Een jaar op reis in dienst der zending

[p. 69]

VI.
Colombo.

Het was eenigen tijd onzeker of ons schip Ceylon zou aandoen, om kolen in te nemen, of doorstoomen naar Padang. Doch Maandagmorgen, 27 April, bracht kapitein Bruyns ons, na zijn gewone, vriendelijke morgengroete, de welkome tijding, dat ‘de slag was gevallen; wij gaan naar Ceylon.’

Onze vaart was in de laatste dagen bijzonder voorspoedig geweest; de zee was meestal zoo kalm als de Maas bij Rotterdam, op een zonnigen achtermiddag in Juni; en ofschoon het schip bijna onbeweeglijk, ‘als een meeuwtje op het water’, scheen te liggen, maakte het toch tot 72 geographische mijlen in het etmaal. Slechts begon het wat warm te worden, vooral voor hen, die, aan ons klimaat in Holland gewoon, het vreemd vonden, dat de thermometer in hun hut, ook nog lang na zonsondergang, doorgaans van 80^o tot 85^o Fahr. aanwees. Hoe aangenaam zulk een zeereis nu ook moge zijn, toch is het vooruitzicht verblijdend om spoedig, al is het maar voor weinige uren, weer eens voet aan wal te mogen zetten, en in het bijzonder om een eiland aan te doen, zóó geroemd om zijn natuurpracht, als de parel van den Indischen Oceaan, Ceylon.

Het was vroeg in den morgen van 28 April toen wij het eiland, met zijn dicht begroeide bergen, het eerst in het gezicht kregen, en onwillekeurig kwam mij Haafner's groete aan Ceylon voor den geest en op de lippen: ‘Gij zijt schoon, Taprobané! Boven andere eilanden, die den Oceaan omgorden, zijt gij schoon.’¹⁾

De ‘vruchtbare toopen; de boomen met gulden vruchten; de dichte, wilde en wijduitgestrekte wouden; de priëelen, door de

1) ‘Reize te voet door het eiland Ceylon’ door Jacob Haafner, Deel IV, blad 1, der nette uitgave van ‘Haafner's reizen’ bij Beyerinck te Amsterdam 1836.

[p. 70]

natuur gevormd, waar de kunst nooit deel aan had; de onafzienlijke akkers met goudgele aren; de verzilverde beekjes; de majestueuze rivieren, waarin de gloeiende robijn fonkelt; de mijnen van kristal en edelgesteenten; de rijke parelbanken, en zooveel andere schoonheden en rijkdommen van dit onwaardeerbaar eiland’ waren wel niet te onderscheiden, doch het geheel maakte een overweldigenden indruk van onbeschrijfelijke natuurpracht. Te spoedig voor het genot, dat oog en hart dus mochten smaken, viel ons anker op de reede van Colombo, en daarmede was aan rustig beschouwen van het verheven panorama, dat voor ons oog lag uitgespreid, een einde.

Nauwelijks toch lag het schip voor anker of het werd, evenals te Port-Said, geblokkeerd door een vloot van booten en schuitjes, wier bemanning zich, als een soort van zeeroovers, meester maakten van het dek. In het wit gekleed, met breeden, witten tulband op het hoofd, en een goedaardigen glimlach over het gelaat, zagen deze roovers er presentabel uit, in vergelijking met hun collega's van Port-Said. Doch evenals dezen, is ieder aankomend schip hun jachtveld, en hebben passagiers voor hen alleen beteekenis als struisvogels, uit welke iedere, slechts eenigszins bruikbare, pluim geplukt moet worden; zóó geplukt, dat er kwalijk genoeg ‘leven’ overblijft voor een nieuw pluksel, bij een volgende gelegenheid. Bijzondere handigheid hierin bezitten de wisselaars, die u handen vol rupees en kleine munt aanbieden in ruil voor uw goede rijksdaalders, zonder u te waarschuwen, dat er ook valsche rupees zijn, noch ook u duidelijk te maken, dat Hollandsch geld aan den wal ongeveer 20% meer waard is, dan zij er voor aanbieden. Vruchten worden in overvloed te koop aangeboden, benevens speelgoed voor kinderen en allerlei snuisterijen, tot geringen prijs. Een instelling zijn de duikers, vooral de duiker-jongens, die het kleinste geldstukje, van het dek in zee geworpen, met spoed weten machtig te worden. Allen spreken Engelsch, met een eigenaardig accent en volgens nog eigenaardiger grammatica. En, schoon beleefd en fijn gemanierd in vergelijking met de Port-Saiders, is dit volkje in geen enkel opzicht bij dezen ten achteren, als het er op aankomt, iets te verdienen ten koste van vreemdelingen.

Er waren tal van vreemd gebouwde roeibootjes om passagiers te vervoeren, doch zij kregen weinig aftrek, daar de meesten

[p. 71]

onzer gebruik maakten van een stoombootje, dat voor slechts 30 cent per hoofd, u gemakkelijk en spoedig van het schip aan wal brengt. De aanlegplaats te Colombo is overdekt, en ziet er, met haar kiosken en andere winkeltjes, waar vruchten, koele dranken, boeken enz. te koop zijn, vriendelijk uit. Doch wat meest de aandacht trok, waren eenige ‘soldaten’ van het ‘Heilsleger’, die hier geposteerd waren om den aangekomen passagiers uit te noodigen, een godsdienstige samenkomst bij te wonen, in de nabijgelegen ‘kazerne’. De zusters-soldaten waren gekleed als Singhaleesche vrouwen, zoodat men haar op het eerste gezicht voor zeer licht gekleurde Inlanders zou houden, in plaats van in haar Europeërs te herkennen, behalve dan, dat zij geen neusring droegen en zuiver Engelsch spraken.

‘Onvrouwelijk, onkerkelijk, bespottelijk,’ zal men misschien zeggen, ‘om zóó gekleed, aan een publieke landingplaats, geheel vreemden uit te noodigen, een godsdienstoefening bij te wonen. Dat is te koop loopen met het goede.’ Nu, het is mogelijk, dat die zoo spreken meenen gelijk te hebben, en ik zelf ben niet ingenomen met het ‘Heilsleger’. Toch zij men ietwat voorzichtig in zijn oordeel, zoolang het niet uitgemaakt is, dat wij, Gereformeerden, beter doen door ons niet, of nagenoeg niet, ook maar eenigszins te laten gelegen liggen aan het geestelijk heil der duizenden vreemdelingen, die onze groote steden en badplaatsen bezoeken, dan deze ‘soldaten’ die, bescheiden en eenvoudig, zonder vertoon alsof zij iets buitengewoons deden, den vreemde, die te Colombo aankomt, uitnoodigen om God den Heere voor de behouden reize te danken, en, indien noodig, van Christelijken raad en daad gediend te worden. Blaam deswege verdienen deze vrouwen in geen geval.

Ik had mij voorgenomen, bij aankomst in de stad niet in gezelschap te blijven, maar mij geheel vrij te houden, opdat ik den tijd zooveel mogelijk zou kunnen uitkoopen. Een der passagiers, de heer B., met wien ik aan boord nog al dikwijls in gesprek was, drong er echter op aan, dat wij samen zouden gaan, waarin ik toestemde, onder verstande, dat wij elkander niet zouden hinderen, maar dat ieder zijn weg zou gaan, mocht zulks verkieselijker blijken.

In de groote, breede straat gekomen, die van de landingplaats in de stad voert, stuitten wij op een levenden muur van gidsen,

[p. 72]

venters, geldwisselaars, voerlieden, bedelaars; mannen, vrouwen en kinderen van allerlei leeftijd en in veelsoortige kleeding, of bijna zonder iets aan het lijf; gezonden, verminkten, blinden, melaatschen (?); doch allen zeer kennelijk tot hetzelfde gilde behoorende met hen, die ons aan boord geplukt hadden. Er was bijna geen doorkomen aan, en wee! hun, die zich door een ‘gids’ lieten aanklampen, of met de bedelaars in onderhandeling traden. De heer B. wilde, dat wij ‘maar een rijtuig zouden nemen’, doch

Langs den weg te Colombo.

door vroegere ondervinding geleerd, wandelde ik voort, alsof ik te Colombo thuis hoorde. Mijn reisgezel volgde den hem gegeven wenk, en zoo waren wij spoedig uit het gedrang.

Zijn vele Oostersche plaatsen slechts verrukkelijk schoon zoolang men ze op een afstand beschouwt, dit is niet het geval met Colombo. De stad is niet alleen prachtig gelegen, maar ook bekoorlijk aangelegd en wel onderhouden. In vele opzichten herinnerde Colombo

[p. 73]

mij aan Durban, Natal. Breede straten; ruime pleinen; nette witte huizen; winkels, waarin bijna alles te krijgen is, van een speld af tot een kerktoren of een stoomboot toe; lommerrijk geboomte, weelderige plantengroei, vooral van kokospalmen, suikerriet, banana's enz.; een half Europeesche, half Indische bevolking, met Mooren, Arabieren, en hier en daar een neger of Chinees; een Engelsche militaire bezetting; karren, niet door paarden maar door ossen getrokken, en Indische koelies, die soms de plaats van trekdier vervullen. En alles zoo zonnig, onder den diep blauwen hemel; genotvol.

Een straat aan onze linkerhand inslaande, kwamen wij, voorbij steenkolenpakhuizen aan het strand en eenige Inlandsche woningen, in het oude, meest bevolkte gedeelte van de stad. Vele huizen hier, zijn nog uit den ouden Hollandschen tijd, - juist zulke woningen als de kolonisten aan de Kaap bouwden, van één verdieping, met breeden stoep over de geheele lengte van het huis, groen geschilderde luiken voor de vensters, en boven- en onderdeuren. Hier is ook de oude Hollandsche begraafplaats, wier tomben en grafschriften een bijdrage zouden kunnen leveren tot nadere kennis der geschiedenis van het Hollandsch bestuur op Ceylon. De huizen der Inlanders hebben een armoedig en vuil aanzien, met het voorste gedeelte doorgaans ingericht als winkeltje of als werkplaats, waarin allerlei ambachten gedreven werden. Vele Inlanders schenen ijverig bezig met luieren, en kinderen, nagenoeg zonder kleeding, waren er bij honderden in de straat.

Voortwandelende, kwamen wij aan een groote overdekte markt, waar vele soorten van heerlijke vruchten, allerlei eetwaren en vele andere dingen te koop waren. Iets verder, nabij een schoon open water, is het spoorwegstation naar Kandy, en niet ver van daar het ‘Hoofdkwartier van het Heilsleger’, een degelijk gebouw, waar juist godsdienstoefening was gehouden. In de eigenlijke militaire kazerne, die ongeveer midden in de stad gelegen is, speelden, toen wij voorbijgingen, het muziekcorps der Hooglanders eenige Schotsche wijzen op de bag-pipe (doedelzak), wat al zeer vreemd klonk tusschen de palmen van Lanka¹⁾. Eenigszins vermoeid van

1) Eigenlijk: Langka Dwipa, de naam van Ceylon bij de oude Sanskritische schrijvers. De Grieken noemden het eiland Taprobané, en de Arabieren Serendib. Colombo werd dus genoemd door de Portugeezen naar Columbus, en heette oorspronkelijk Kalan-totta (d.i. doorwaadbare plaats der rivier), dat door de Arabieren verbasterd zal zijn in ‘Kalamba’: Volgens anderen kreeg de plaats den naam van Kalambu naar een koning van dien naam. Sommigen meenen, dat men door Point de Galle, op de Z.-W. kust, het Tharsis te verstaan heeft der H. Schrift.

[p. 74]

onze wandeling, gebruikten wij een kop heerlijke Ceylon'sche thee en eenige andere ververschingen, in de restaurant van het groote ‘British Hotel’ nabij de landingplaats, en daarna waren wij voor een tweeden tocht gereed.

Thans echter niet te voet maar per rijtuig, en dan hadden wij de keuze tusschen de Jinriksha, een karretje, dat door een man getrokken wordt, tegen betaling van f 0,25 voor het eerste en tweede halfuur, terwijl voor ieder volgend uur nog slechts 12½ cent geëischt mag worden, en een rijtuig met één paard bespannen, dat voor het eerste uur een rupee (iets meer dan f 1) kost en daarna slechts ¼ rupee per uur. Daar ik er echter bezwaar in had, een ‘broeder’ als trekdier te gebruiken, wat hier overigens zeer algemeen is, namen wij een rijtuig, van voren en achteren open, dat zeer aan te bevelen is, om het vrij uitzicht dat men dus genieten kan.

Wij reden nu eerst naar de beroemde ‘kaneeltuinen’, waar echter niets bijzonders te zien was. De kaneelboom (Cinnamomum Zeylanicum) is vrij hoog en dun, met breede bladeren, en zou niet de aandacht trekken, ware het niet om de kostelijke specerij, die hij ons verschaft. De reuk der bladeren en van den verschen bast is heerlijk. Nabij de tuinen, is een Zendingschool van de Church Missionary Society, onder leiding van den Zendeling Thomas. Ik vond de school echter gesloten, wegens vacantie, en de Zendeling was van huis. Van een der Inlandsche helpers vernam ik enkele bijzonderheden aangaande het Zendingwerk, waar deze school toe behoorde, waarna de man ons zeer beleefd uitgeleide deed, ons groetende met de rechterhand voor het gelaat, gelijk hier, als bewijs van eerbied, onder de Inlanders gebruikelijk is.

Door lanen van prachtig geboomte en dichte priëelen van palmen, kwamen wij vervolgens bij het Museum, een prachtig gebouw, waar, onder meer curiositeiten, het model te zien is van

[p. 75]

een tand van Gautama Buddha¹⁾, alsook de indruk in steen van een zijner voeten, en het beeld van een Buddhisten priester (bedelmonnik), dat men licht voor een levend wezen zou kunnen houden. In dit Museum zijn ook tal van zienswaardigheden uit den tijd der Hollandsche Regeering op Ceylon.

Veel tijd konden wij aan het beschouwen dezer dingen niet besteden, daar wij reeds om twee uur terug aan boord moesten zijn, en ik Colombo niet wilde verlaten zonder een bezoek te hebben

Buddha's tand.

gebracht aan de oude Hollandsche kerk aldaar. Waar deze gelegen was, konden wij eerst niet vernemen, doch eindelijk kreeg onze koetsier, een koelie, het juiste adres en zou hij ons nu ‘spoedig daarheen brengen.’ Na een goed kwartier rijdens kwamen wij dan ook bij een kerk, en binnengegaan zijnde vond ik, dat alles op Episcopaalsche wijze was ingericht. Dit trof mij zeer, en in een der banken neerzittende, begon het mij te ergeren, dat onze Hollandsche kerk op Colombo ver-episcopaalst was geworden. Doch.... had dit gebouw wel ooit dienst gedaan als kerk der Gereformeerde Hollanders? Het zag er, van den vloer tot den nok,

1) De ‘tand’ zelf (een stuk geelachtig elpenbeen, ruim 5 centimeter lang en zoo dik als een gewone wijsvinger) zal in de asch gevonden zijn van een brandstapel, op welke het lijk van Buddha door de vlammen verteerd was. De reliquie zal toen te Kalinga bewaard zijn geworden, doch 800 jaren na den dood van Buddha van daar gebracht naar Ceylon, verborgen in het haar van een prinses, om het ‘kostbaar’ overblijfsel te redden uit de handen der Brahmanen, die het Buddhisme in Indië zochten uit te roeien. Een goed deel der geschiedenis van Ceylon heeft te doen met den Buddha-tand. Deze ‘tand’, die in afgodische eere wordt gehouden onder de Buddhisten over de geheele wereld, viel, in den oorlog van 1818, in handen der Engelschen, doch wordt thans weer bewaard in een prachtigen tempel te Kandy. Er heeft jaarlijks een feest plaats ‘van den heiligen tand’, dat door duizenden uit alle oorden der wereld wordt bijgewoond. Afgoderij van de ergste soort met een ‘tand’ van Buddha; welk een satyre op het Buddhisme!

[p. 76]

zoo Engelsch, en gansch niet Hollandsch uit. Ik vroeg er den man naar, die het opzicht over het gebouw had, doch hij verstond te weinig Engelsch, om mijn vragen te kunnen beantwoorden. Hij bracht ons echter naar de pastorie, een eenvoudig onaanzienlijk gebouw, als een bungalow, dicht bij de kerk, waar twee heeren, in Indisch negligé, ons spoedig terecht hielpen. De een was predikant, en de ander een Amerikaansch Zendeling uit het binnenland, die, na haastige kennismaking, er op aandrong, dat ik hem op mijn terugreis van Java bezoeken zou. De Engelsche dominee wilde ‘dadelijk thee zetten, als ik hem maar even tijd kon geven om met fatsoen voor den dag te komen’. Doch onze tijd kortte te snel, dan dat zelfs het vooruitzicht op het aangeboden kop Ceylonsche thee ons nog kon doen vertoeven, nu den koetsier beduid was, dat hij ons brengen moest naar ‘Eglise Ollanda’. Deze vonden wij nu in de oude Hollandsche buurt, waar wij reeds in den morgen geweest waren; doch zonder duidelijke aanwijzing zou geen vreemdeling het kerkgebouw daar gezocht hebben.

Na eenig wachten op den koster om de deur te openen, konden wij binnentreden. Aandoenlijk oogenblik. Het was mij of ik plotseling in Holland verplaatst was; of, juister nog, in Zuid-Afrika, in een der oude kerken van een groot dorp, nabij de Kaapstad. Ook uitwendig doet de ‘Wolfendaalsche’ kerk denken aan een Kaapsch-Hollandsche kerk uit de vorige eeuw. Schoon er geen dienst meer gehouden wordt in onze taal, is de geheele inrichting der kerk (thans door Engelsche Presbyterianen in gebruik), met de stoelen in het ruim, de Regeeringsbanken, het doophek, den predikstoel, de geschilderde wapenborden en grafschriften hier en daar aan de wanden, het orgel enz. nog kennelijk zooals in vroegeren tijd.¹⁾

1) De eerste Hollandsche kerk te Colombo stond binnen de muren van het fort. De kerk te Wolfendaal werd gebouwd in 1690, en de grafzerken, waaruit de vloer ten deele bestaat, zijn overgebracht uit de oude kerk in het fort. Een dezer grafschriften luidt als volgt:
Ter Gedagtenis van
VROUWE JACOMINA LEVEN,
Egtgenoote van den Heer Johan Gerhard van Angelbeek,
Raad Ordinair van Indiën, Gouverneur van Malabaar, Geboren aan de Kaap de Goede Hoop, den 18 Augustus 1732. Overleden te Kolumbo den 13 Febr. 1803.

[p. 77]

Op den predikstoel staande, kon ik mij zoo recht duidelijk het gebouw voorstellen in den bloeitijd der Compagnie, ten deele gevuld met hoorders onder de prediking der te Colombo gevestigde, of tijdelijk vertoevende, predikanten. Dáár, recht tegenover den predikstoel zal de Gouverneur gezeten hebben; in die banken links, de leden van den Raad en andere hooge ambtenaren met de officieren van het garnizoen; in die andere banken, de kooplieden en factory-beambten; en in het ruim de vrouwen, allen min of meer deftig of prachtig gekleed, naar het aan ieders rang en stand veroorloofd was. Gekleurden zullen er niet velen bij den gewonen dienst tegenwoordig zijn geweest, behalve misschien slaven, die hun heeren en vrouwen hoed of waaier en kerkboek nadroegen. De koster, een Hollandsche ‘Burger’¹⁾, die zichtbaar bewogen was, toen ik hem sprak over ds. Palm, den laatsten Hollandschen predikant in deze kerk, onder wiens prediking hij zelf verkeerd had, was zoo vriendelijk, mij eenige oude kerkelijke doop- en trouwregisters te toonen, geheel ingericht gelijk aan de Kaap gebruikelijk was (ten deele nog is), en in welke boeken ik nog al Kaapsche namen vond. Naar ik vernam, zijn er thans slechts enkelen te Colombo, die Hollandsch spreken, doch de koster meende, dat, indien ik in onze taal een dienst zou willen vervullen, er wel een ‘gehoor’ bijeen te brengen zou zijn. Het zou mij een voorrecht geweest zijn om in deze oude Hollandsche kerk, in onze eigene sprake, het Evangelie te verkondigen, gelijk Ds. Van Rhijn, mocht doen, op zijn terugreize uit Indië, in 1848²⁾. Doch daar wij nu

1) Men onderscheidt op Ceylon de nakomelingen van Hollanders of Portugeezen en Inlandsche vrouwen in ‘Hollandsche Burgers’ en ‘Portugeesche Burgers’. Eerstgenoemden zijn over het algemeen zeer geacht, en velen bekleeden, soms zeer aanzienlijke, betrekkingen onder het Engelsche Gouvernement. De ‘Portugeesche Burgers’ daarentegen staan verre bij hen in ontwikkeling ten achteren, wat aan het voormalige Hollandsche Bestuur geweten wordt, en leiden een armzalig bestaan. Het aantal ‘Burgers’ op Ceylon zal thans ongeveer 20,000 bedragen.

2) Ds. Van Rhijn vertoefde op zijn terugreis uit Indië, waar hij ruim 1½ jaar gearbeid had als Inspector der posten van het Ned. Zendeling Genootschap, van den 16 Februari tot den 18 Maart op Ceylon, en was dus in de gelegenheid om veel te zien van den Zendingarbeid op het eiland. Niet onbelangrijk is het wat hij daaromtrent schrijft in zijn ‘Reis door den Indischen Archipel’, Rotterdam, M. Wijt en Zonen 1851, pp. 610-643. Ds. Van Rhijn vond, dat de Hollandsche gemeente toen nog bestond uit 1700 zielen, ‘voor welke twee keeren Engelsch tegen eens Hollandsch gepredikt’ werd.

[p. 78]

weer aan boord moesten zijn, hadden wij ons te haasten naar de landingplaats, die wij nog juist in tijds bereikten om het stoombootje niet te missen, dat ons spoedig naar de ‘Prins Hendrik’ terugbracht.

Daar gekomen, bleek het dat wij wel wat langer aan wal hadden kunnen vertoeven. Men was niet geheel klaar met inladen; het dek zag er niet aantrekkelijk uit; en onze goede Commandant liep heen en weder met een uitdrukking op zijn gelaat, alsof hij Colombo op minstens 50 mijlen afstands wenschte. Mij was het niet onaangenaam, nog iets van Ceylon te kunnen zien, al was het slechts van het dek onzer stoomboot. En zoo, gezeten in mijn rustig hoekje nabij het stuurrad, liet ik andermaal den blik gaan over de baai, bedekt met tal van vreemdsoortige bootjes en visschersvaartuigen, die zich in alle richtingen bewogen, tusschen de groote en kleinere schepen, die op de reede geankerd lagen. Colombo, door de middagzon beschenen, scheen mij nog schooner toe dan bij den eersten aanblik in den morgen, toen ik de stad zelve nog niet bezocht had. Onwillekeurig tuurde ik in de richting der Hollandsche fortificaties, en ik meende het dak van de Wolfendaalsche kerk te kunnen onderscheiden. Hoe dit zij: In mijn gedachten zag ik die kerk, en, in verband daarmede, zoo menige bladzijde opgeslagen, uit de geschiedenis van Ceylon.

‘Gij zijt schoon, Taprobané.... boven andere eilanden, die den Oceaan omgorden, zijt gij schoon.’ Ja, doch niet schooner in weelderige natuurpracht, dan van groote beteekenis in de historie der openbaring van het Godsrijk op aarde.

De politieke geschiedenis van Ceylon telt niet vele hoofdstukken. Ruim 23 eeuwen geleden werd het eiland overmeesterd door Indische stammen, onder den Bengaalschen prins Wijayo, wiens dynastie tot in deze eeuw bleef voortbestaan. Door hem werden de oorspronkelijke bewoners van Ceylon, in de legenden Yakkhos (‘duivels’) geheeten, ten onder gebracht, doch niet geheel uitgeroeid, zoodat zij nog voortleven in de Veddahs, die zich, in geheel onbeschaafden

[p. 79]

toestand, ophouden in de schier ontoegankelijke wouden aan de Oostkust. Nakomelingen der overwinnaars zijn de Singaleezen (van Singha ‘leeuw’), die zich de heerschappij over het eiland herhaaldelijk hebben zien betwisten door anderen, van Malabar overgekomen, wier nakomelingen thans als Tamils bekend zijn. Omstreeks de 11e eeuw maakten zich Arabieren meester van eenige plaatsen aan de kust. In de eerste helft der 16e eeuw verkregen de Portugeezen macht op Ceylon en namen achtereenvolgens alle zeeplaatsen in bezit, totdat wij, Hollanders, den koning van Kandy tegen de Portugeezen hielpen, om zelf, tusschen 1636-56, met den vollen buit heen te gaan. Honderdveertig jaren later, in 1796, gingen onze bezittingen op Ceylon over in handen der Engelschen, die, na heel wat verder bloedvergieten, het geheele eiland aan hun macht hebben onderworpen.

Ceylon wordt uit een godsdienstig oogpunt in hooge eere gehouden door minstens een vierde deel van het menschelijk geslacht. Volgens de Brahmanen zal hier het paradijs zijn geweest, waaruit het eerste menschenpaar om zijn zonde werd verdreven. Voor de Buddhisten is Ceylon een der heiligste plaatsen op aarde, niet alleen omdat Buddha driemaal het eiland bezocht zal hebben¹⁾ om er zijn leer te planten, maar bovenal om het reliek, dat in de Delada Maligawa (de kapel van den Tand), te Kandy, vereerd wordt. Insgelijks is voor de Mohamedanen Ceylon een heilige

1) Het is geheel onbewezen, en zelfs onwaarschijnlijk, dat Gautama Buddha ooit op Ceylon geweest is. Het Buddhisme werd daar ingevoerd, onder de regeering van koning Devenipia-Tissa, door Mahindo, zoon van koning Asoka, van Magadha, in Indië, ongeveer den tijd dat Jerusalem werd ingenomen door Ptolomeus I, ruim 800 jaren vóór de Christelijke jaartelling. Asoka, die, naar verhaald wordt, 60,000 Buddhisten-monniken voor eigen rekening onderhield, zond dezen naar onderscheiden landen om het Buddhisme te verbreiden, en in dezen weg kwam Mahindo met een aantal monniken op Ceylon, waar hij door zijn prediking den koning tot aanneming van het Buddhisme bracht, dat daarop ‘de godsdienst van den staat’ werd. Prachtige dagobas (tempels) werden nu gebouwd, kloosters en scholen gesticht, en Ceylon werd een sterke vesting van het Buddhisme. Opmerkelijk genoeg, dat dit alles vermengd bleef met ‘duivelendienst’ en andere heidensche praktijken van de allerschandelijkste soort. Kwalijk ergens wordt het machtelooze van het Buddhisme, om den gevallen mensch zedelijk te herscheppen en tot reinheid te brengen, zóó duidelijk openbaar als op Ceylon.

[p. 80]

plaats. Op den kruin van een 7400 voet hoogen berg in Zuid-Ceylon, den bekenden Adams-Peak, is een 5 voet lange holte, in de granietrots, niet ongelijk aan de voetzool van een reus. De Tamils vereeren deze, deels natuurlijke, deels kunstmatige, holte als den afdruk van Siwa's voet; de Buddhisten beweren, dat Buddha hier gestaan zal hebben, toen hij voor de laatste maal van Ceylon vertrekken ging; terwijl de Mohamedanen vasthouden, dat Adam, toen hij uit het Paradijs geworpen was, hier op aarde neerkwam, en, bij wijze van boetedoening, 1000 jaren op één voet staan bleef, waardoor de rots dus, naar den vorm van zijn voetzool, is uitgesleten¹⁾. Hoe uiteenloopend deze gevoelens mogen zijn, bij duizenden trekken jaarlijks Hindu's, Buddhisten en Mohamedanen naar deze plaats ter bedevaart, in gezamenlijke vereering van een stuk steen.

Met het Portugeesch gezag, en voor zoover zich dat langs de kust en in het binnenland kon doen gelden, werd tevens het pausdom ingevoerd, en werden de inboorlingen deels overreed, deels gedwongen, Roomsch te worden.

Volgens betrouwbare berichten werd het Christendom reeds 10 eeuwen vroeger op het eiland geplant door Nestorianen, kooplieden uit Perzië, die zich aan de N.W. kust, langs de Golf van Manaar, hadden nedergezet en daar een kerk gesticht zullen hebben²⁾, die

1) Volgens Mohamedaansche overlevering was het paradijs in den zevenden Hemel. Daaruit geworpen, bleven Adam en Eva niet bij elkander, maar kwam Adam neer op Ceylon, en Eva nabij Jeddah, waar zij ook begraven ligt. (Zie blz. 40, noot).

2) ‘Op het eiland is ook een gemeente van Christenen, voornamelijk daar wonende Perzen, met een presbyter geordend in Perzië, een diaken en een volkomen kerkelijke ritus.’ Aldus Cosmas Indico-pleustes. Men zie de aanhalingen in Neander's Kerkgeschiedenis (Tweede periode, 1e sectie) en bij andere schrijvers over de planting van het Christendom in Indie, in de eerste eeuwen. Sir Emerson Tennent, in zijn standaardwerk over Ceylon, geeft in hoofdzaak een vertaling van hetgeen Cosmas omtrent het eiland heeft opgeteekend. Zie ‘Ceylon. An account of the Island, Physical, Historical and Topographial’ by Sir James Emerson Tennent. 5e Edition. London, Longman & Co. 1860. Twee deelen met vele illustraties. De vertaling vindt men in Dl. I. pp. 565-570. Voorts zie men ‘Christianity in Ceylon’ door denzeltden schrijver (Londen, John Murray 1850) pp. 1-5. Van laatstgenoemd werk, dat geheel uitverkocht is en moeilijk te verkrijgen, bestaat een Duitsche vertaling door Dr. Zenker, Leipzig, Dijk'sche Buchhandlung 1851.

[p. 81]

zich echter niet heeft uitgebreid en, ook daarom, al spoedig ophield te bestaan. Een herinnering aan die Christenkerk, moet echter zijn blijven voortleven onder de lieden van Manaar, en het zal dááraan moeten worden toegeschreven, dat Xavier, de Roomsche ‘Apostel van Indië’, toen hij in 1544 aan de bekeering der visschers te Comorin arbeidde, een uitnoodiging ontving uit Manaar, om daar te komen prediken. Vele honderden werden eerlang in dat gedeelte van Ceylon gedoopt, en het getal bekeerlingen nam steeds toe, niettegenstaande de zeer bloedige vervolgingen, die al spoedig over de Inlandsche Christenen in het Noorden van het eiland, buiten het Portugeesch gebied, losbarstten. Het getal Inlanders, dat vrijwillig, of door uitzicht op wereldsche voordeelen overreed, óf wel met geweld gedwongen, onder het Portugeesch gezag, in betrekkelijk korten tijd gedoopt werden, zal eenige honderdduizenden bedragen hebben, en Rome verkreeg een machtigen invloed op het eiland, die zich nog gevoelen laat.

Na meer dan twintigjarigen strijd, werd aan het Portugeesch gezag op Ceylon door de Hollanders een einde gemaakt, en met de vestiging der Compagnie in de zee-provinciën, op de Portugeezen veroverd, trad daar de Hollandsch-Gereformeerde Kerk in de plaats der Portugeesch-Roomsche. Eenigszins op dezelfde wijze als in Nederland, in den strijd tegen Spanje, ging op Ceylon, bij de omzetting van het politiek gezag, de ‘Kerk’ over van Roomsch tot Gereformeerd. De kerkgebouwen, bijname in de N.-Provinciën, werden van beelden en altaren gezuiverd¹⁾; de mis werd afgeschaft; de Roomsche priesters werden verwijderd, en in hun plaats traden Gereformeerde predikanten op; terwijl de leden der Kerk werden geacht met deze reformatie mede te gaan, - van Roomsch Gereformeerd te zijn geworden, gelijk zij van onderdanen der Por-

1) Bij de capitulatie van Caletura, Colombo en andere plaatsen werd den Portugeezen toegestaan ‘vrij en onverhindert met hen vermogen te nemen alle Beelden, die zij zouden mogen willen ende begeeren, nevens de reliquiën, Heylige Vaten, Zilvere lampen ende Verziersels; voorts alle het geene tot den Godsdienst en aan de Kerken behoort, hieronder ook begrepen zijnde de roerende Goederen die elk van haar in zijn bezit heeft,’ Baldaeus, ‘Beschrijving van het machtige Eiland Ceylon’. Amsterdam, 1672. p. 123 e.a.p. Afbeeldingen van 26 kerken en pastoriën, door de Hollanders in Jafnapatnam en onderhoorige eilanden in bezit genomen, vindt men in bovengenoemd werk pp. 161-171.

[p. 82]

tugeesche Regeering, onder het gezag der Compagnie waren gekomen. Straks volgden waarschuwingen en plakkaten tegen de uitoefening van den Roomschen eeredienst, en werden de Inlanders verplicht, bij besluit der Machthebbers, de Gereformeerde prediking bij te wonen en hunne kinderen naar school te zenden. Dus werd niet alleen het land op de Portugeezen veroverd, maar tevens de Roomsche Kerk, door dezen uit de Inlanders gesticht, tot ‘reformatie gebracht.’

Hiermede werd niet gewacht tot de Portugeezen geheel ‘uit de bezitting’ van Ceylon verdreven waren, maar zoodra de Compagnie een stad of landstreek op hen veroverd had, werd daar de ‘godsdienst hersteld’,¹⁾ Zoo werd Gale (Punta Gala) in Maart 1640 vermeesterd, en reeds in het begin van 1643 kwam Anthony Hornhovius daar als vaste predikant, - de eerste der Gereformeerde Kerk op Ceylon. Colombo werd ingenomen den 12 Mei 1656, en den volgenden Zondag werd de ‘Dank-Predicatie gehouden in de Kerke van St. Fransisco, nu de Stadtskerke genaamd’, door Ds. Franciscus Wijngaarts, en reeds in 1660 ontving de gemeente in Ludovicus Bogaard haar eigen leeraar. Zoo ook werd Baldaeus predikant te Jaffna, onmiddellijk na de overmeestering der stad, in Juli 1658. En kwalijk kon de koning van Portugal tot recht besef zijn gekomen, dat Ceylon, om welks behoud hij bereid was desnoods ‘geheel Indië te laten verloren gaan’, hem door de Hollanders was ontnomen, toen er reeds Gereformeerde Kerken waren te Colombo, Jaffna, Gale, Negombo en Mature, met eigen kerkeraden en predikanten, benevens nog andere gemeenten zonder kerkeraad of vasten leeraar.

Zeer groote verwachtingen werden er gekoesterd van den bloei en de uitbreiding der Kerk op Ceylon. Reeds in 1649 schreef de Kerkeraad van Batavia aan de Classis van Amsterdam: ‘Op Ceilon is het Christendom in goede apparentie en zijn ettelijke scholen met zeer goede vruchten opgerigt’; in 1651: ‘Op Ceilon

1) Gelijk Baldaeus schrijft, dat door hem in de ‘Hooft-kerke te Telipole, Jaffna, in Augusto 1658 eerst de herstelde Godts-dienst (gelijck in alle de onderhoorige Kerken van Jaffnapatan ende Manaar) aldaar geleert is’. En: ‘den 12 Januar 1666 is aldaar de eerste maal des Heeren H. Avondmaal onder de Inlanders gehouden, doen zijnde 12 Communicanten’. Baldaeus, Ceylon p. 161.

[p. 83]

is goede hoop, kerk en school zijn in aanwas’; in 1660: ‘Op Ceilon staat het wel met de kerk.... vele duizenden daar worden gezegd tot het Christendom niet ongenegen te zijn’; in 1666: ‘Hooren van Ceilon en van de kust van Malabar, dat in die wijduitgestrekte streken zich een rijke oogst opdoet’.¹⁾ En zoo gaat het voort gedurende een aantal jaren.

Groote verwachtingen, bijname in Nederland, dat Ceylon spoedig een Christenland zou zijn, in elk geval voor zoover het aan de Compagnie was onderworpen! En hoe kon dit ook anders, waar zulke gunstige berichten aangaande den toestand der Kerken inkwamen. O. m. dat in 1665 ‘volgens gedane monstering er 130,000 Inlandsche Christenen waren, die onze kerken frequenteeren, waarvan alleen in Jafnapatnam en Manaar 104,000 met 16,000 schoolgaande kinderen’. In 1688 waren er 180,000, en acht jaren later 230,000 Inlandsche Christenen, terwijl het getal schoolgaande kinderen van 50- tot 80 duizend beliep. Veel tijd en krachten werden besteed aan het onderwijs van het opkomend geslacht; straks werden seminariën geopend voor de opleiding van Inlandsche onderwijzers en leeraars, en het opzicht over kerken en scholen werd tot in kleine bijzonderheden geregeld. Bij honderden kwamen volwassenen om zich bij de Kerk te voegen, en bij duizenden werden de kinderen gedoopt. Mocht dan niet verwacht worden, dat eerlang geheel Ceylon aan de voeten des Heilands zou zijn gebracht, en het eiland zoo, in den waren zin, een ‘parel’ mogen worden genoemd?

Groote verwachtingen, doch die, helaas! niet zijn verwezenlijkt.²⁾ Immers:

Toen Ceylon, in 1796, in handen der Engelschen overging,

1) Zie ‘Archief voor de Geschiedenis der Oude Hollandsche Zending’, door J.A. Grothe. Utrecht, C. van Bentum 1884-1891. Een onschatbare arbeid. In de beide eerste deelen van het ‘Archief’ vindt men bijna 80 aanhalingen uit officieele kerkelijke bescheiden, Ceylon betreffende.

2) Troostenburg de Bruyn, in zijn te weinig geciteerd werk ‘De Hervormde Kerk in N.O.-Indie onder de O.I. Compagnie’ (Arnhem, Tjeenk Willink, 1884) zegt, dat de ‘verwachting is later volkomen bevestigd’. De geachte schrijver toont echter niet aan, in welk opzicht ‘volkomen bevestigd’.

[p. 84]

was de Inlandsche bevolking zóó weinig gechristianiseerd, dat de Inlandsche Christenen bij tienduizenden afvielen tot openlijken afgodsdienst, of weer Heidensch-Roomsche praktijken volgden, zoodra, door het Engelsch Bestuur, vrijheid van godsdienst was geproclameerd. De Inlandsche Gereformeerde kerken versmolten, als sneeuw voor de middagzon in het voorjaar. Bedroeg het getal Inlandsche Christenen, over het geheele eiland, in 1801 nog 342,000, in 1813 was dit reeds tot 146,000 ‘Protestanten’ en ruim 37,000 Roomschen geslonken, terwijl in Jaffnapatnam, waar in 1769 bijna 187,000 Inlandsche Christenen geteld werden, benevens ‘5200 heidensche slaven, die Christelijk onderwijs ontvangen’, en in 1801 nog ruim 148,000, in 1813 slechts 5000 als Christenen werden aangegeven.¹⁾ Kerkgebouwen en scholen werden in puinhoopen verkeerd, doch heidensche tempels sprongen op als paddestoelen, in groote menigte. En toen, in 1812-14, Engelsche Baptisten en de Church Missionary Society ook Ceylon tot hun arbeidsveld betrokken, moest de Zending daar feitelijk van voren aan worden aangevangen.

Waaraan moet deze droeve uitkomst van meer dan honderd jaren arbeids, om de Inlandsche onderdanen der Compagnie op Ceylon tot het Christendom te brengen, - om de Gereformeerde Kerk daar te planten en uit te breiden, worden geweten? Aan het arbeidsveld? Aan de arbeiders? Aan de verwisseling

1) ‘This great diminution in the number of professed Christians in Ceylon, we apprehend, is to be attributed partly to numbers of them having relapsed into paganism; but chiefly to the circumstance, that vast multitudes of them differ so little from the heathen, that in one enumeration, the same persons may have been reckoned Christians, who in another, were accounted Pagans. The fact is, that a large proportion of those who are called Protestant Christians, are in reality heathens; for though they may have been baptized in their infancy, they are entirely ignorant of the principles of the Gospel, and are worshippers of the idol Budhu. Not a few avow themselves both Christians and Budhists, and are willing to be sworn as either, in a court of justice. ‘History of the Propagation of Christianity among the Heathen since the Reformation’ by the Rev. William Brown M.D. London and Edinburgh, W. Blackwood and Sons. Een uitstekende bronnen-studie in 3 deelen, ieder van ruim 500 bladz. De aanhaling, die der overweging waard is, vindt men in Dl. I pp. 21, 22).

[p. 85]

van Regeering? Of wel aan de methode van arbeiden, die gevolgd werd?

Het is niet gemakkelijk, deze vragen alleszins voldoend te beantwoorden.

Vast staat, dat de Kerken in Nederland, voor zoover zij eenige zeggenschap hadden¹⁾ in den Evangeliearbeid op Ceylon, daarbij in waarheid de eere des Heeren bedoelden, in de uitbreiding van Zijn Koninkrijk en de zaligheid van zielen.

Ook staat wel vast, dat de Compagnie conscientieus oordeelde, dat onder haar vlag geen heidendom of duivelen-dienst mochten worden geduld, maar dat deze moesten worden tegengestaan en uitgeroeid; dat de heidenen, aan haar gezag onderworpen, des noods ‘gedwongen’ moesten worden om ‘in te gaan’; dat overal waar zij, onder afgodische volken, den scepter zou zwaaien, de Gereformeerde Kerk moest worden geplant; en dat, waar ergens in Oost of West, door Portugeezen of Spanjaarden, de Roomsche leer reeds was ingevoerd, met de vestiging van het Hollandsch gezag de Roomsche kerk ophield te bestaan, en de Roomsche Inlanders, nu onderdanen der Compagnie, als leden der Gereformeerde Kerk moesten worden beschouwd.

Hierbij moet in het oog gehouden worden, dat het zoo min de roeping was als de bedoeling der Compagnie, als zoodanig, om in de Zending te arbeiden.²⁾ Zij was een Handelmaatschappij, met, nagenoeg onbeperkt, Staatsgezag bekleed, doch geen Zending-

1) Neurdenburg, ‘De Christelijke Zending der Nederlanders in de 17e en 18e Eeuw’, M. Wijt en Zonen, Rotterdam 1891, zegt hieromtrent:
‘Bij al den ijver van de Synode en Classen in het Vaderland vermocht de Vaderlandsche Gereformeerde Kerk zoo goed als niets. Geheel afhankelijk van de goedwilligheid der Oost-Indische Compagnie moest zij zich bepalen tot het indienen van klachten en smeekingen, waarbij zij niet eens gesteund werd door de gemeente. De bewindhebbers der Compagnie betoonden zich verre van onwillig om te doen wat in hun vermogen was, altijd echter in zooverre dit met in strijd was met handelsbelangen en later met de uitkeeringen aan de actiehouders’. pag. 109.

2) Schoon dit toch wel in de instructiën aan de predikanten was opgenomen.
Ook blijkt, uit de nog bestaande brieven, dat een of meer predikanten en krankenbezoekers altijd de Hollandsche vloot op hare tochten vergezelden en dat, zoodra men eene plaats veroverd had, aldaar een godsdienstleeraar geplaatst werd om voor de militairen en compagnies-dienaren te prediken, maar niet minder om, in voldoening aan zekere officieele instructiën voor de geestelijkheid, het Christendom onder de Inlanders voort te planten, opdat, zooals een classis zich uitdrukt, ‘God de overwinning der Nederlandsche wapenen moge dienstbaar maken aan de uitbreiding van Zijn Naam en Koninkrijk onder de volken, die in duisternis leven’. Munnich. ‘Dit deden onze Vaderen’ II. 4.

[p. 86]

genootschap. Naar de begrippen van dien tijd lag het geheel op haar weg om in de landen, door haar veroverd, of op andere wijze aan haar gezag onderworpen, de Hollandsche Kerk te vestigen en te handhaven; doch het was niet haar bedoelen om, in gehoorzaamheid aan het bevel des Heilands, het Evangelie te prediken aan alle creaturen, - ten minste nooit ten koste van kaneel of peper. Veeleer wilde zij, dat de Kerk het werk zou doen onder haar hooge bescherming, m.a.w. in haar dienst; dat de Kerk predikanten zou verschaffen, wier arbeidsveld hun door de Compagnie zou worden aangewezen, en die, zoowel voor hun onderhoud als voor alles, wat zij voor den kerkelijken dienst noodig hadden, van de Heeren XVII afhankelijk moesten zijn. In de eerste plaats belast met den dienst ten behoeve der ambtenaren, militairen en onderhoorigen der Compagnie, waar deze haar ‘kantoren’ had, werd van de predikanten verwacht, dat zij óók arbeiden zouden om de Kerk uit te breiden onder de Heidenen. Doch tot dit laatste kregen zij geen directe opdracht van de Kerken; zij werden daartoe niet bepaald uitgezonden; zij waren geen Zendelingen, afgevaardigd om het Evangelie te prediken aan niet-Christenen en om Kerken te vergaderen uit hen, die, uit de Heidenen, tot het geloof mochten komen. De Compagnie wilde, dat hare ‘kantoren’ als Gereformeerde Kerken door predikanten zouden worden bediend, en in verband daarmede zouden die predikanten ook arbeiden om de Kerk uit te breiden onder de Heidenen. Doch niet omgekeerd: dat er Zendelingen onder de Heidenen zouden arbeiden, die, waar noodig, ook dienst zouden doen in de Europeesche gemeenten. En er is geen grond om aan te nemen, dat de Kerken in Nederland, voor zoover deze zich met Indië inlieten, of konden inlaten, in deze van een ander gevoelen waren of het anders zouden gedaan hebben, indien zij er, in haar gebondenheid onder de Compagnie, de macht toe hadden gehad.

Voor de predikanten uit Nederland, die, onder deze omstandig-

[p. 87]

heden, op Ceylon Zendingarbeid hadden te verrichten, leverde het arbeidsveld bijzondere zwarigheden op. Zoowel de Hindu-Tamils, in het Noordelijk deel van het eiland, als de Buddhisten-Singhaleezen in het Zuiden, waren ‘Duivel-aanbidders’, en de Roomsche Inlanders, die, met de vestiging der Compagnie, ‘gereformeerd’ werden, waren niet minder dan de Heidenen aan ‘duivelen-dienst’ overgegeven. Daarbij dreef het kaste-stelsel één deel der bevolking tot waanzinnigen hoogmoed, terwijl de overgroote meerderheid in de meest slaafsche onderwerping gehouden werd. Evangelie-arbeid voorts onder een volk, welks ‘goden’ monsters zijn van bloeddorst en zedeloosheid; welks ‘heilige boeken’ de vuilste driften opwekken en de schandelijkste uitgieting van ongerechtigheid tot godsdienstige handeling maken; welks priesters openlijk den Duivel als hun meester erkennen; welks moeielijke taal zóó vervreemd is van de waarheid, dat door ‘God’ niet een heilig, maar een gansch verdorven wezen wordt verstaan, - Zendingarbeid onder zulk een volk, dat daarenboven, gedurende ruim 100 jaren, onder de bearbeiding van Rome verkeerd had, zoodat er een Roomsch-Inlandsche kerk gesticht was, waarin Roomsche dwaling en Heidensche afgodsdienst geheel dooreengemengd waren; Evangeliearbeid onder Tamils en Singhaleezen, onder Hindu-Roomschen en Roomsche Buddhisten, die nu, op last hunner nieuwe heerschers, ‘Gereformeerd’ zouden zijn, was uit den aard der zaak allermoeielijkst¹⁾. Toch niet onmogelijk.

1) Selkirk, die bijna 13 jaar op Ceylon in de Zending gearbeid heeft, noemt 10 bezwaren, die het werk daar ten zeerste bemoeilijken 1^o. kaste-stelsel; 2^o. erfelijk priesterschap onder de Brahmanen; 3^o.-6^o. de onbepaalde eerbied voor de Shasters of ‘heilige boeken’ en dier onzinnige verhalen, verderfelijke leering, en zedeloozen inhoud: 7^o. de vernederende staat der vrouw; 8^o.en 9^o. de moeielijkheid der taal, zoo wat betreft om die goed te spreken als om er Evangeliewaarheden in uit te drukken, en 10^o. de afkeer der Hindu's van niet-Hindu's, als onreinen’. Omtrent de aanbidding van den Duivel zegt hij:
‘De Duivel wordt geregeld, systematisch en ceremoniëel aangebeden door de groote meerderheid der Inlanders op Ceylon.... Hier heeft Satan zijn troon gevestigd; heerscht hij algemeen; heeft hij zijn bijzondere wetgeving vastgesteld, met eigen vorm van regeering, en bepaling der ceremoniën, waarmede hij het liefst vereerd wordt.’ Selkirk ‘Recollections of Ceylon’. London. Hatchard & Son. 1844. pp. 233 e. v en pp. 293-297. Zie verder vooral Baldaeus. Ook leze men: ‘The appeal to the Serpent, or Life in an Ancient Buddhist City’ by S. Langdon, Religious Tract Society. London.

[p. 88]

Doch daartoe werden arbeiders vereischt in voldoenden getale, wèl tot hun arbeid opgeleid, en die zich daaraan geheel en uitsluitend zouden kunnen wijden.

Dit laatste was echter niet het geval.

Vooreerst was het aantal Hollandsche predikanten op Ceylon nooit evenredig aan het werk, dat zij te verrichten hadden. Slechts éénmaal, in 1696, waren er 14 predikanten tegelijk op het eiland; soms slechts 3 of 4 (1671); en de Compagnie achtte 12 een voldoend getal. Volgens bericht van den Kerkeraad van Colombo aan de Classis Amsterdam, Dec. 1699, was ‘Jafnapatnam gansch zonder leeraars en het Seminarie zonder rector’. De predikanten de Mey en Costerus waren overleden, en de 2 overige, de Vriest en Roman waren ‘wegens verregaanden twist, met stilstand van gagie’ naar Batavia opgezonden. In December 1711 waren ‘aan het opzigt en de zorg van slechts 4 predikanten overgelaten, behalve de Nederduitsche Gemeenten te Colombo, Gale en nog 7 andere hoofdplaatsen, bij de 100 inlandsche kerken en scholen, behoorende daartoe alleen op Jafnapatnam bij de 100,000 inlandsche Christenen, op Colombo 35,135 en mogelijk evengroot getal te Gale, waar alleen was Ds. Agotha, bij de 80 jaren oud.’¹⁾ Ook ontbrak het steeds aan een voldoend aantal deugdelijke Inlandsche leeraren.

Hierbij kwam, dat slechts enkele predikanten de Inlandsche talen leerden of zóó verstonden, dat zij er behoorlijk in konden prediken. En eindelijk, dat er gedurig verplaatsing van predikanten plaats vond, zoodat dezen zich niet aan den arbeid onder de Inlanders als hun levenstaak konden wijden.²⁾

1) Grothe. ‘Archief’ I. pp. 118, 131; II 27, 28.

2) ‘So little did the Dutch clergy seek to obtain any hold on the hearts of the people, that they would not even take the trouble to learn their language, but taught them through interpreters’ ‘The Church Missionary Atlas’, part. III, p. 155. ‘With a few exceptions, the Dutch ministers never acquired a knowledge of the Tamil or the Cingalese languages’ Brown, History I, 12. In denzelfden geest spreken anderen. Doch vooral is het duidelijk, uit de correspondenties der Classen in Nederland met kerkeraden op Ceylon, hoe groot een hinderpaal het was, dat slechts weinige predikanten op het eiland gemeenzaam waren met de Inlandsche talen. (Men zie Grothe, Archief Dl. I in loc.)
Toch waren enkelen het Tamilsch of Singhaleesch volkomen machtig.
Baldaeus vertaalde de Psalmen en eenige preeken, een vraagboekje en een Geschiedenis van het N. Testament in het Tamilsch; Simon Cat, of de Kat, was bijzonder vertrouwd met het Singhaleesch en vervaardigde onderscheidene leerboeken in die taal. Ds. A. de Mey was ‘meer dan iemand anders ooit te voren in de Malabaarsche taal gevorderd, waarin hij met groote gemakkelijkheid predikte’. Ds. de Vriest was (1695) ‘naar het binnenland gegaan om het Malabaarsch te bestudeeren’ en was daarin zeer gevorderd. Achtervolgens, werden de vier Evangeliën en enkele boeken in het Singhaleesch overgezet en te Colombo gedrukt al? ook ‘de Ziekentroost, om in de kerken gelegen te worden’. Ds. de Voogt, de proponent Conyn en anderen maakten zich op taalgebied verdienstelijk. Doch over het algemeen waren de predikanten op Ceylon niet bekend met de Inlandsche talen. Ten deele moet dit geweten worden aan ‘de politieke verplaatsing van predikanten’, zooals van Ds. de Voogt, ‘die al zijn krachten inspande om de Malabaarsche taal te leeren’, doch verplaatst werd, zoodat al zijn studie der taal verloren ging.
In Palm's ‘The Educational Establishments of the Dutch in Ceylon, in ‘The Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society’ for 1846, p. 132, vindt men een lijst van 24 publicaties in het Tamilsch en Singhaleesch, te Colombo verschenen tusschen de jaren 1737 en 1789, waar onder voorkomen, behalve gedeelten der H. Schrift, de Heidelbergsche Catechismus, de Geloofsbelijdenis en de Ziekentroost, Borstius' Vragenboekje, verscheidene woordenboeken, predikaties enz. Deze studie van Ds. Palm (toen predikant te Ceylon en later te Rotterdam), en zijn ‘Account of the Dutch Church in Ceylon’ zijn, uitgewerkt, in het Hollandsch uitgegeven bij Kemink, te Utrecht, in 1850, onder den titel: ‘Dit deden onze Vaderen in de beide vorige eeuwen aan het Volksonderrigt op Ceylon; wat staat ons, Nederlanders, thans vooral op Java te doen? door P. Munnich. Met een naschrift door J. Munnich (reeds aangehaald op bladz. 86).

[p. 89]

Bijkomstig, vond ‘de groote afval’ der Inlandsche Christenen op Ceylon aanleiding in de gedragslijn, door het Britsch Bestuur, in zake den godsdienst betreffende, gevolgd. ‘Zoowel Singhaleesen als Tamils waren bereid om zich te voegen naar den godsdienst hunner nieuwe heerschers, gelijk zulks, naar hun begrip van politieke macht geëischt kon worden en geschieden moest’¹⁾, en zij zouden even gereedelijk Episcopaalsch zijn geworden als zij nu tot de Presbyteriaansche Gereformeerde Kerk behoorden. Doch toen, bij de overgave van het eiland, de predikanten der ‘Landsekerk’²⁾ als krijgsgevangenen werden behandeld; de tractementen

1) Tennent ‘History of Christianity in Ceylon’ p. 81.

2) ‘Landse’, verkorting van Hollandsche of Vaderlandsche.

[p. 90]

der schoolmeesters onbetaald bleven; de kerken en scholen verwaarloosd werden; doch het verbod om heidensche tempels te bouwen en te bezoeken werd opgeheven, bracht dit de ‘Regeerings-Christenen’ in de meening, dat de Engelschen er zich hoegenaamd niet om bekommerden welken godsdienst hun Inlandsche onderdanen volgden, en zoo gingen velen terug tot openlijken afgodsdienst. Toen daarop echter, wat later, onder Gouverneur North, en door diens ijverige bemoeiingen, de scholen werden heropend, en leeraars aangemoedigd om de gemeenten weer te verzorgen, en daaruit verstaan werd, dat de nieuwe Regeering, even als de Hollandsche, toch wél begeerde, dat hare onderdanen Christenen zouden zijn, verklaarden weer duizenden bij duizenden, dát zij zulks waren. Maar toen het eindelijk afdoend bleek, dat onder het Britsch Bestuur zoo min een premie gesteld werd op de belijdenis van het Christendom, als er straf te vreezen was wegens het vereeren van Shiva, of het dienen van den Duivel; dat er volkomen vrijheid gelaten werd van godsdienst en afgodsdienst, behalve dan, dat het Buddhisme door de Regeering in bijzondere bescherming werd genomen¹⁾, - toen legden de leden der Inlandsche Gereformeerde Kerken, massaal, hun Christendom af, als een geheel nutteloos geworden kleed, en keerden openlijk terug tot het heidendom in al zijn naaktheid en schaamtelooze ongerechtigheid, of voegden zich bij de Roomsche Kerk, waartoe zij konden behooren zonder geheel met den afgodsdienst te breken.

Het is te betreuren, dat de Britsche Regeering dus aanleiding heeft gegeven, bij haar eerste optreden, tot het verval van den

1) Bij de inlijving van Kandy onder het Britsch Bestuur werd nadrukkelijk bepaald dat ‘De godsdienst van Buddha, die beleden werd door de hoofden en het volk van Kandy, onschendbaar zou zijn, en dat de plechtigheden, de priesters en tempels daaraan verbonden, zouden worden in stand gehouden en beschermd’. Dienovereenkomstig, werden de voornaamste Buddhistenpriesters en de hoofden der belangrijkste Dewalas, of duivels-tempels, door de Regeering aangesteld en bezoldigd, terwijl ook gelden beschikbaar gesteld werden voor onderscheidene heidensche feesten. Bij den ‘tempel van den Tand’ stonden Britsche soldaten op wacht, en tweemalen werd de ‘tand’ op last en onder toezicht van de Regeering, publiek en met groote pracht ter vereering ten toon gesteld. Deze misstanden zijn later, ten minste gedeeltelijk, verbeterd. Zie Brown ‘History’ enz. vol. I. pp. 18-20.

[p. 91]

Christelijken godsdienst op Ceylon, doch de grondoorzaak van den weêrgaloozen, algemeenen, bijna plotselingen teruggang zooveler Gereformeerde Kerken tot het heidendom moet dáárin niet gezocht worden. Die ligt dieper.

En immers hierin: Dat het Evangelie nimmer waarlijk wortel had geschoten in de harten; dat, in de 100 jaren onder de Compagnie, het volk weinig meer dan bloot uitwendig gechristianiseerd was geworden; dat het Christelijk onderwijs niet de gewenschte vrucht had gedragen; dat de Inlandsche Gereformeerde Kerk¹⁾ op Ceylon een vreemde plante is gebleven op ontoebereiden bodem; - niet ingeleefd maar opgelegd; en daarom niet kon voortbestaan bij het wegvallen der staketsels, waaraan zij was gehecht, en het breken van den uitgehouwen bak, waaruit zij werd gedrenkt.

Dat Inlandsche Roomsche gemeenten, bij verwisseling van politiek gezag, ‘Gereformeerde Kerken’ werden verklaard te zijn, en dat op dien grondslag eenvoudig werd voortgebouwd, moest zich in den loop des tijds wel wreken. Volgens afdoend getuigenis, o.a. van Baldaeus, waren de leden dezer Kerken geheel onkundig in de Schrift; zonder een flauw begrip zelfs van de Gereformeerde leer; verzonken in heidensch-Roomsche dwalingen; en overgegeven aan velerlei verkeerde en schandelijke praktijken. Toch behoorden zij nu tot de Gereformeerde Kerk, en werden hunne kinderen bij duizenden gedoopt. Hierbij werd uitgegaan van de gedachte, dat de gedoopte volwassenen, ofschoon zij heidensch leefden, nu eenmaal geen heidenen meer waren, en dat hunne kinderen, als het zaad der Kerk, in het doopverbond moesten worden opgenomen; dat, aldus, de volwassenen, eerder dan anders, in de Christelijke leer zouden opwassen en onder Christelijke tucht zijn, en dat er uit de kinderen een geslacht zou opgroeien, in de waarheid onderwezen. En dat zoo de Kerk, geleidelijk, het heidendom verdringende, zich over het geheele eiland zou uitbreiden.

Daargelaten de juistheid dezer redeneering, dan was het, zou het

1) Strikt genomen, kan men niet spreken van een Inlandsche Gereformeerde Kerk op Ceylon, daar er, en zeer terecht, niet twee Kerken waren, een voor Blanken en een andere voor Inlanders, maar éen Kerk. De bedoeling der uitdrukking is echter duidelijk.

[p. 92]

voorgestelde doel bereikt kunnen worden, onmisbaar noodìg, dat er minstens een 30-tal geschikte predikanten zouden zijn om het onwetende volk in Gods Woord te onderwijzen, en aan de geestetelijke opvoeding der ‘Kerken’ te arbeiden. Mannen, de inlandsche talen machtig; geheel overgegeven tot den dienst des Heeren; bezield met heiligen ijver voor de eere Gods en de zaligheid van zielen. Dienaren des Woords, gezonden door de Kerken in Nederland; in levende, geestelijke verbinding met dezen staande; en niet belemmerd in hun arbeid door gebondenheid onder het wereldlijk gezag. Doch, gelijk reeds werd aangetoond, in plaats van 30 waren er soms, voor den dienst over het geheele eiland, slechts 3, en zelden meer dan 7 of 8 predikanten, van wie, alleen bij hooge uitzondering, een enkele zich met eenige gemakkelijkheid, indien in het geheel, in het Tamilsch of Singhaleesch kon uitdrukken.

Daarbij stonden zij, schoon in den kerkelijken weg door een Classe aangewezen, voor den dienst der Kerken in Indië, geheel onkerkelijk zóo ter beschikking der Compagnie, dat hun bijna geen vrijheid van beweging gelaten werd. Tot zelfs in de kleinste bijzonderheden, hun ambtelijk werk betreffende, waren zij van het politiek Bestuur afhankelijk en daaraan verantwoording schuldig. En zóó waren zij met allerlei arbeid overladen, dat zij zich, al zouden zij daartoe aandrang hebben gevoeld, en de noodige gave der talen hebben bezeten, niet aan het eigenlijk Zendingwerk hebben kunnen wijden.

Om in het gebrek aan arbeiders te voorzien, werden zeer loffelijke pogingen aangewend door het stichten van twee seminaries, een Tamilsch, te Jaffnapatnam, en een Singhaleesch, te Colombo, voor de opleiding van Inlandsche predikers en onderwijzers. Ook werden enkelen naar Holland gezonden, om daar tot predikanten te worden opgeleid voor den dienst op Ceylon. Doch ook aan dezen boom kon de vrucht niet rijpen, uit gebrek aan geestelijke groeikracht. In de onkerkelijke kerk-broeikast der Compagnie, konden geen planten tieren, die slechts in den vrijen hof der levende Kerke Christi thuis behooren.

Het lijdt kwalijk tegenspraak, dat de ‘zorg’ der Compagnie in het vestigen der Gereformeerde Kerk, en haar uitbreiding onder de Heidenen, op Ceylon tot groote schade geweest is aan het werk der Zending, en een der groote oorzaken, dat het gebouw, met zooveel

[p. 93]

moeite opgericht, en waarvan zulke groote verwachtingen gekoesterd waren, op een gegeven oogenblik in puin stortte. In puin, zóó fijn vergruisd, dat de wind het heeft weggevaagd, slechts hier en daar een steen overlatende, als ter waarschuwing aan het nageslacht hoe er in de Zending niet moeten worden gebouwd.

De Compagnie trad op om de Kerk te steunen, te beschermen; en zoo onder de Heidenen uit te breiden. Doch, op wat zonderlinge wijze! Door aan de belijdenis van het Christendom stoffelijke voordeelen te verbinden, bijv. van rang of betrekking in Gouvernementsdienst, waartoe geen ongedoopten werden toegelaten. En meer nog, door dwang en strafoefening. Zij, die zich niet wilden laten doopen, verbeurden soms het derde deel hunner bezittingen; die hun kinderen niet ter schole zonden, beliepen boeten of gevangenisstraf; het huwelijk van Gereformeerden met Roomschen was verboden, huwelijken door Roomsche geestelijken gesloten waren niet wettig en strafbaar; Christenen, die een heidensch feest bijwoonden, stonden bloot aan geeseling en dwangarbeid, tot een jaar toe, in ijzers. De Compagnie meende het bij dit alles ten beste; gelijk ook de predikanten, die soms den wereldlijken arm ter hulp riepen om Inlandsche Christenen te beletten aan heidensche afgodsfeesten deel te nemen, en om hen te dwingen den Catechismus te leeren. Doch van zulke hulp kan de Kerke Christi nooit gediend zijn; door zulke middelen wordt het Koninkrijk Gods niet uitgebreid. En te minder op Ceylon, waar het zedeloos leven van vele blanke leden der Kerk, bij name van soldaten en matrozen, ‘wien het huwelijk verboden was’, den spot scheen te drijven, met elk denkbeeld van reinen wandel en kerkelijke tucht. Zóo kon het Evangelie niet doorwerken.

Het grooter aandeel in de schuld aan deze misstanden, ligt echter voor rekening der Kerken in Nederland. Hoe weinig toch ware dezen van rechten Zendingijver vervuld; hoe luttel kennis werd er, algemeen, genomen van hetgeen op Ceylon en verder in Indië voor de Zending noodig was, en op Kerkelijk gebied plaats vond. En niet een enkele penning werd er door de Kerk bijgedragen, voor de uitbreiding van Gods Koninkrijk.

Voor de verovering van vreemde landen, en het openen van nieuwe kanalen voor den handel, waren mannen en middelen beschikbaar. Doch geen keurbende bood zich aan om de kruisvaan te planten,

[p. 94]

gelijk er een schare van koene zeevaarders gevonden werd, om de vlag der Compagnie tot eere te brengen, zelfs aan de verste stranden. En zóó moeilijk was het om mannen te vinden voor den dienst des Evangelies in Indië, dat er moest omgezien worden in de Godshuizen en andere gestichten naar jongelingen om tot predikanten voor Indië te worden opgeleid.¹⁾ Dit zou anders geweest zijn indien de gezamenlijke Kerken in Nederland recht den grooten geestelijken nood der aangenomen Kerken op Ceylon hadden verstaan, en een oor hadden gehad voor de roepstem: ‘Komt over en helpt ons,’ die zoo dringend tot haar kwam. Dán zouden zich mannen in grooten getale hebben aangeboden, om in te gaan tot den arbeid onder de driemaal honderdduizend Christenen zonder Christus, ‘sine Christo Christiani’, (gelijk de Classis-Walcheren het uitdrukte), en op de scholen met haar 40,000 tot 80,000 kinderen, en zou het ook niet aan de noodige stoffelijke hulp hebben ontbroken, zonder dat de Kerken zich ooit, voor den dienst des Heeren, tot de Compagnie hadden behoeven te wenden. Doch het ontbrak den Kerken in het algemeen aan Zendingijver, indien niet ook aan het noodige licht om krachtig, als Kerken, in de Zending te kunnen arbeiden. En zoo hielden slechts enkele Classen en Prov. Synoden zich bezig, met de behartiging van Kerkelijke zaken in Indië.

En clan: In hoeverre bezig?

Correspondeeren met kerkeraden en predikanten op Ceylon, te Batavia, en verder in Indië; delibereeren over punten van Kerkrecht (wie proponenten konden ordenen enz.); remonstreeren en requestreeren bij de ‘Voedsterheeren van het Indisch Sion’, dat zij toch dìt niet, dàt wel mochten believen te gebieden of toe te staan; nu en dan eens examineeren van hen, die gewillig waren, naar Indië te worden uitgezonden; eindelijk, adviseeren hoe, bij voorkomende gevallen, behoorde te worden gehandeld. Voorts klagen, omdat gegeven advies niet werd opgevolgd, of wel onmogelijk werd gemaakt in de uitvoering, door tegenstand van het wereldlijk gezag, of de lauwheid van predikanten en ande-

1) Men zie bijv. hieromtrent de met goud bekroonde Verhandeling van Hofstede ‘Over de voortplanting van het Evangelie in de Coloniën van den Staats’ Dl. XVII der ‘Verhandelingen uitgegeven door de Holl. Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem’. Anno 1776.

[p. 95]

ren. En hierbij bleef het, in hoofdzaak. Geen Zending in den eigenlijken zin, en gelijk van de Kerken zoo krachtig had kunnen en moeten uitgaan, over de lengte en breedte van het gebied, in Oost én West én Zuid, onder Hollandsche heerschappij gebracht.

Dat door de Kerken van Nederland, hoe onvolkomen dan ook, toch altijd nog meer in de Zending gearbeid is, dan door de gezamenlijke Gereformeerde (en Luthersche) Kerken in andere landen, is waar en stemt tot dankbaarheid. Doch dit heft haar verantwoordelijkheid niet op, wegens het terugzinken der Inlandsche Kerken op Ceylon tot het heidendom.

Het is om schaamrood te worden en treft pijnlijk.

Dáár, in Jaffna en op Manaar, te Negombo en Colombo, in Galle en Matura, te Batticaola en Trincomalie, langs de geheele kustlijn van Ceylon en op vele plaatsen meer landwaarts in, waren eenmaal Kerken met honderdduizenden leden, en scholen, door tienduizenden kinderen bezocht; dáár werd, in twee, drie talen het Evangelie verkondigd, werden de Sacramenten bediend, en ontvingen ook heidenen onderwijs in de Christelijke leer door Hollandsche predikanten en hun Inlandsche helpers; dáar woei de vlag der Compagnie, onder welke geen openbaren Duivelen-dienst werd geduld, en boden zich zoo onschatbare gelegenheden aan om het Evangelie te verbreiden, - niet alleen op het eiland, maar in wijder kring. Ceylon voor Christus gewonnen, zou een uitgangspunt geweest zijn voor de evangelisatie van het vaste land van Indië,van Arabië en van andere landen, waarmede het door zijn handel voortdurend in aanraking kwam. En nu, dat ging alles verloren voor Holland en onze Gereformeerde Kerken, indien niet voor het Koninkrijk Gods. Het politiek bezit van Ceylon hebben wij moeten afstaan aan Engeland; de Hollandsche taal wordt op het eiland niet meer gesproken; de Hollandsche Gereformeerde Kerken bestaan er niet meer. Wij zijn vreemdelingen, waar wij eertijds gezag voerden.

Waarom?

In Zijn oordeel heeft de Heere ons Trapobané ontnomen en aan onzen naaste gegeven. Omdat met het ons toebetrouwde talent niet is gewoekerd tot geestelijke winste; omdat de gelegenheid tot grooten arbeid voor den Naam des Heeren is opgeofferd aan

[p. 96]

stoffelijke belangen; omdat de Kerken zoo ver te kort zijn geschoten in haar roeping tot verbreiding van het Evangelie; omdat de krachten, die er waren om voor den Heere te arbeiden, verlamd zijn geworden door officieëlen tegenstand en officieuse tegenwerking, door bureaucratie en plutocratie, door wereldlijk machtsvertoon en kleinzielige berekening, door ‘prestige’ in de ambtenaarswereld en Erastianisme in de Kerk. Daardoor kon, onder Gods toelating, de Duivel een overwinning behalen op Ceylon over de Christelijke Kerk, in winste voor het heidendom, zoo groot als ooit en ergens. En het is alsof deswege in de bosschen en aan de stroomen, op de bergen en in de vlakten van dit schoone eiland, de juichtoon der demonen gehoord wordt.

Maar Gode zij dank, er wordt ook een andere toon gehoord. Onder de Engelsche vlag, wordt thans op Ceylon met kracht in de Zending gearbeid, gelijk nog niet is geschied. En de vruchten van dien arbeid worden bij aanvang gezien, in de toebrenging van een reeds vrij groote schare, tot de kennis der waarheid.

Intusschen... het anker is gelicht; wij zijn weder onder stoom en vervolgen onze reize. Wij houden thans recht aan op Sumatra. Zoo wendt zich ons oog van het eiland, dat straks aan den gezichtseinder verdwijnt, naar den Archipel, waarheen wij ons spoeden. En in het wuiven der palmen aan het verdwijnend strand; in de geuren van de specerijen, waarmede de atmosfeer vervuld is; in den golfslag, die ons vaartuig spelevarende wiegt; in het namiddagrood, waarmede de toppen der bergen zoo schoon getint zijn; en, niet het minst, in de Engelsche vlag, die daar waait van het oude Hollandsche fort, aan den ingang van Colombo's haven, wordt ons, met een afscheidsgroete, toegeroepen:

Dat Nederland toezie, Insulinde niet te verliezen gelijk Ceylon het ontnomen werd, onder een zelfde oordeel, en om dezelfde oorzaak.

[p. 97]

Vóor Ceylon geheel uit het oog verdwenen is, zij nog even herinnerd dat, volgens den census van 1885, de geheele bevolking op het eiland bedroeg 2,825.000 zielen, nl. 1,920,000 Singhaleezen, 687,000 Tamils, 182,000 Mooren (afstammelingen van Arabieren); Maleiers en andere Oosterlingen 13,000; ‘Burgers’ 1800, en 5000 Europeanen Het getal Christenen wordt berekend op 28,000 Roomschen, 22,000 Episcopalen, 20,003 Wesleyanen, 13,000 Presbyterianen en Independenten, en 5000 Baptisten, - dus slechts 62,000 Protestanten. Van de 268,000 als ‘Christenen’ aangegeven waren 162,270 Singhaleezen, 82,200 Tamils, 32 Maleiers, 3 Mooren en één Veddah. De overigen waren Europeanen en ‘Burgers’; de ‘Portugeesche Burgers’ zijn Roomsch.

Globaal berekend, arbeiden¹⁾ er dus thans op Ceylon een 50

1) I. Baptist Missionary Society, aangevangen in 1812. Arbeidsveld: Colombo, Ratnapura en Kandy. Europeesche Zendelingen 3, behalve een predikant bij de Europeesche gemeente te Colombo; Inlandsche leeraars en predikers 22; buitenstations 90; scholen 68 met 3300 scholieren; Avondmaalgangers 191. Een groot deel van den arbeid bestaat in Evangeliseeren van plaats tot plaats, en sedert eenigen tijd wordt er, vanwege de Zending, een maandblad uitgegeven, in het Singhaleesch. Voor verdere informatie zie o.m. ‘Centenary volume of Baptist Missionary Society’, London 1892, en de opgaven in de ‘Missionary Herald’, Mei 1893.
II. Wesleyan Missionary Society, aangevangen in 1814. Arbeidsveld: Colombo, Kandy en Galle in het Zuiden, Jaffna en Manaar in het Noorden, Batticaloa en Trincomalie aan de Oostkust. Europeesche Zendelingen 17, en 53 Inlandsche geordende leeraars en predikers. Avondmaalgangers 4500, en nog 14,000 gedoopten en catechumenen; scholen (in verband met Hulpzendingvereeniging) 122 met ongeveer 3600 scholieren. Deze Zending heeft verscheidene inrichtingen voor de opleiding van Inlandsche onderwijzers en onderwijzeressen, van evangelisten en leeraars, en te Colombo is een Zending-drukkerij gevestigd, door welke, behalve uitgaven van den Bijbel, vele Christelijke geschriften in de landstalen het licht zien.
III. Church Missionary Society aangevangen in 1817 (nadat een poging daartoe in 1814 verijdeld werd). Arbeidsveld: Colombo, Cotta, Negombo en nog 3 plaatsen in de Westelijke- en 6 andere in de Zuidelijke Provincies; Kandy en 13 andere plaatsen in de Centrale- en N.W. Provincies; Jaffna en 3 andere plaatsen in het Noorden; te zamen op 31 plaatsen, behalve buitenstations. Arbeiders: Europeesche Zendelingen 18, Inlandsche geordende leeraars 14, ongeordende Inlandsche helpers 502. Avondmaalgangers 2666 en nog ruim 5200 gedoopten en catechumenen; scholen 262 met 13,450 scholieren. In 1868, na 50 jaren arbeids, bedroeg het getal Inl. Christenen, in verband met die Zending, ongeveer 3000, en 20 jaren later 6000. Te Kandy is een Stichting voor hooger onderwijs; te Copay, Jaffna, een andere voor de opleiding van onderwijzers, en te Nellore een kostschool voor Inl. meisjes, behalve nog andere opleidingscholen. In de bergstreek van Midden-Ceylon wordt vooral gearbeid door evangelisatie. Voorts is op Ceylon een Bisschop gevestigd der Engelsche Episcopale Kerk en zijn er onderscheidene leeraren dier Kerk bij bestaande Europeesche gemeenten, of gevoegd bij het garnizoen. Geen Kerk op Ceylon ontvangt thans ondersteuning uit de Staatskas. Voor verdere bijzonderheden, zie o.a. ‘Church Missionary Atlas’ (een kostbare uitgave) III pp. 153-160; ‘The Church Miss Intelligencer’ met laatste jaarverslag; de ‘Church Miss. Pocket Almanack’, een handig jaarboekje, en ‘The Gleaner’.
IV. American Board of Commissioners for Foreign Missions, aangevangen in 1816. Arbeidsveld: Batticotta, Codooville en 6 andere plaatsen met 25 buitenstations in Jaffna; het getal Avondmaalgangers is slechts ongeveer 400 met nog ruim 8400 gedoopten en catechumenen. Door de inboorlingen wordt thans ongeveer f 13,000 per jaar bijgedragen voor school en Kerk. Aan de opleiding van Inlandsche leeraars en onderwijzers, en over het geheel aan schoolonderwijs, wordt bijzondere zorg besteed, en in het Jaffna-college te Batticotta hebben reeds over de 300 Inlanders een wetenschappelijke opleiding ontvangen. Een hospitaal wordt thans in verband met de Zending geopend, onder leiding van den Zendeling-arts Dr. Marston. Men leze over de Amerikaansche Zending in N.-Ceylon, behalve haar officieel orgaan, o.m. ‘Seven years in Ceylon’, door M. en M.W. Leitch. London, Partridge & Co.
V. Society for the Propagation of the Gospel, aangevangen in 1838. Arbeidsveld: Kandy en 2 andere plaatsen in het centraal-gedeelte, en te Manaar, Colombo, Galle, Matura, Batticaloa, Trincomalie en op nog 3 andere plaatsen langs de kust. Aantal leden 747, en nog 3000 gedoopten en catechumenen. Europeesche Zendelingen 6, en 6 Inl. geordende leeraars; scholen 40 met 2600 scholieren.

[p. 98]

tal Europeesche Zendelingen, bijgestaan door minstens 100 geordende Inlandsche leeraars en ongeveer 600 à 700 andere Inlandsche helpers en onderwijzers; zijn er bij de 600 scholen met ongeveer 25,000 scholieren, benevens ongeveer een dozijn inrichtingen voor meer uitgebreid en hooger onderwijs, ter opleiding van onderwijzers, helpers en leeraren; en wordt het getal Inlandsche Christenen (Roomschen uitgesloten) op hoogstens 40,000 geschat, waarvan slechts ruim 9100 tot het Avondmaal zijn toegelaten.

Men vergelijke hierbij het getal Inlandsche Christenen in den tijd der Compagnie en in het begin dezer eeuw. En ook vergelijke men het gewoon getal van Hollandsche predikanten, terzelfder tijd op Ceylon arbeidzaam, met dat der Europeesche arbeiders in dezen tijd: van 5 tot 8 tegen 50!