Verzameld werk. Deel 5

[p. 1121]

Ongebundelde verhalen en schetsen (1911-1931)

[p. 1123]

Ein Wassertraum
Oorspronkelijk plagiaat in enkele bedrijven

Ik heb een flink besluit genomen:

Ik wil geen romans meer schrijven!

In zoverre ga ik doen gelijk mijn vriend Couperus, die journalist geworden is, en als dusdanig dadelijk weer zijn roem zag opluisteren, die als romanschrijver bij hem aan 't tanen was. Maar ik hoop nog beter - dat wil zeggen: slimmer - te doen dan Couperus:

Ik ga operette-libretti schrijven!

Een dezer dagen kwam een oude vriend mij opzoeken. Ik had hem vroeger wel gekend als tamelijk verboemeld-en-bohème-smart-poëet; maar nu zag hij er keurig uit: zijn haar geknipt, zijn handen schoon, zijn linnen fris en over gans zijn uiterlijk een air van welgedaan-geluk, dat aangenaam aandeed om naar te kijken.

- Ik feliciteer je, zei ik. Ik weet niet waarvoor, maar ik feliciteer je; je ziet eruit als iemand, die waard is om gefeliciteerd te worden.

- Dat is ook zo, glimlachte hij. - Je mág mij feliciteren: ik heb fortuin gemaakt.

- Met je bundels gedichten? vroeg ik verbaasd.

- Ach, wat ben je flauw, spotte hij. - Weet je dan niet, dat ik grammofoons verkoop, een cinematograaf exploiteer en op 't punt sta een reizend operette-gezelschap op te richten. Zit je dan zó verdiept in je ernstige litteratuur, dat je zelfs geen couranten meer leest?

Op dat woord ernstige had hij een speciale, spottende nadruk gelegd. Er lag iets van meewarige geringschatting in zijn blik, en eensklaps begon hij zelf heel ernstig tegen mij te spreken, op een toon van goedhartige tegemoetkoming, als van iemand, die door eigen harde en rijke ervaring graag zijn

[p. 1124]

evenmens wil redden.

Hij verzekerde mij, in korte en kordate woorden, dat alles wat ik tot nog toe geschreven en gewrocht had, absoluut en integraal waardeloos was. Hij zelf had immers ook dezelfde vergissing begaan, maar er gelukkig niet in volhard. Hij meende 't zo goed met mij, verzekerde hij; hij voelde zo'n echte, warme sympathie voor mij, en hij wilde en zou mij redden, omdat hij 't zonde en doodzonde vond, dat iemand, met zulke gaven, zichzelf zo helemaal weggooide en vernietigde.

- Schei uit met je ernstige kunst! riep hij theatraal-plechtig vóór mij staande; - in godsnaam schei uit, ruk de schelpen van vóór je ogen weg, kijk en luister naar de polsslag van de wereld om je heen; kijk naar de lichte, de losse, de vrolijke kunst; zie de levende trilbeelden van de cinematograaf, luister naar de dartel-opwindende tonen, naar de strelend-wellustige-deining van grammofoon-muziek en operette-zang! Dát is dé kunst van heden en morgen; dát en anders niet, ab...so...luut anders niet!

- Nou! zei ik twijfelend, terwijl ik mij een pas geleden, kolossaal succes herinnerde. - Nou! En Richard Strauss? Is dat misschien...

- Strauss! Richard Strauss! viel hij mij smalend in de rede. - Ach ach, amice, kom nu toch niet met 'n pathologisch geval voor de dag. Je weet toch wel, dat dat niet anders dan hysterische vrouwen-opwinderij is geweest. Je moet de doktoren daarover horen. 't Schijnt iets verschrikkelijks te zijn geweest: halve nachten gillen en huilen, met daar tussendoor wilde hartstochtsbevliegingen, allergriezeligst! In ieder huis was er 'n Salomé of 'n Elektra; de zolderingen dreunden van 't woeste brullen en dansen en de kleren werden door de ramen op de straat gegooid. Je kunt het alles zomaar in de kranten niet vertellen, je zou in dekast geraken. Gekheid, hoor; dolle gekheid! Kom, wees jij nu eens verstandig en schrijf voor mij een mooi operette-libretto. Dan word je in enkele maanden tijd wereldberoemd en miljonair.

Ik was niet overtuigd, stribbelde tegen.

- Ken je althans de tegenwoordige succes-operettes? Heb je 'r wel eens een gezien? vroeg dringend de vriend.

[p. 1125]

Ik moest bekennen van niet.

- Dan ga je met me mee; dan ga je met me mee! riep hij, mij bijna gebiedend bij de arm optillend.

En ik ging mee...

Ik zag... ik zag een stampvolle zaal met geestdriftig-opgewonden mensen; en ik hoorde applaus en nóg applaus, dat maar niet scheen te kunnen eindigen! Op het toneel waren er mensenpoppen, die zongen en sprongen, en een talrijk orkest speelde meeslepende deuntjes, die dadelijk in je geheugen bleven hangen en die je onweerstaanbaar-wiegend in ondertoon meeneuriede, telkens als hetzelfde motiefje weer terugkwam. Maar het glanspunt was een wals, een captiverende wals, die eerst beneden op de planken werd gedanst, maar langzaam aan in stijgend ritme zich scheen te verheffen, tot de walser eensklaps, als vervoerd, zijn danseres van de grond optilde en ermee gepâmeerd in zijn armen de trappen van een paleis opdanste, een toverpaleis van pracht en weelde, met zuilen en bogen en bloemen, waarin zij beiden, onder feeërieke lichtglans, als in een hemeloord verdwenen. De ganse zaal kraakte van het juichend handgeklap, toeschouwers stonden overeind en gilden, met hartstochtelijk-uitgestrekte handen; het scherm ging tien- of twaalfmaal op en neer.

- Nou? vroeg de vriend, mij met stralende ogen aankijkend. Ik zei geen woord, maar voelde in mijn gemoed een diepe werking gisten. Heel spoedig nam ik van hem afscheid en ging met strak-gesloten lippen en gefronste wenkbrauwen alleen naar huis.

Het was een slapeloze nacht. Aldoor dreunden de deuntjes in mijn oren; aldoor zag ik de vervoerde danser de paleistrappen opwalsen en hoorde ik het daverend gejuich van het hartstochtelijk-opgewonden publiek.

Ik voelde mij nijdig, naijverig worden. Zou ik dat nu toch ook niet kunnen, zulk een boeiend pracht-libretto schrijven? Met geknelde vuisten en gefronste wenkbrauwen lag ik te piekeren en te verzinnen; en eensklaps sprong ik in mijn bed overeind, stak licht op, liep als een geïnspireerde, als een gehallucineerde en geïllumineerde naar mijn werkkamer; ik had ge-

[p. 1126]

vonden!

EIN WASSERTRAUM
Oorspronkelijk plagiaat in enkele bedrijven

De hoogedele Spaanse graaf don Asdrubal de Zuniga y Evora bewoont 'n Middeleeuws en prachtig slot, geheel omringd door water. Torens en kantelen rijzen dreigend ten hemel op en 's avonds wordt de valbrug opgehaald en 't valhek neergelaten, als in de ridderlijke tijden.

Op die trotse burcht woont de schatrijke don Asdrubal in fiere eenzaamheid met zijn vrouw donna Soledad en zijn enige dochter senorita Dolorès. Deze is beeldschoon en tegen haar zin door haar vader in 't geheim verloofd met don Enriquez de Santa Rosa, haar neef.

Maar...

In de buurt van het kasteel woont een jonge componist met fladderende haren, eenvoudig Manoël genoemd. Hij is smoor-verliefd op senorita Dolorès en senorita Dolorès dito op hem. Woeste tegenkanting van don Asdrubal en donna Soledad. De graaf heeft de minnaar met de dood bedreigd en richt honden op hem af, die hem zullen verscheuren, als hij het ooit waagt, op het erf van het kasteel te komen.

Zulks probeert Manoël dan ook niet. Maar hij componeert delirante muziekstukken ter ere van zijn beminde en die laat hij 's nachts door een orkest uitvoeren aan de overkant van 't water, vóór 't kasteel. Dit kan de graaf hem niet beletten en senorita Dolorès hoort vanuit haar kamer de meeslepende, voor haar bestemde serenades.

Meeslepend, inderdaad! Want eens, op een vroege, zachte najaarsavond, wordt de senorita zó door de tedere muziek bekoord, dat zij, ondanks het ouderlijk verbod, uit haar vertrekken sluipt, en ongezien, over de nog niet opgehaalde valbrug, aan de andere kant van 't water komt. Wilde emotie van Manoël, plotseling zwijgen van 't orkest, onbeschrijflijke zoenpartijen! Maar de tijd is kort, folterend kort, onmiddellijk moet de senorita weer terug, of anders vindt ze de valbrug opgehaald.

[p. 1127]

Helaas!... het is reeds te laat. Op het moment zelf, dat ze, in een brandende omhelzing, voor 't laatst van Manoël afscheid neemt, hoort ze de opgehaalde kettingen ratelend knarsen.

- Ik ben verloren, de graaf zal mij doden! snikt zij, en zinkt machteloos in zijn armen.

- Dan sterf ik met u! roept Manoël heldhaftig, en tilt haar op. Met fier gebaar geeft hij zijn orkest de maat aan, en onder de hemelse tonen van een goddelijke dansmuziek, walst hij langzaam en als 't ware met haar zwevend in de opkomende maneschijn, naar 't water toe. Is het een droom, of werkelijkheid? Daar komen de teeromarmde geliefden aan de oeverrand, haar blank gewaad ruist even over 't buigend riet, de golven spatten op en schuimen, en beiden walsen door het brede water!

Op het kasteel is alles plotseling in rep en roer. De vlucht van de senorita is ontdekt, alarmtrompetten schallen, honden blaffen razend, don Asdrubal en donna Soledad komen, omringd door bedienden met fakkels en flambouwen, in wilde opgewondenheid naar 't water toe.

Daar zien ze, midden in de woest-kolkende vloed, hun enig kind, hun aangebeden dochter, worstelend tegen de dood. Des graven haren rijzen te berge, en met plukken rukt hij die uit. Donna Soledad, de waanzin nabij, slaakt hartverscheurende kreten.

- Redt mijn dochter! Redt mijn dochter! Wie haar redt, krijgt haar ten huwelijk! schreeuwt smekend de graaf. De ganse mannelijke bediening van het slot eensklaps te water! Ook een twintigtal blaffende en brullende honden te water!

Maar, onweerstaanbaar, gedragen door de heldhaftige klanken van zijn ‘Wassertraum’, zwevend met de gepâmeerde liefste in zijn armen door de feeëriek-verlichte golven, komt Manoël uitgeput, doch zegevierend op de andere oever aangeland en valt er met de senorita vóór don Asdrubal en donna Soledad op de knieën.

Zegen, vergiffenis, ridderlijke trouwbelofte, bruidsmars, droge kleren! In stoet, met de graaf en zijn vrouw, tussen een dubbele rij flambouwen-torsende bedienden en blaffende honden, gaan zij naar het fantastisch verlichte kasteel terug.

[p. 1128]

Applaus, apotheose, scherm!

Om zeven uur 's ochtends, ongeschoren en ontbijtloos, stond ik in 't huis van de vriend.

Hij lag nog te bed, schokte overeind, greep naar de beschreven velletjes, die ik hem aanreikte, en las.

Ik zag hem bleek worden en tranen in zijn ogen komen. Eerst kon hij geen klank uitbrengen van ál-overweldigende emotie. Toen nam hij mijn beide handen, drukte die krampachtig en zei:

- Voor mij, nietwaar? Voor mijn reizend operette-gezelschap?

- Voor jou, beloofde ik met kwijnende stem, uitgeput op een stoel neerzakkend.

- Roem en fortuin! juichte hij. - Roem en fortuin heb je in die ene slapeloze nacht verworven. Wil je nu 'n kop thee? Wij dronken samen thee en aten versgebakken broodjes. Maar mijn hoofd was steeds gloeierig-gezwollen van inspiraties en gedachten en ik nam al spoedig afscheid.

De ganse dag dwaalde ik eenzaam in de verlaten velden rond, om op mijn verhaal te komen en mijn nieuwe levenswijze te regelen. 's Avonds was mijn vast en kloek besluit genomen: Romans schrijf ik niet meer.

Novellen schrijf ik niet meer.

Niets, absoluut niets schrijf ik meer, behalve operette-libretti.

Als ik nu maar in godsnaam een bekwame componist kan vinden...