Verzameld werk. Deel 5

[p. 1139]

Oorlogsvisioenen
De ramen dreunen...

Een... twee... drie... vier... vijf.

Vijf uur!... Vijf uur 's ochtends! Vijf keer heeft het penduletje op de schoorsteen getikt en vijf keer slaat op haar beurt de grote, zware klok van de dorpskerk.

Ik word klaar wakker.

Een grijze lichtrand omlijst de voor de ramen neergelaten rolgordijnen. 't Is reeds de vroege augustus-dageraad. Ik zou nog wel door willen slapen, maar iets vreemds, iets ongewoons, iets vaag-onrustigs, iets, dat ik voel zonder te weten wát het is, houdt mij helder wakker.

Stil, doodstil nog is het ganse landelijk hotelletje. Waarom ook zou het niet doodstil zijn in een dorpshotelletje om vijf uur 's ochtends! Alles slaapt immers en op straat lopen nog geen mensen en ratelen geen karren, zo vroeg in de morgen. En toch... daarbuiten, ergens verre, is er iets, gebeurt er iets, dat die volkomen rust verstoort! Wat zou het zijn? Lui die al zó vroeg in de ochtend kleden kloppen? Of een deur of wagenpoort, die telkens met geweld wordt opengerukt en weer dichtgesmakt? Of loeit er af en toe een stormbui door de lucht, een onstuimige wind, die de ramen doet dreunen en de ruiten doet rinkelen?

Telkens, met gelijke tussenpozen, is het daar weer: een harde, doffe bons, die over 't ganse dorp schijnt heen te razen en meteen het schudden en dreunen van deuren en ramen en het rinkinkelen van de ruiten!

Ik wip uit mijn bed en haal het gordijn op. Van stormweer geen zweem. Een fijne, grijs-opalen lucht en alles absoluut bladstil. Wat is er dan wel?

Daar bonst opeens het antwoord en meteen wéét ik: het is het akelig, welbekend gebulder van 't kanon, zoals ik het, maanden geleden, weken en weken na elkaar, in Vlaanderen heb

[p. 1140]

gehoord!

Het komt vanuit de zee; daaraan valt niet te twijfelen! Een zeeslag is aan de gang, of een bombardement heeft plaats, door oorlogsschepen, op de Vlaamse kust!

In een oogwenk ben ik klaar. Geen boord, geen das, dat hoeft niet. Zomaar, in nachthemd en in vage kleren, met ongeregen laarzen, hollend naar beneden en in stormvaart, op de fiets, de hoge duinweg op!

Daar zie ik het, plotseling!...

Ver over de stille, grijze, nevelige zee, die schijnt te slapen, een heel vage lijn, van lage, donkerschimmige scheepsrompen. Het ziet er zo onschuldig uit, het kon net zo goed een flotilje van kalme vissersschuitjes zijn, die hun dagtaak beginnen. Er is, op zulk een grote afstand, geen de minste beweging, noch bedrijvigheid waar te nemen; geen rookzuiltje stijgt aan de einder op en ik begin te denken, dat ik mij vergist heb, als eensklaps een korte, snelle, gele vlam uit al dat grijze en grauwe helder opschiet.

Het geeft je een schok van emotie! Daar straks was het nog vaagheid, twijfel; nu voelt men ineens de wrede, prangende werkelijkheid. Machtig en mysterieus doet het aan. 't Is als een geweldig natuur-element, dat plotseling in actie komt. 't Is of de grote, sterke zee zelf bliksemt en dondert vanuit de grijze, logge diepten van haar nevelige golven.

Daar gaat het, aanhoudend: een dikke, gele vuurstraal, die als een weerlicht uit het grijze van de mist ontvlamt en een hele poos daarna het zwaar gedonder, dat de huizen doet dreunen. Duidelijk voelt men de tocht en de luchttrilling van elke slag. 't Is telkens als eën korte, bruuske windvlaag, die u door de miststille ochtend in 't aangezicht slaat.

De vijand antwoordt, van op de Vlaamse kust; Van zijn kanonnen merkt men niets: alleen heel eventjes de korte vlam, die veel blanker is dan 't vuur van de oorlogsschepen. Dat houdt zo aan, heel lang, met machtig ritme, in 't zachte, stille komen van een heerlijk-schone zomerdag. De zon rijst in het oosten uit de wegrafelende nevels op, heel groot en dof-oranje nog; de leeuwerikjes stijgen jubelend-trilwiekend uit de duinhelm naar de hemel, en op het veld komen de

[p. 1141]

boeren aan met ploeg en paarden, heel statig en heel kalm, alsof er niets gebeurde.

Hoe is het mogelijk! Hoe kunnen ze daar zo rustig aan hun gewone, dagelijkse arbeid gaan, terwijl de geweldige strijd in hun onmiddellijke omgeving woedt! En hoe kan ik zelf daar roerloos blijven staren, flits op flits en slag op slag waarnemend, zonder tot in het diepste van mijn ziel ervan te zijn doordrongen, dat ik hier, in mijn eenzaamheid, op dat verlaten, grijze duin, een episode bijwoon en als 't ware meeleef uit de machtigste en somberste tragedie, die ooit de wereld heeft gekend! Want zo is het: het geweldig-tragische dringt niet concreet tot mij door; het grijpt me niet aan met titanische kracht, het sleept mij niet mee en het overweldigt mij niet; het boeit mij alleen maar als een groots schouwspel, dat ik nooit gezien heb en wellicht ook nooit meer weer zien zal, en ik moet mijzelf dat telkens weer herhalen en herinneren, als een vermaning om toch vooral geen enkel incident, geen enkele schakering van het tafereel onopgemerkt voorbij te laten gaan. Raakt het mij dan niet direct? Is het omdat beide strijdende partijen voor mij vreemdelingen zijn: de een op zee, de andere op 't land? Maar zij die op zee strijden, zijn immers mijn bondgenoten en vechten niet alleen voor hun, maar ook voor onze zaak; en zij die aan de wal staan, zijn mijn vijanden, die onrechtvaardig en onmeedogend ons geslachtofferd land overweldigd en vernietigd hebben! Zou ik dan onverschillig zijn geworden? Besef ik dan niet dat, hoe de strijd ook afloopt, die bommende granaten op mijn land uitbarsten, dat zij er wellicht gebouwen en monumenten vernielen, dat zij er brand stichten, dat zij er ongelukkige mensen, niet alleen mijn vijanden, maar ook mijn landgenoten, de kinderen van mijn eigen volk aan flarden scheuren? Ik raas in mijzelf over mijn onmacht om dat alles scherp-schrijnend genoeg te voelen; maar ik kán niet: het schouwspel overvleugelt mijn gevoelsvermogen; ik kan mij het in al zijn vlijmende en afgrijselijke werkelijkheid niet voorstellen.

Acht uur! Meer dan twee uur lang sta ik daar reeds, roerloos geboeid, als in een soort hypnose. De strijd schijnt te verzwakken. De vage rompen aan de einder zijn slechts dunne,

[p. 1142]

nevelige streepjes meer en het gebons klinkt verder, met langere tussenpozen. Alleen de gele vlammentongen blijven stralen, fors en helder, vanuit de grijze zee, met dreigende flitsen, als vulkanen van overweldigende kracht. De kanonnen van de vijand langs de kust geven geen antwoord meer. Het is of ze niet meer kunnen of niet meer willen, of dat het hun de moeite niet meer waard is. En langzaam aan trekt het mysterieus gordijn van nevel onder de zonnestralen op, en al het somber-geheimzinnige, dat als een nachtmerrie over de dingen zweefde, verandert weer in de realiteit van de vaste taferelen van het dagelijkse, welbekende leven. Daar strekt de Vlaamse kust zich uit, heel klaar, heel duidelijk in het nuchter ochtendlicht; daar liggen de bekende badplaatjes, de kerken, de torens en een atmosfeer van ongelofelijke rust schijnt uitgespreid alover 't ongelukkig land van de verschrikking en 't afgrijzen. Hoe is het mogelijk! En welk een contrast met de afschuwelijke tragedie, die zich daar pas heeft afgespeeld! Heb ik dan toch gedroomd! Was wat ik bijwoonde een nachtmerrie en geen realiteit? Of droom ik nu nog en is al dat kalme en zachte en rustige en vreedzame slechts zinsbedrog, de schim, de schijn van wat het eenmaal is geweest?

Hier sta ik, in volle veiligheid, op het blonde duin van een vrij land. Daar gaan de grote wieken van een hoge molen kalm onder het opkomend zeebriesje aan 't wentelen en op de kerktoren van 't dorpje waait een heldere vlag uit, als voor een kermisfeest. De boeren werken op de akker, het vee graast in de weiden, mensen lopen rustig langs de wegen. Dat alles is kalmte, voorspoed, vrijheid, vaste zekerheid. En slechts enkele honderden meters verder loopt dwars door het land de elektrische prikkeldraadversperring van de dood, en alles wat daarachter ligt, hoe schijnbaar kalm en rustig ook gelijk aan deze zijde, is lijden, armoede, dwang, verderf en vernieling. Dat kan het oog niet zien en omdat het oog dat niet ziet, kan de geest het niet bevatten, noch het geschokt gemoed er als in foltering onder trillen. En waar niets geen verschil is in de uiterlijke natuur, waar dezelfde velden vreedzaam glooien, waar dezelfde vruchten groeien, waar gelijke mensen wonen, waar het hier mag léven zijn en waar het dáár moet dóód zijn, alleen om een willekeurige streep op een landkaart, daar haalt

[p. 1143]

men, eindelijk, onbegrijpend, zijn schouders op en keert zich, met een gevoel van walg voor het verbeeste mensdom, van het onzinnig schouwspel af.

't Is negen uur geworden en heel hoog zijn overal de leeuwerikjes zingend in de helderblauwe hemel opgestegen. De schepen zijn niet meer te zien, geen kanongebulder rolt nog als een verre donder, die de ramen doet dreunen, geen wrede vuurflitsen branden meer dreigend uit de grijze golven op. De zee is van een heel fijn en doorschijnend tenger groen geworden, met hier en daar licht opkuivende, witte kammetjes en de zachte branding zingt haar melodie tegen het strand, waar de blonde meeuwen samenscholen, in druk gekakel en gedoe.

Dat is nu, vlak naast en op elkaar, oorlog en vrede! Morgen, overmorgen, zullen de couranten uit verschillende bronnen officiële leugengrammen ontvangen en publiceren, waaruit wij moeten leren wat er eigenlijk gebeurd is. Als zwart en wit zullen de berichten elkaar tegenspreken, doch wat doet het er toe: het is en blijft toch maar een kleine, onbeduidende episode, een druppeltje in de oceaan van bloed, waaronder de wereld vergaat.

Hoe lang, hoeveel maanden, hoeveel jaren zal het nog zo duren?... En hoe moet dat alles eindigen en welke wrekende natuurkracht straft en vernielt tenslotte voor eeuwig de verantwoordelijke schuldigen van zoveel gruwelen, van zoveel onrechtvaardig, onverdiend geleden wee?