Verzameld werk. Deel 5

[p. 1198]

De lafaard

Aan luitenant Jean de Lanier

Mijn vriend heeft mij het verhaal van de lafaard verteld... De kapitein lag met zijn mannen in de loopgraven, aan de rand van een vlakke, kale ruimte bouwland, waarachter zich een dorp verhief. Zwaar had de artillerie het dorp gebombardeerd. De kerktoren was weggeschoten en vele huizen zonder dak vertoonden grote, zwarte gaten. Eerst had de vijand met kracht geantwoord; maar van lieverlede was zijn geschut verstomd en men veronderstelde dat hij zich nu uit het dorp teruggetrokken had. De kapitein ontving het bevel tot de aanval over te gaan.

Ik moet het ronduit bekennen - zo vertelde mijn vriend, - wij hadden weinig zin. Wij vertrouwden die plotselinge rust en stilte niet. Wij keken naar de brede, lege vlakte vóór ons uit, die wij moesten overschrijden en dan naar de huizen in de verte, die wel zwaar gehavend leken, maar toch nog overeind stonden; en het geheel liet ons wantrouwig, voorspelde ons niets goeds. Ik herhaal het: liever waren wij in onze loopgrachten gebleven.

Gejaagd liep de kapitein heen en weer en moedigde ons aan. Zijn orders luidden formeel: hij moest tot de aanval overgaan en het dorp nemen, het koste wat het wilde.

Hij zag de weifeling van zijn mannen en de wanhoop stond op zijn gezicht. Zij weigerden niet, maar zij talmden, er zat geen elan in; zij verkeerden in dat akelig stadium - akelig voor hen zelf als voor hun aanvoerders - waar het zo natuurlijk gevoel van zelfbehoud sterker spreekt dan het gevoel van plicht.

Niet ver van mij af lag een soldaat van misschien drie- of vierentwintig jaar, doodsbleek van angst, te beven als een riet. Toen de kapitein bij hem kwam en hem tot oprukken aanporde, kroop hij op zijn knieën overeind, vouwde de handen

[p. 1199]

en smeekte schreiend, alle schaamtegevoel verliezend:

- Mon capitaine, loat mij hier blijven, loat mij hier liggen! Mijn ouërs zijn rijke boeren en ze zillen ou achter den oorlog vijf duzen fran geven; 'k beloof het ou; 'k zweir het ou! Eerst dacht ik dat de kapitein hem neer ging schieten. Zijn ogen vlamden donker en instinctmatig zag ik zijn hand naar de revolver grijpen. Maar plotseling veranderde zijn houding en hij kreet hardop, zodat de manschappen het rijen ver horen konden:

- Welnu, lafaard, blijf daar liggen, als ge de moed niet hebt om uw land te verdedigen. Wie de moed wél heeft rukke op en volge mij!

Met één wip was hij over de verschansing; en allen, als 't ware geëlektriseerd, sprongen met hem mee, ter uitzondering van de lafaard, die wanhopig kermend en schreiend in de loopgraaf bleef liggen.

Wij vorderden, zo vertelde mijn vriend - vlug en gebogen, over het vlakke akkerland. Af en toe lieten wij ons plat ten gronde neervallen en keken vóór ons uit, met vorsende ogen en hamerend hart.

Het dorp, dat dichter naar ons toe kwam, bleef volkomen eenzaam en verlaten. De blikkerende vensterruiten, in zoverre er nog ruiten in de vensters zaten, en de grote, zwarte gaten van 't bombardement, schenen strak naar ons te kijken en ons horterig oprukken met onbewogen aandacht gade te slaan. Ik zie nog in verbeelding al de huizen zoals ze daar voor ons stonden, zoals ze onafwendbaar als het noodlot, naar ons toe schenen te komen. Het waren als de opgezette stukjes van een bouwdoos; onnozele, onschuldige dingetjes, die daar eventjes voor de aardigheid waren opgesteld en alvast wat door elkaar geschommeld, alvorens zij weer in hun doos zouden verdwijnen.

Eensklaps... wij konden zowat op een honderd meters afstand van het dorp gekomen zijn, en maakten ons klaar om het laatste eind in stormpas af te leggen... eensklaps was het of de donder op ons losbrak! Al die schijnbaar dode en verlaten huizen spuwden vuur uit al hun borsten en hun gaten en maaiden ons neer gelijk de halmen van een korenveld. U kunt

[p. 1200]

u niet voorstellen wat het is! Het is wreed-tragisch en het is ook gek. Men ziet mensen pal achterover slaan, met wijd uitgeslagen armen, alsof zij plotseling tegen de grond gekruisigd en gespijkerd werden; en men ziet er anderen, die even hoog-opspringen en wild om zich heen tollen, als in een uitbundige dolle-dans.

Doch laat ik kort zijn. Er ontstond even een weifeling, zoals men even staan blijft voor een gierende orkaan. Maar toen begrepen allen instinctmatig, dat zij reeds veel te ver opgeschoten waren om nog met enige kans op levensbehoud in hun loopgraven terug te kunnen keren; en Druilend als razenden stormden zij door de vuurzee weer vooruit, namen het dorp, hakten er de vijand in de pan...

Mijn vriend zweeg. Zijn aangezicht was ietwat bleek geworden; zijn ogen staarden strak, alsof hij 't akelig tafereel nog bijwoonde. Hij streek de hand over zijn voorhoofd, als om er het visioen van gruwel weg te vegen, en glimlachte weer zacht.

- Wij hadden heel veel doden en gewonden, zei hij langzaam. - De vlakte lag ermee bezaaid. Wij namen ze op; en toen alles afgelopen was, vroeg eensklaps een van ons:

- Hè! wat zou er van de lafaard in zijn loopgracht wel geworden zijn?

Wij togen erheen. Hij lag er waarachtig nog op zijn zelfde plaats en in zijn zelfde houding, ineengekrompen van angst, met het gezicht tegen de grond.

- Sta op; 't gevaar is voorbij! riep spottend een van ons. Geen antwoord. Ik daalde in de loopgracht neer, trok hem bij de arm.

Die arm viel als een stok uit mijn hand weer in de modder neer.

De man was dood...! Een kogel had hem getroffen, vlak in zijn hoofd, dáár waar hij bevend van schrik, veilig verstopt meende te liggen!

De mannen staarden, zwijgend. Zij waren vreemd onder de indruk, sterker aangegrepen door 't fatale toeval van die enkeling, dan door de wrede slachting op het met lijken bezaaide veld.

[p. 1201]

- Je weet toch nooit... zeiden zij.

En het staalde hun moed, voor komende gebeurtenissen.