Verzameld werk. Deel 5

[p. 1160]

Ergens achter het front

Het eerste konvooi gewonden van de grote veldslag aan de Somme is deze morgen in het kleine stadje aangekomen. Het is een glanzend-schone, warme zomerdag. De spoorweg loopt door een smalle vallei: rechts in de diepte, de heldere, vlugge rivier en daarachter, op rotsachtige hellingen, het heel oud, grijs provinciestadje met verweerde kathedraal en middeleeuwse vesting-ruïne; links een lange, lage heuvelketting, aardig bebost en begroeid, galmend van vogelgezang, met een schat van wilde bloemen: gele, blauwe, witte en paarse, die, in brede kleurenvlekken, als weelderig-opengespreide tapijten schitteren en stralen in de zon.

Twaalf uur. Elk ogenblik wordt het konvooi verwacht. Het kleine station is door gendarmen afgezet. Heen en weer over de rails, waar reeds een trein staat te wachten, is het een druk gekrioel van officieren, brancardiers e'n soldaten, in allerhande, kakelbonte uniformen. Wij zijn hier vrij ver achter 't front, het komt er niet op aan of de kledij van de soldaten nog ouderwets-opvallend en van ver zichtbaar is; en 't is er een pittoreske wemeling van rode broeken en van rode kepies, van witte en blauwe en zwarte buisjes, met slechts als uitzondering hier en daar het sinds de oorlog ingevoerde licht-blauwgrijs, het zogenaamde ‘bleu-horizon’, dat zich, op enige afstand, zo goed als onzichtbaar, met de omgeving in de atmosfeer heet te versmelten.

Een oorverdovend lawaai stijgt aanhoudend uit die ganse drukke woeling op. 't Zijn kreten en bevelen, 't zijn blaffende en jankende honden, 't zijn ploffen en knallen van aanrukkende ambulance-auto's; maar 't is vooral en boven alles uit het voortdurend geloei van een enorme kudde slachtvee, die daar opzij van de rails in de blakende zon staat te wachten om straks te worden opgeladen.

[p. 1161]

Het schril gesnerp van een stoomfluit snijdt plotseling door alles heen. Een gonzing golft over de menigte, die de gendarmen op een afstand houden. Dáár is de trein! Als een vuil, zwart beest komt hij, met een dunne, vale rookpluim, die even het frisse groen en de schitterende bloemen op de helling bezoedelt, uit het donker tunnelgat gekropen. Hij glijdt langzaam, in ijzergeratel, tot vóór het klein, laag, vies stationsgebouw en houdt er, stoomsissend en remmenknarsend, stil. Enkele hoofden kijken door de neergelaten raampjes; een vloed van uniformen holt op de wagens af.

Ik voel mijn hart onstuimig jagen; een grote emotie prangt mij aan. 't Is nog de eerste maal, dat ik zulk een schouwspel bijwoon. Wat zal ik gaan zien? Wat zal ik horen?

Wat ik hoor en zie valt, als ik het zo durf uit te drukken, wel enigszins tegen. Ik had het helemaal anders: aangrijpender, droeviger, schrijnender verwacht. Ik had gedacht huilende en snikkende mensen te zullen zien, gewonde soldaten in gescheurde en bebloede uniformen, bleke, uitgemergelde gezichten, met ogen schitterend van koorts of dof-starend van doorgestane gruwel en van wanhoop; en in plaats daarvan zag ik jonge kerels, die wel heel raar toegetakeld van de treeplanken sprongen, soms net pierrots met wit-omzwachtelde hoofden of sneeuwpoppen met wine, strakke armen; maar verder vrolijk, lachend, bijna jubelend, en onder het lustig roken van sigaretten toestappend op de ontroerd-wachtende menigte, waarin sommigen al dadelijk verwanten of vrienden herkennen, die hen angstig ondervragen:

- Quoi! C'est tè, Arsène! J' t'aurais point reconnu!

- Mais oui, la Meauffe, c'est moi. Viens donc, que je t'embrasse!

Dat zijn de lichtgewonden, die nog kunnen lopen. Enkelen steunen op stokjes of krukken; anderen worden, door twee kameraden, half gedragen. De beenderige gezichten zijn bruingebrand en als 't ware gebronsd en de licht-grijsblauwe uniformen bevlekt en bezoedeld, terwijl laarzen en putties eenkleurig grijsgeel zijn van gedroogde klei, alsof al die mannen werkelijk op stijve kleibenen liepen. Men hoeft het niet te vragen of zij vers uit de loopgraven komen.

[p. 1162]

Doch er zijn ook zwaargewonden in 't konvooi: ‘les grands blessés’, zoals ze met een soort van schrik en van verering worden genoemd. Daar worden ze heel langzaam en voorzichtig uitgeladen. Een grote, plechtige stilte hangt eensklaps over de roezige menigte. Men hoort alleen nog het geblaf van de overal dooreenglippende honden, het loeien van het wachtend vee, het stoomgesis van de locomotief. Door vier mannen wordt de berrie, waarop de zwaargewonde roerloos uitgestrekt ligt, uit de gewone goederenwagen gehaald en naar de ambulance-auto gebracht. Men ontwaart slechts vagelijk iets langs en wits tussen het kleurengewemel van de uniformen. Men raadt, meer dan men ze werkelijk ziet, de wasgele handen en het wasgeel gezicht met dichte ogen van de droeve lijder. Leeft hij nog, of is hij reeds een lijk? Heel zacht worden ze een voor een op een soort stellage in de auto's geschoven en een brancardier of verpleegster staat rechtop tussen de berries. Er is plaats voor vier in elke wagen: twee onder, twee boven. Het is alsof ze in een oven werden geduwd; en even krijg ik de indruk van een crematorium, waaruit straks het dunne rookzuiltje van de verbranding op zal stijgen. Wat zijn er veel, helaas! Ik tel, vijf, zes, zeven volle wagens. Een achtste komt nog even voor, doch er wordt slechts één berrie ingeschoven.

't Is afgelopen. De lichtgewonden zijn reeds met een groot gedeelte van de toeschouwers pratend, rokend en vertellend weggestrompeld, en een voor een snorren ook de ambulance-auto's weg, dwars over de rails, ginds naar de groene heuvel buiten het stadje, waar het fonkelnieuw-gebouwde hospitaal prijkt. Ja, ja, het prijkt er en staat er als 't ware uitdagend-triomfant te glinsteren en te tieren, in de stralende zon. Het staat er als de zegevierende, nooit genoeggevulde en nooit verzadigde voorraadschuur van de Dood!

Langzaam stap ik naar de lange trein toe die zoveel menselijk leed en lijden heeft vervoerd en die daar nu gans stil staat en verlaten, als afgemat en uitgeput van zoveel zware en droeve inspanning. Alle portieren en schuifdeuren staan wijd open, alle wagens zijn leeg. Vuile papieren, gore stukken linnengoed aan flarden, lege blikjes, vertrapt en omgewoeld stro

[p. 1163]

overal. Een weeë, lauw-zoetige lucht stijgt uit de vakken op en hier en daar vertonen zich klamme, nattige vlekken, lichtroze over de strobundels, als waren zij met een penseel gekleurd, rood, donkerrood, bijna zwartrood over de gedeelten hout of ijzer. Bloedvlekken! Dáár hebben de ongelukkige jongens gelegen! En niets is droeviger dan die stille getuigen van lijden in de lege verlatenheid van die eindeloos-lange, vieze, als ambulance gebruikte vee- en goederentrein.

Die stilte en verlatenheid zijn trouwens van zeer korte duur. Een ploeg arbeiders komt aanrukken, met bezems en schoppen, het bebloede en bevuilde stro wordt haastig weggehaald en op een hoop geharkt, en, in dezelfde wagens waarin de gewonde soldaten hebben gelegen, wordt nu, onder groot lawaai en zweepgeklap, het vee gedreven, dat daar reeds uren wachtend in de zon stond te loeien.

Zo gaat het! Het menselijk slachtvee wordt na de slachting uit de strijd weggehaald; het dierenslachtvee wordt er, per omgaande, heen gedreven. Zo kan het blijven duren. Zo kan het bloed blijven stromen, aangezien het telkens weer door vers bloed wordt aangevuld. Volle treinen met opgewonden zingende en schreeuwende soldaten vertrekken dagelijks naar het front; volle treinen met verminkte en bloedende slachtoffers komen dagelijks van het front terug. Volle treinen gaan met het loeiend slachtvee ter versterking en zo blijft het duren, dag aan dag, sinds weken, sinds maanden, sinds jaren, als één stage wisselwerking, die slechts met de laatste druppel bloed zal ophouden.

En middelerwijl schijnt de stralende zon op de schone groene en bloeiende heuvelen, en de vogels kwelen en zingen, en de milde aarde geurt en trilt van weelde en vruchtbaarheid, en de wijde blauwe hemel welft als een koepel van beschermende zaligheid en zacht geluk over het goede en al het heerlijke, dat de mensen maar voor 't grijpen hebben en dat hun benevelde ogen niet eens meer schijnen te zien.

Wie durft nu nog schroomvallig 't woordje ‘vrede’ murmelen, en wie kan nog hopen en geloven, dat het weer eens werkelijkheid worden zal? En toch...!