Verzameld werk. Deel 5

[p. 695]

Wat eeuwig is

Vandaag heb ik hem weer voor 't eerst gehoord: de nachtegaal!

Hij zat te zingen op een heestertakje dat begon te groenen en ik dacht eraan dat hij uit 't zuiden kwam en dat hij, om tot hier te komen, over mijn ongelukkig vaderland gevlogen had.

Hij zong zoals hij zingt sinds eeuwen. Hij zong zoals de oude Aristofanes hem had gehoord en zoals ook de grote dierenvriend en trouwe natuurbewonderaar André Theuriet hem had beschreven: ‘Muse des forêts et des champs... tio... tio... tio tix!’

Zo zong hij; en het geurde zoet uit jong en fris groen en bloemen; en de hemel was heel teder-blauw met glinsterwitte wolkjes en de zon stoofde zacht, als iets dat zorgzaam streelt en voedt en koestert.

En mijn gedachten gingen wijl ik luisterde; en in verbeelding zag ik weer mijn dierbaar Vlaanderen, niet zoals het was tijdens de heerlijke geluksdagen van vóór de gruweljaren, maar zoals het thans geworden is door de vernieling van de oorlog.

Hoe is 't daar nu?... Een omgewoelde vlakte met versplinterde bomengeraamten en overal diepe kuilen en poelen vol geelachtig water. Geen dorpen meer, geen kerken, geen molens, geen hoeven: de drassige stilte en verlatenheid van de dood tussen de twee vijandelijke legers. Alleen de grond, de aarde, bestaat er nog. Dát is nu het vaderland!

Maar die aarde lééft! Dáár, in het sinistere ‘no man's land’, waar geen boom is overeind gebleven, dáár waar geen struikje meer kan opgroenen, daar heeft de kracht van de aarde toch gewoekerd en wilde bloemen zijn er uit de opengereten bodem opgeschoten, overvloedig, overweldigend, in brede vloeiingen van wit, en blauw, en rood, en geel, als schit-

[p. 696]

terende weeldevlagen op het groene gras. Zij omvangen met hun wilde schoonheid de grijze overblijfsels van de vernielde dorpen; zij jubelen en tieren in hun eeuwig frisse jeugd; zij zijn de laatste glimlach en de onvergankelijke levensuitstraling van 't vaderland, terwijl de nachtegaal heel zoet en teder naast mij zingt en kweelt. Wat is het vaderland? Is het iets heel groots en machtigs: iets massaals met uiterlijk vertoon vol schitterende beweging en opwekkende toekomstvisioenen; of is het iets heel klein van diepe stilte en innigheid; iets van verleden en herinnering? Is het een stoere boom, die zegevierend zijn kruin breed-open in de hemel spreidt; of zijn het duizend kleine vezeltjes, die in de eigen aarde wortelen, en daar blijven leven, en trillen, en jubelen, en lijden, ook nadat de grote, sterke boom reeds lang geveld is? Ik voel de vezeltjes, de vele, fijne, diepe vezeltjes en zij spreken mij, als in een ‘culte du souvenir’ van het verleden. Zij spreken mij van mijn kinderjaren, van mijn lang geleden kleine vreugdetjes en kleine droefenisjes, van zoveel mensen die ik heb gekend, van zoveel dingen, die ik heb gezien em meegeleefd. Duizenden en duizenden kleine herinneringen en gebeurtenissen, onbeduidend en toch zo aangrijpend, waarom?... ik weet het niet!

Waarom zie ik nu weer zo helderen zo duidelijk alsof het daar in werkelijkheid vóór mij stond, een heel klein eenzaam huisje met witte muren en groene-en-witte vensterluikjes onder een trosje hoge populieren, die zacht wuiven en klateren in de wind? Waarom hoor ik opeens de snik van een klein watervalletje, langs de bebloemde oever waarvoor ik eens in grenzeloze droefheid mijn klein-kinderleed zat uit te schreien? En waarom staat daar ineens mijn moeder voor mij mijn lieve, zachte moeder, met haar schone, blauwe ogen, zoals zij eens glimlachend tot mij kwam, over het gras vol bloeiende madeliefjes, naar de bloeiende appelboom waaronder ik stil zat te spelen, om mij te zeggen, dat ik nu genoeg gespeeld had en naar huis moest komen om te eten? Ik zie nog met welke grootse luister van oranje-glanzingen de zon die avond tussen de luchtkastelen van de grijze wolken in het westen onderging; en ik voel nog de warmte van haar hand die mijn hand nam; en ik hoor nog de melodieuze klank van

[p. 697]

haar stem...

Zo denk ik nu aan 't vaderland, mijn vaderland. Zo voel ik nu de kleine, diepe, taaie vezeltjes; ‘le culte du souvenir!’ En zo zie ik het ook gelijk het thans geworden is, zo klein, zo arm, zo zwak... en toch zo sterk in zijn innigste diepte, juist omdat 't zoveel geleden heeft, juist omdat 't zoveel verdragen kón. En sterk zie ik dan ook de toekomst in.

Want wanneer eenmaal de donder van de vernieling zal verstommen en de aarde ongestoord haar werk, dat eeuwig is, zal mogen voortzetten, dan zullen de schone wilde bloemen van ‘no man's land’, dat nu óns land geworden is, van lieverlede weer voor andere levenskrachten plaatsmaken. Uit zwakke twijgjes zullen heesters groeien, uit heesters zullen bomen opschieten; en in 't herboren woud zal weer de lente groenen en fleuren en geuren; en de nachtegaal, die er nu angstig overheen vliegt, naar liefelijker oorden, zal er dan weer zijn nestje bouwen en zijn zoete tonen zullen er opnieuw weergalmen ‘muse des forêts et des champs... tio... tio... tix,’ zoals de oude Aristofanes ze noteerde en zoals ook de moderne Theuriet ze opschreef.

En de mensen, levende en bewegende en denkende en voelende planten van de aarde, zullen er ook weer komen wonen; en hoe hun naam dan ook zal wezen en wie ook over hen 't gezag zal voeren, eigen produkten van hun eigen vaderlandse grond zullen zij toch gebleven zijn, om de eenvoudige reden dat 't niet anders kan; om de eenvoudige reden, dat die dingen eeuwig zijn.

Ze zijn zo taai, die kleine vezeltjes...

In den vreemde, lente 1917.