds omstreeks de helft van Mei was het geheele getal N. Testamenten en geschriften, voor Batavia bestemd, verspreid. Milne reisde nu in de omliggende plaatsen om met het Nieuwe Testament en verdere geschriften te colporteeren, en in dezen weg het Evangelie te verkondigen.

Door den Gouverneur in staat gesteld om op Gouvernementskosten Java te kunnen bereizen, vertrok Milne, vergezeld van Dr. Robinson, (niet de Zendeling maar een geneeskundige) den 18 Mei van Batavia, via Cheribon, Tagal, Samarang, naar Soerabaia en van daar naar Solo, overal waar hij kwam het N. Testament en Christelijke geschriften verspreidende, en, waar hem daartoe gelegenheid werd gelaten, het Evangelie verkondigende, bijzonder aan de Chineezen. Belangrijk zijn de aanteekeningen door hem, in verband met de Zending, op, en naar aanleiding van, deze reis gemaakt. Nergens, ook niet te Solo, waar de Soesoehoenan hem met eere ontving, werd hij, van de zijde der Mohamedaansche hoofden, eenigerwijze gehinderd in zijn Evangeliearbeid, en doorgaans vond hij op Java, onder het Engelsch Bestuur, een geopende deur voor de Zending.

1) In het ‘Magazin für die neueste Geschichte der evangelischen Missions- und Bibel-gesellschaften’ uitgegeven van 1816 af ‘Im Verlag des Missions-Institutes zu Basel’, en tot op den huidigen dag voortgezet onder den titel van ‘Evangelisches Missions-Magazin’, komt, in Deel III bladz. 376-393, een uittreksel voor, in het Duitsch overgezet, van ‘Herrn Frediger Milne's Tagebuch von seiner Reise auf Java und einigen benachbarten Inseln’, aldus: ‘Dies waren auch wirklich keine blossen Höflichkeitsversicherungen, sondern der würdige Mann hat treulich Wort gehalten’. Dit is wel vrij, maar karakteristiek weergegeven. De datum aan het begin van het artikel, X, 31 Januar 1815, is foutief en moet zijn: 1814.

[p. 181]

Te Batavia teruggekeerd, ontmoette Milne daar de Zendelingen Kam, Brückner en Supper. Dezen, evenals hij, schoon niet voor langen tijd, te Gosport, door Dr. Bogue opgeleid, waren, na 14 November 1813, door Ds. Wernink, in de Hollandsche kerk te Londen te zijn geordend en door het Londensche Zending Genootschap afgevaardigd, op Oudejaarsavond naar Batavia scheep gegaan, waar zij den 26 Mei 1814 arriveerden¹⁾.

Supper werd aangesteld tot predikant te Batavia voor de Maleische gemeente, en vond een uitgebreiden werkkring ook onder Mohamedanen en Chineezen, zich uitstrekkende tot in het Binnenland. Sterk werd door hem bij het Nederl. Zend. Genootschap aangedrongen op de uitzending van meer arbeiders, zoowel om het Evangelie te verkondigen als om de jeugd te onderwijzen, terwijl, naar hij meende, Java ‘een zeer gunstig arbeidsveld mocht heeten voor ijverige Zendelingen, met meer vooruitzicht op goede vrucht, dan op een der andere eilanden’ in den Archipel. Mochten ‘ermeer Zendelingen komen, dan was hij bereid’ om te Batavia, waar hij uit 's lands kas bezoldigd werd, ‘plaats te maken voor een ander en zelf te gaan wonen op een landgoed, waar een aantal

1) Gottlieb Brückner, geboren in Silezië, en Johan Christoffel Supper, een Wurtemberger, kwamen beiden, uit de Zendingschool van Jänicke, te Berlijn, in betrekking tot het Nederl. Zend. Genootschap te Rotterdam. Zij ontvingen verdere opleiding in den kring der Broedergemeente te Zeist, en werden later door het Ned. Zend. Gen. naar Londen gezonden, om, na nog eenig verblijf te Gosport, door het Londensche Genootschap te worden afgevaardigd. Jozef Kam was een broeder van Ds. Kam, te Berkel. Men zie over Kam's roeping en opleiding tot de Zending de uitvoerige noot bij Van Rhijn, ‘Reis in den Archipel’ bladz. 443-446, en verder de biografische aanteekeningen door Troostenburg de Bruijn, ‘Woordenboek’, op de namen van het drietal.
Bij die aanteekeningen mag het volgende gevoegd worden: Ten tijde dat de Bestuurders van het Londensche Zend. Genootschap zich bezig hielden met de regeling der voorgenomen Zending op Java, bevonden zich twee Engelschen, om redenen van gezondheid, tijdelijk aan de Kaap, waar zij in aanraking kwamen met den Zendeling Thom (later predikant in de Ger. Kerk aldaar). Met dezen over de Zending sprekende, gaven zij hun wensch te kennen, dat er Zendelingen naar Batavia zouden worden gezonden, en stelde een dezer vrienden een wissel voor duizend Kaapsche daalders (f 900) aan Thom ter hand, betaalbaar zoodra de eerste Zendeling naar Batavia zou worden afgevaardigd, en ten behoeve dier Zending. Dat, èn de verwachting, die voor de Zending gekoesterd werd van Raffles' Bestuur, leidde middellijk tot de uitzending der genoemde BB. naar Java. Ellis ‘History’ pp. 539-340.

[p. 182]

vrije Javanen woonden, en waar de landheer, Van Riemsdijk, hem een woonhuis en kerkje wilde bouwen’. ‘Als Zendeling’ zoo schreef hij, ‘heb ik voor mijn persoon niet zooveel geld noodig en ik meen, dat het Zending Genootschap mij, naar het noodig mocht zijn, wel zal ondersteunen. Ik hoop dan, in weinige jaren, door Gods genade zoo ver te komen, dat de Christelijke Javanen in mijn nooddruft kunnen voorzien, en ik niet ten laste der Zendingkas behoef te zijn’. Supper was een waardig Zendeling, die zijn roeping verstond en onvermoeid heeft gearbeid. Doch hij droeg zijn schat in een aarden vat, dat niet sterk was, en reeds in den Kerstnacht van 1816 ‘gebroken’ werd. Van den Gouverneur ontving Supper steeds krachtigen steun in zijn arbeid, ook voor het weeshuis, door hem te Batavia opgericht, en gedurig wordt in zijn brieven de naam van Raffles, met groote waardeering door hem vermeld.

Van Supper's reisgenooten, ging Kam eerst naar Soerabaia en vervolgens, als predikant, doch altijd ijveraar in de Zending, naar Amboina; terwijl Brückner predikant te Samarang werd, tot hij, in 1816, overging tot de Baptisten en voorts als Zendeling heeft gearbeid. Gelijk bekend is, verkreeg Kam den naam van ‘Apostel der Molukken’, en dat niet ten onrechte, voor zoover men, na Paulus, nog spreken kan van ‘Apostelen’.

Met de genoemde Zendelingen kon Milne slechts kort verkeer hebben, daar hij reeds in Juli 1814 naar China terugkeerde¹⁾.

Daar hij echter ook toen zich niet mocht ophouden te Macao, van waar hij tractaten zond aan Supper, ter verspreiding onder de Chineezen op Java, en hij zich ook niet blijvend vestigen kon in

1) Vóór zijn vertrek richtte hij een ‘Algemeen woord tot het Geachte Volk van de Ta-sing Dynastie wonende in Pa (Batavia) en in andere plaatsen (op Java)’ waarin hij zijn ‘Minzame oudere Broederen’, na hun ‘vrede, voorspoed, tienduizend zegeningen en al het goede dat zij begeeren’, toegewenscht te hebben, de hoofdwaarheden der Christ, leer door hem, hun ‘Jongere Broeder’ verkondigd en in het Evangelie en de geschriften door hem verspreid vervat, in herinnering brengt, en hen vooral op het hart drukt, dat zij hun kinderen zullen leeren ‘de heilige Boeken’, den Bijbel, te lezen. Naar Chineesche wijze teekent hij zich (aan het slot der circulaire) ‘Uw jongere Broeder Me-Lean, die buigt en eerbied betoont’. Milne verstond om met Chineezen om te gaan.

[p. 183]

Canton, waar hij den winter doorbracht, of ergens anders in China, ging Milne, in overleg met Morrison, naar Malakka, waar hij 22 Mei 1815 arriveerde. Zijn roeping tot Zendeling getrouw, kon hij niet voldoen aan een uitnoodiging om herder en leeraar te worden der Hollandsche gemeente te Malakka, schoon hij wel, zooveel hem mogelijk was, den dienst in haar midden vervulde. Schier ongelooflijk is het voorts, hoeveel kostelijken Zendingarbeid Milne in korten tijd te Malakka verrichtte, ook met het oog op Java. Op een stuk grond, voor het Lond. Zend. Genootschap, in vrijen eigendom van het Britsch Bestuur te Penang verkregen, werd een Stichting gevestigd onder den naam van ‘Angelo-Chinese College’ (waartoe Morrison uit eigen middelen £ 1000 bijdroeg), voor de beoefening der Chineesche taal en klassieke schrijvers, en verder van de gewone vakken van middelbaar en hooger onderwijs, en der Godgeleerdheid en verwante studiën, - alles in den dienst der Zending, bijname in China, en onder de Chineezen, bij honderdduizenden verspreid over den Archipel. Een Zending-pers werd opgericht, op welke, binnen drie jaren, meer clan 55,000 exemplaren aan boeken en tractaten in het Chineesch gedrukt werden, behalve 22,000 geschriften in het Maleisch en 3000 in het Engelsch; en godsdienstoefeningen werden gehouden in het Chineesch en Maleisch. Te Penang bezocht Milne Chineezen en anderen van huis tot huis, en van hier uit zond hij de Schrift en andere boeken naar Siam, Cochin China en tot in Japan.

De Bestuurders van het Lond. Zending Genootschap waren te nuchtere, praktische lieden om de dwaasheid te begaan, een man als Milne, op een zoo belangrijke Zendingpost als Malakka gerekend werd te zijn, alléén te laten arbeiden, tot uitputting van den arbeider en schade aan het werk. Hem werden dus onderscheidene medearbeiders toegevoegd, o.a., in Juni 1817, W.H. Medhurst, die al dadelijk de Zending-drukkerij voor zijn rekening nam, en Slater, die in 1819 naar Batavia werd overgeplaatst.

Milne arbeidde intusschen onvermoeid voort, ‘in het reizen menigmaal’, predikende, onderwijzende, tijdig en ontijdig in alle werk der Zending overvloedig, tot hij, 2 Juni 1822, te Malakka, door den dood aan het werk ontrukt werd¹⁾.

1) Terecht mocht van hem getuigd worden, dat ‘deze dienstknecht des Heeren als Zendeling door weinigen overtroffen is. De grond van zijn uitnemendheid lag in zijn oprechte en geheele overgave aan God; de echtheid van zijn godsvrucht werd onmiskenbaar openbaar in ieder tijdperk van zijn korte maar eervolle loopbaan. Aan niet gewone ingeboren bekwaamheden door ijverige studie ontwikkeld, paarde hij een vastheid van doel en volharding in arbeid, die hem in staat stelden om moeielijkheden te overwinnen, die anderen afschrikkend of onoverkomelijk zouden zijn geschenen. In hem werd op bijzondere wijze openbaar, hoe veel goeds tot stand kan worden gebracht, niet zoo zeer door voorname geboorte en schitterende talenten, als wel door volhardende, oordeelkundige en vaste najaging van een groot doel’. (Ellis I p. 522).
Milne had een bijzondere gave om alles waarmede hij in aanraking kwam te gebruiken in den dienst der Zending. Dienaangaande schreef hij eenmaal: ‘De gunst der aanzienlijken, de kennis der geleerden, de ontdekkingen van den reiziger, de uitgebreidheid van het handelsverkeer, de gebeden der heiligen, de plichtplegingen der onverschilligen, de goudstukken der rijken, het kopergeld der armen, de annalen der geschiedenis, de overwinningen in den oorlog, de goedkeuring van vrienden, de sneers van vijanden enz. kan ons als Zendelingen alles dienstig zijn. In verstandige en voorzichtige handen zijn deze dingen als leem in die des pottebakkers.... Als Zendelingen moeten wij al deze dingen in het gareel spannen van onzen wagen’. (Morrison, ‘Life of Milne)’.
Behalve dat Milne met Morrison de H. Schrift in het Chineesch vertaald heeft, en er ‘12 leerredenen van hem gedrukt zijn in het Chineesch te Malakka’, gelijk Troostenburg de Bruijn, ‘Biog. Woordenboek’ pag. 301 noot, mededeelt, was hij editeur van ‘The Chinese Monthly Magazine’, in het Chineesch, welk blad een uitgebreide circulatie had, en van een driemaandelijksche publicatie, ‘The Indo-Chinese Gleaner’. In het Chineesch zag verder van hem het licht: een ‘Catechismus voor de Jeugd’; een ‘Geschiedenis van het Leven en de Leer van Jezus Christus’; een ‘Uitlegging van den Brief aan de Efezen’ welke Zendbrief hij ‘meer vatbaar oordeelde voor de heidenen (Chineezen) dan eenig ander deel van het N.T.’; een geschrift over den ‘Aard, Onsterfelijkheid en Verlossing der Ziel’, in 2 dln. 12m (ten doel hebbende de wederlegging der verkeerde theoriën hieromtrent onder de volgelingen van Confucius gangbaar); en een aantal kleine geschriften of tractaten ter algemeene verspreiding. Zijn gedrukte ‘Brief’ getiteld: ‘Three Pearls’, waarin hij een overzicht geeft van de Zending-, Bijbel- en Tractaat-Genootschappen, was eene bijzonder tijdige publicatie. Voorts is hij de schrijver van ‘Retrospect of the First ten Years of the Protestant Mission to China’, Malakka 1820.
Voor verdere bijzonderheden aangaande Milne leze men Morrison's ‘Life of Milne’, en ‘The Life of Morrison, by his Widow, 2 vol. London 1839; ‘China, its State and Prospects’ by W.H. Medhurst. London 1838 (in onze taal overgezet door Ds. A. Van Deinse, Rotterdam 1839 bij Van der Meer en Verbruggen) pp. 306-315; en het aangehaalde werk van Ellis ‘History’.

[p. 184]

Toen Slater, in 1819, van Malakka te Batavia arriveerde, was Java wel reeds weer een paar jaren onder Nederlandsch gezag,

[p. 185]

doch, nog wel als nawerking van het Bestuur onder Raffles, werd den Engelschen Zendeling geen hinder in den weg gelegd, van de zijde der Ned. Indische Regeering. Ook niet aan Medhurst, die, kort vóór het overlijden van Milne, Malakka had verlaten om zich op Java te vestigen, en in het begin van 1828 te Batavia kwam. In 1823 moest Slater, wegens zwakke gezondheid, zijn ontslag nemen, doch Medhurst vond nog hulpe in zekeren heer Diering, een ingezetene van Batavia, tot de Baptisten behoorende, die zijn vrijen tijd ten dienste der Zending besteedde, ook door prediking in het Maleisch, tot zijn overlijden in 1825.

Met de komst van Medhurst te Batavia, werd de Zendingarbeid onder de Chineezen aldaar krachtig aangevat. In het midden der Chineesche wijk, werd een depot van Bijbels en Christelijke geschriften geopend, en daar bracht Medhurst dagelijks geruimen tijd door in gesprek met allen, die tot hem kwamen. Op vier verschillende plaatsen in de stad, werd geregeld in het Chineesch en Maleisch het Evangelie verkondigd, behalve nog door Straatprediking, waar daartoe gelegenheid was. Om het schoolonderwijs meer gewaardeerd te krijgen, voerde Medhurst als regel in, dat de Chineesche ouders, die het ook goed konden doen, een deel der kosten droegen. Een Chineesche drukpers werd opgezet, en het Chineesche Maandblad, dat met het overlijden van Milne gestaakt was, werd hervat, met een oplaag van 1000 exempl. per maand. Op groote schaal, werd te Batavia en omstreken gecolporteerd, terwijl Medhurst zijn persoonlijken arbeid uitstrekte tot Depok, Toegoe en Buitenzorg. In een gebouw, daartoe door een Europeesch ingezetene te Batavia opgericht, werd geregelde dienst in het Maleisch gehouden, vooral voor de Balineezen aldaar, die ook door Mohamedanen werd bijgewoond. De belangstelling was groot; doch ook de tegenstand, gelijk o.a. bleek uit een publicatie door een Chinees, in zijn moedertaal, ten doel hebbende om aan te toonen, dat de Christenen, ‘niet bezittende weldadigheid, rechtvaardigheid, eerbaarheid en wijsheid, maar alleen, eenigszins, de waarheid’, en dus ‘vier van de vijf hoofddeugden missende, zij ook anderen niet konden beter maken’¹⁾. Dat Medhurst ook deze gelegenheid

1) De redeneering was aldus:
‘Door onder de Chineezen giftige opium in te voeren, en daardoor zich zelven te bevoordeelen ten verderve van anderen, bewezen de Christenen geen weldadigheid te bezitten;
oorlogsvloten en legers zendende om andere naties te berooven van hun bezittingen, konden zij geen aanspraak maken op rechtvaardigheid;
daar mannen en vrouwen gezamenlijk in het publiek verschijnen, ja zelfs gearmd op straat loopen, was het duidelijk, dat zij geen denkbeeld hadden van eerbaarheid;
en dat zij geen wijsheid hadden, was openbaar uit hun verwerpen der leerstellingen der oude (Chineesche) koningen.
Ook hadden zij geen kinderlijke liefde, want zij verbrandden nimmer ook zelfs niet een klein stukje, goudpapier, ter voorziening in de behoeften hunner ouders in de andere wereld.
En ten laatste:
Waar de Vreemdelingen aan rijken en edelen ambten lieten bekleeden zonder verplichting tot de litterarische examens, en den weg tot verhooging niet stelden binnen het bereik van de armsten en geringsten in den lande, daar was het zonneklaar, dat zij beneden de Chineezen stonden, en daarom geheel onbekwaam om dezen te onderwijzen’. Medhurst ‘China’ pp. 338-39.

[p. 186]

aangreep om de waarheid van het Evangelie en de leer der verzoening, alleen door het bloed des Lams, opnieuw publiek in het licht te stellen, ligt voor de hand. Doch tevens moest hij erkennen, en deed hij zulks, dat de beschuldigingen in zake de opium en oorlogen grond hadden, ofschoon de Zendelingen geen deel hadden aan het kwaad, maar daartegen getuigden. Van Medhurst's reizen tot in Oost-Java, naar Borneo enz.; van zijn veelvuldigen, omvangrijken litterarischen arbeid op Java, en voor Indië, ook toen hij weer naar China teruggekeerd was, kan h.t.p. slechts met een enkel woord worden melding gemaakt, schoon een welgeordende, ietwat volledige voorstelling daarvan geen onvruchtbare arbeid, vooral ook voor aanstaande Zendelingen in de Oost, zou zijn. En schoon Medhurst niet onder het Engelsch Bestuur op Java is gekomen, is het, in den middellijken weg, toch dááraan te danken, dat deze evenknie van Morisson en Gutzlaff een groot deel van zijn krachten heeft mogen wijden aan de Zending in N. Indië. Schoon nu door Gouv.-Generaal Baron Van der Capellen met achting behandeld, en, zoo niet direct gesteund dan toch geenszins gehinderd in zijn rechten en arbeid, zou zelfs Medhurst, ware hij een 20 jaren later op Java gekomen, geen vrijheid van beweging gehad hebben voor de prediking van het Evangelie, gesteld dat hij, als Engelsch Zendeling, in het geheel zou zijn toegelaten om er te verblijven.