Verzameld werk. Deel 5

[p. 699]

Typen

[p. 701]

De houten pijp

Men noemde hem ‘Beirke’ en niet ‘Beir’, hoewel hij groot en zwaar was, met dikke schouders, als een reus.

Hij was de oudste zoon van welgestelde, aanzienlijke boeren, maar het boerenbedrijf trok hem niet aan; hij trouwde met de dochter van een slager en kwam zich vestigen als herbergier in een voorname herberg, op de hoek van de Grote Dorpsstraat en de trekweg van 't Kanaal.

Daar troonde hij achter de schenktafel en bediende de klanten terwijl de vrouw zich meestal met haar huishouden bemoeide.

Al de boeren uit de omtrek, die hem zo goed kenden, kwamen in zijn herberg en pleisterden daar even, als zij voor hun zaken naar het dorp kwamen. Het was een aardigheid en een genoegen elkaar nog eens terug te zien; en, terwijl zij hun glas bier of hun borreltje bestelden, vroegen zij aan Beirke, of hij ook iets drinken wilde.

Het zou onbeleefd zijn geweest dat af te wijzen; en ook verkeerd voor zijn zaak, die immers toch bestond om de verkoop van drank te bevorderen. Beirke was echter geen dronkaard; hij had een angstvoor jenever en het zich dan ook meestal met een glas bier trakteren.

Maar... er kwamen dagelijks voorzeker wel tussen de tien en vijftien boeren in zijn herberg, die allen goede kennissen en vrienden van hem waren en hem wensten te trakteren; en zoveel glazen bier, dat maakte een hele plas. Beirke voelde soms zijn maag tot walgens toe gevuld en toch kon hij niet weigeren; zijn boerenvrienden zouden 't kwalijk nemen, zouden denken, dat hij zich nu te hoog en te voornaam voelde om een glas van hen te aanvaarden.

- Wa moe 'k doar eindelijk mee doen? vroeg Beirke radeloos tot zijn vrouw. - 'k 'n Kan al da bier in mijn vel nie mier

[p. 702]

krijgen en's noens 'n kan ik nie mier eten, omda mijn moage zue gevuld es.

- Ha... 'k zoe ik doar altemets nen dreupel tusschen gieten om al da bier te doen verteren, raadde de vrouw, die evenzeer als Beirke overtuigd was, dat in geen geval de traktaties mochten van de hand gewezen worden en dat de glazen bovendien tot de bodem moesten worden geledigd; anders zouden de klanten wel denken, dat de drank niet deugde, als de baas ze halfvol weg liet gaan.

- 't Es lastig! zei Beirke tobberig. - Veur de boeren es da gemakkelijk. Ze komen zij hier binnen, drijnken nen dreupel of twieë en zijn wig. Moar ik die hier blijve, en mee allemoal mee moet drijnken... 't Komt al noar mij toe... 'k worde lijk 'n kuipe, woar da iederien zijnen overschot in giet, verstoaje gij datte?

- 'k Verstoa ik da huel goed, moar 't es ouë stiel. Ne meins moet toch zijn affeirens oppassen, meende de vrouw.

Beirke volgde haar raad. Hij goot zo af en toe een ‘dreupel’ tussen al die ‘pinten’ en voelde zich heel wat behagelijker. Hij kreeg zijn eetlust terug, kende niet meer die lome benauwdheid, en was meestal opgewekt en vrolijk. Zijn zaakjes gingen best; hij kwam gemakkelijk aan de kost, hij had een leventje, dat velen hem benijdden. Alleen werd hij een beetje zwaarlijvig en moest volstrekt na het noenmaal een uurtje op zijn bed gaan liggen, anders was hij de hele verdere namiddag geen cent waard.

Zijn boerenvrienden bewonderden hem. ‘Dá es ne keirel! Dá es 'n leventsje, hé!’ jubelden zij, zodra zij hem zagen; en zij bleven daar nu langer in de gezelligheid van de gelagkamer zitten en speelden er voor borrels en glazen bier op het biljart of met de kaarten, waarbij Beirke dan meespeelde als er een man te kort was en ook nog eens mee met zijn vrienden dronk, als was hij een gewone klant en bezoeker in zijn eigen herberg.

Zo af en toe kwam ik er ook wel eens en hield dan een praatje, met Beirke. Ik volgde met belangstelling de fysieke verandering aan hem, zag hoe hij met de dag zwaarder, roder, dikker werd, hoe in en aan hem werkten de symptomen van

[p. 703]

een verwording, waar hij zelf nog niets van merkte. Wel het tegendeel. Hij glunderde van welvaren en geluk; en eens, toen ik hem vroeg of hij nooit spijt voelde, dat hij de boerenstiel had vaarwel gezegd, antwoordde hij met de diepste overtuiging:

- Mij spijten da 'k in da boerenslameur nie mier 'n zitte! Nien 't zulle! Doar 'n spijt mij moar ien dijngen: da 'k'r nie veel ierder van wiggeluepen ben!

Aldus verliepen jaren. Beirke leefde zijn leventje van dik materieel geluk en ik zag hem slechts weinig meer, daar hij mij ook feitelijk niet meer interesseerde.

Toen vernam ik, dat hij ziek was. Hij was zwaar ziek, zei men, en het gerucht liep, dat hij niet meer kon genezen. Wat hij eigenlijk had, wist niemand zo precies te verklaren; maar het moest aan zijn maag zijn; er werd verteld, dat zijn maag helemaal zwart was van binnen, opgebrand van 't roken en van 't drinken.

Ik ging naar hem toe. In jaren had ik hem niet teruggezien en herkende hem bijna niet meer.

Zijn eertijds rood en fris gezicht was opgeblazen-geel en papperig geworden met waterzakken onderaan de ogen. Die ogen stonden flets en zonder uitdrukking en schenen strak te staren in de verte, over de dingen heen.

- 'n Beetse ziekskes, Beirke, zei ik, licht doende om hem niet te verontrusten.

- 'k Ben ne veugel veur de katte, meniere, antwoordde Beirke zonder enige illusie.

Hij liet mij zijn handen zien, die waterzuchtig waren en beefden, en zei:

- Mijn voeten zijn nog veel slechter; 'k 'n kan hoast nie mier goan.

Zijn vrouw kwam binnen en ging naast ons zitten. Zij zag eruit als een pioen van blakende gezondheid, met fel-zwarte ogen en hard-rode wangen.

- Hij doet 't zijn eigen aan, begon ze dadelijk, op ietwat agressieve toon. - Mee die heitene puibe doar! riep ze smalend en wees naar een kort, houten baardbrandertje, dat half verkoold naast Beirke op de tafel lag.

[p. 704]

- 't Zijn leuens! antwoordde Beirke met een heftigheid, die ik niet meer in hem vermoed zou hebben. - Wa kan da heitene puipken mij doen, veur 'n puipken of zesse da 'k per dag rueke? 't Es van te veel dzenuiver te drijnken, zeg ik ou, da 'k dued goa!

De vrouw haalde gesard haar schouders op.

- Hoe es 't toch meugelijk, meniere! riep ze, zich tot mij wendend. - Hij 'n drijnkt hij nie mier of da zijne stiel 'n vereist. Moar hij 'n wil nie eten, meniere. 'k Moak hem 't beste eten geried dat op de weireld bestoat. Doar 'n es giene keunijnk die azue gevoed es en nog trekt er hij zijnen neuze veuren op.

- 'k'n Kán nie mier eten! 'k'n Kan gien eten mier zien! zuchtte Beirke met een hik van walging.

- Ge moet keunen: ge moet wille keunen! drong de vrouw met nadruk aan. - In onze stiel moet-e stirk gevoed zijn om tegen den drank op te keunen. Kijk ne kier noar de stoker Pillekes, die van den uchtijnk tot den oavend dreupels drijnkt. Hij bleust lijk 'n krieke. Woaromme? Omdat hij alle doagen vier gruete buufstikken eet. Da overwint den dzenuiver. Moar die heitene puibe! Die heitene puibe!...

De toon werd wel wat onplezierig: het begon mij te spijten, dat ik naar Beirke toe gekomen was, en zeer ongewenst in een kibbelpartij gewikkeld werd. Toch moest ik Beirke gelijk geven, die nu weer met heftigheid beweerde, dat de houten pijp hier niets te maken had, en dat overdadig veel eten op overdadig veel drinken, geen geneesmiddel, maar een dubbele overdaad was.

- En Pillekes? De stoker Pillekes! kreet de vrouw opgewonden. Beirke gaf een vuistslag op de tafel.

- Ge moet zwijgen van die Pillekes! gilde hij. - Omdat Pillekes doar tegen kan 'n wilt da nog nie zeggen, da iederien doar tegen kan. Ge zoedt mij op 'n einde kwoad moaken, nondedzju!

De vrouw zei niets meer. Ook het verongelijkte Beirke bleef een wijle sprakeloos. Zijn doffe ogen dwaalden af, schenen strak, met afwezige blik, te staren in de verte, over de dingen heen. Iets woelde in hem op, als van diepe, innige emotie. Een hik verkropte in zijn keel en stille tranen kwamen in zijn

[p. 705]

ogen.

- 'k Zoe nog ne kier d'hofstee wille zien, meniere; moar 'k'n kan d'r nie mier komen! zuchtte hij. - 'k'n Durve da azue tegen de meinschen nie zeggen, meniere, want ze zoen mee mij lachen; moar 'k zeg het tegen on: 'k drueme soms van d'hofstee; 'k zie 't kueren groeien en 'k rieke de kloaver. Ge meug mij woar gelueven, meniere, 't woater komt er almets van in mijne mond. Nen boer es nen boer, meniere, en moe nen boer blijven. Nen boer 'n moe gienen hirbirgier wille worden.

Beirke zweeg. Zijn verre ogen zagen weer de schone, grote boerderij, waar hij was grootgebracht en waar hij niet meer komen zou. De tranen rolden langs zijn wangen en zijn bevende lippen mummelden, alsof hij binnensmonds zacht smekende dingen zuchtte.

Ik stond op en drukte hem de hand. De vrouw kwam weer binnen en plaatste een bord met een prachtig stuk koude kip voor hem. Meteen haalde zij een fles wijn van achter de schenktafel en schonk er hem een groot glas van in. Op haar manier zorgde zij goed voor hem en met iets triomfants in de blik keek zij mij aan, als om mij tot getuige te nemen. Met een kort gebaar van afkeer, schoof zij de gehate houten pijp opzij.

Ik heb Beirke niet teruggezien...

Toen ik daarna nog eens voor hem in het dorp kwam, lag Beirke onder het zwarte rouwkleed met zilveren kruis en zilveren franjes in de kerk in zijn kist. Drie pastoors in staatsiekleren zongen plechtig-schone zangen om zijn lijkbaar en de rook van de waskaarsen steeg met de geur van de wierook onder de hoge booggewelven.

Zijn vrouw schreide. Zij ging geknakt en schreiend achter 't lijk toen het over de graszoden van 't kerkhof onder het gebimbom van de klokken naar de groeve werd gedragen en zij snikte luid toen de eerste aardkluiten bonzend-hard op de kist neervielen.

Toen ging zij, zoals 't gebruik was, met de familieleden naar de naastgelegen herberg en daar, onder het drinken van een borreltje, bedaarde zij stilaan. Zij luisterde naar de troostwoorden van vrienden en verwanten en glimlachte

[p. 706]

weemoedig en zwakjes. Zij droogde weldra haar laatste tranen af en zuchtte, als van een zware, droeve last bevrijd. En zij herhaalde nog eens, zoals zij reeds zoveel keren gedaan had, maar nu in een weemoedige berusting:

- Joajoa, die heitene puibe, ne-woar? Hoad hij moar die heitene puibe wille loaten!

Zij mocht niet langer toeven. Zij ging met de verwanten en de vrienden huiswaarts, waar zij voortaan alleen zou zijn om de zaken waar te nemen en de klanten te bedienen.