Verzameld werk. Deel 5

[p. 688]

De Brabançonne

Jantje Maesschalck, die kleine koewachter van boerke Meule, zag hen vóór alle anderen...

Zodra hij merkte dat de Duitsers weg waren, kroop hij uit de hooiberg, waar hij zich onder 't bombardement verstopt had, keek even nog vol angst en vol wantrouwen om zich heen, sloop eindelijk, gebogen, dwars door de lusttuin van meneer Henri, brak door de heg en staarde, tussen de verspreide stammen van de populieren, over het glooiend weiland heen, het raadselachtig zuiden in.

Alles was eensklaps dood-en-doodstil geworden in de omtrek. Geen mens, geen dier, over de verlaten uitgestrektheid. Onthutst keek Jantje om. Hij zag 't kasteelken van meneer Henri met stukgeschoten dak tussen de witte splinters van de verwoeste bomenkruinen. Jantje dacht dat het net was alsof de bliksem er had ingeslagen. Hij zag ook de molen zonder wieken op zijn heuvel en de grijze kerktoren met een groot, donker gat, als een wijd gapende muil zonder tanden. Toen staarde hij weer vóór zich uit het raadselachtig zuiden in.

Er hing een lichte najaarsmist over het golvend veld en de vroege ochtendzon brak er heel zwak doorheen, met dunne zilverstralen, die koud en nattig schenen. Was het wel mist; of was het dunne rook? Jantje rook een viezige lucht, die zijn adem benauwde en hem even deed hoesten.

Eensklaps merkte hij iets van beweging vóór zich uit. Daar sloop een man achter een half bladerloze elskant, voorovergebogen, in lichtbruine uniform, met het geweer horizontaal in beide handen. Een tweede volgde... een derde... een vierde... een hele rij! Zij kwamen langs de elskant, vóór het opgeblazen bruggetje, bleven staan, keken op, staarden even roerloos naar de hoogte, in de richting van het dorpje.

Engelsen! dacht Jantje, en zijn hart popelde. Af en toe had hij,

[p. 689]

in de loop der jaren, Engelse krijgsgevangenen door 't dorp zien trekken; en hij herkende de uniformen. Spontaan kwam hij te voorschijn van achter de boom, waar hij zich verscholen hield, zwaaide wild met zijn armen heen en weer, riep, zo luid als hij kon:

- Vivat d'Engelschen! Vivat d'Engelschen!

Zij zagen en zij hoorden hem. Zij keken allen naar hem op; en een stem riep hard en duidelijk, in klinkend goed Vlaams: - Zijn d'r nog Duitschers in 't dorp?

- Nien 't! Nien 't! Nien 't! antwoordde Jantje jubelend, verbaasd dat die Engelsen zo goed Vlaams kenden.

In een oogwenk hadden zij enkele planken over het beekje gegooid, schreden erover heen en stonden vóór Jantje.

- Es 't zeker dat er hier gien Duitschers mier zijn? vroeg opnieuw, met dringende nadruk, de man die hun chef scheen te zijn.

- Nien 't meniere, gien ienen mier, gien ienen mier; ze zijn allemoal wig! bevestigde Jantje met heldergrote ogen van overtuigende kracht. En op zijn beurt vroeg hij:

- Zij-je gulder dan gien IJngelschen?

Zij lachten:

- Nie, zulle, menneke! Zie-je gij niet da we Belzen zijn! Jantje bekwam er niet van. Die nieuwe bruine uniformen had hij nooit gezien.

In 't dorp had zich, als bij toverslag, het ontzettend nieuws verspreid. De bevolking was verlost; het vaderlandse leger rukte door de straten op! Als ratten kwamen de mensen uit hun kelders gekropen, staarden even, in stomme verbazing, naar de steeds talrijker, en talrijker aanrukkende soldaten, barstten dan plotseling, als gek van uitgelaten blijdschap, in dreunende en donderende hoezees los. Meneer de pastoor was daar reeds, en stond te snikken van ontroering; meneer Henri was daar, nog helemaal ontdaan en bleek van schrik; hele zwermen mannen, vrouwen, kinderen woelden om de soldaten heen en lachten hen toe met ogen die schreiden, bevoelden, bestreelden, beaaiden hen met vingers, die beefden, en eensklaps... geen mens wist waar ze wel vandaan mocht komen... geen sterveling besefte in welk een minimum

[p. 690]

van tijd zij hun verborgen instrumenten uit de grond hadden gehaald... eensklaps was daar de dorpsmuziek, met wapperende vlag en slaande trom: de dorpsmuziek in het gelid, met de dirigent aan het hoofd, die hartstochtelijk de maat sloeg en plotseling de Brabançonne liet losdreunen, afgrijselijk vals, met ongestemde instrumenten en schetterende wanklanken, orenmartelend alsof een ganse porseleinwinkel stukgeslagen werd; maar geestdriftig, gééstdriftig, als in een ontembare krankzinnigheid van blijdschap. De mensen sprongen op en gilden wild van uitgelatenheid; de mensen waren dol; zij raasden en tierden van hartstochtelijkheid; zij stroomden als een vloed met de muziek en de soldaten mee; zij wisten niet meer wat zij deden.

Eensklaps, de joeling en de geestdrift dominerend, een langgerekt, huilend geloei, hoog in de lucht! De vreugde verstomt, de mensen stuiven schreeuwend uit elkaar en ergens barst een bom met donderende knal, gevolgd door een rinkinkel van afratelende dakpannen en aan scherven vliegende ruiten. Onmiddellijk volgt een tweede granaat, een derde, een vierde, en gedurende ruim een halfuur wordt het dorp, door de terugtrekkende vijand, nijdig en vinnig gebombardeerd. Er vallen doden en gewonden; dat is zijn antwoord op de schetter-jubelklanken van de Brabançonne, die hij zonder twijfel van uit de verte heeft gehoord!

Het dorp is weer als uitgestorven. Meneer de pastoor is met vliegende soutane naar de pastorie teruggehold; meneer Henri zit weer verstopt in zijn half stukgebeukt kasteelken; de ganse bevolking is weer in haar kelders gekropen; de muzikanten zijn verdwenen.

Verdwenen!... maar om algauw weer op te leven. Ze zijn hals over kop in de grote kelder van de bierbrouwerij gevlucht; en nauwelijks heeft het bombardement opgehouden, of daar staat de dirigent overeind, geeft de maat aan... en opnieuw weergalmt de Brabançonne, abominabel vals, maar nu heel stil; in ondertoon, dáár, onder de zwaar-dreunende gewelven van de grote kelder, tussen de dikke rijen volle biertonnen! De Duitsers kunnen 't niet meer horen; maar de dorpelingen

[p. 691]

en soldaten horen het wel; en weer komen zij toegestroomd, hartstochtelijk opgewonden en jubelen in stilte hun geluk en geestdrift uit. Daar is opnieuw meneer de pastoor, glimlachend, met zacht-zalvende gebaren; daar is opnieuw meneer Henri, gans bleek nog van geschokte emotie; daar is het ganse dorp!

De muziek speelt en paren gaan aan het dansen. Meneer de pastoor schetst een bezorgd gebaar, als vond hij het wel ontwijdend en meneer Henri, die burgemeester is, fronst even zijn wenkbrauwen; maar de gulle brouwer heeft kranen laten slaan in een paar van de grote tonnen; en hij trakteert soldaten en bevolking; en heel de dag zit 't volk in en om de brouwerij, en viert er zijn bevrijding, tot het doodmoe en beu gejubeld, gedanst, gezongen en gedronken is.

Geschoten werd er niet meer. De Duitsers hadden voorgoed de aftocht geblazen.