Verzameld werk. Deel 5

[p. 662]

Kerstnacht 1916

‘Je hebt géén idee,’ zo sprak mijn vriend, ‘van hoé bitter weinig betekenis het leven of de dood van een mens in de oorlog is!’ Een dode soldaat op het slagveld,... het is toch zo een klein geelgrijs hoopje op de uitgestrekte vlakte, iets dat daar ligt als een zak, als een pak, als een verloren of vergeten stuk gereedschap. Je zegt in jezelf: ‘ja, daar ligt, geloof ik, een dode,’ en je gaat er even naartoe, en je ziet dat hij werkelijk dood is, en je kijkt eens om je heen, of men hem nog niet komt weghalen... En dan ga je weer verder en je denkt er niet meer aan...

Wij waren, sinds enkele dagen, bij de Fransen ingedeeld. Een viertal van onze mannen gingen geregeld bij hun detachement observatiedienst verrichten. Wij losten om de zoveel uur, elkander af. De sector was niet bepaald een rust- of herstellingsoord. Hij werd meestal geweldig gebombardeerd en er waren soms zware verliezen. Men kreeg er een cynische kijk op dood en leven. Men was er steeds op 't ergste voorbereid.

't Was onze beurt, die middag, om het gewone viertal te gaan aflossen. Wij vertrokken als altijd, tegen de schemering om door de vijand niet gezien te worden. Wij hadden ons aan te melden in een soort versterkte onderaardse kamer, waar de Franse officieren op ons wachtten, om eventueel hun laatste instructies te geven. 't Was op Kerstavond 1916.

Strompelend over de oneffen grond vol modderkuilen, kwamen wij in de duisternis op de plaats van onze bestemming aan. Het was een stille, kille winteravond, met nog een lage, zwavelblonde lichtstreep in het westen, daar waar de zon was ondergegaan, en een donkerblauwe hemelkoepel, die langzaam aan vol sterren kwam. Rechts en links, aan de einder, bromde het kanon en af en toe zag men in de verte de rode

[p. 663]

flitsen van de losbrandingen. Vlak vóór ons uit, dáár waar wij heen moesten, bleef het donker en stil.

Een vóór een daalden wij, langs het steile donker trapje, in de versterkte kuil. Een van ons tikte aan een deur door de reten waarvan lichtstraaltjes priemden, een kort ‘entrez’ weerklonk; en 't ogenblik daarna stonden wij met ons vieren in de lage, spaarzaam verlichte, onderaardse kamer.

Twee Franse officieren zaten er, bij een walmende kaars, aan een beschimmeld, ruwhouten tafeltje te schrijven. Wij groetten en vroegen waar we onze kameraden, die we moesten aflossen, zouden vinden.

De beide Fransen keken ons even met een soort bevreemde aandacht aan. Ik zie ze nog heel duidelijk in verbeelding, vóór mij. De een, - de oudste van de twee, - had een strak-houterig gezicht met grijzende snor en harde, grijze ogen; de tweede, heel jong, bijna een kind nog, had donkere haren en een fris-roze gelaatskleur. Zij bleven ons halsstarrig, met een raadselachtige uitdrukking, aankijken.

- Gij komt voor de ‘relève’, sprak eindelijk de oudste van de twee - en zoekt uw kameraden. Dáár, onder dat zeil, zei hij. En met een kort gebaar wees hij naar de donkerste hoek van de kamer.

Alle acht onze ogen wendden zich als 't ware automatisch naar de aangeduide richting om. Maar geen van ons allen verroerde zich. Wij stonden daar als gestold, zonder te begrijpen wat er in ons omging.

- Slapen ze? vroeg eindelijk een van ons met schuchtere aarzeling.

Met moeite bedwong de oudste van de twee officieren een cynische spotlach.

- Slapen...! riep hij. - Alle vier deze middag door dezelfde gasbom gedood! Wij hebben ze hier maar binnen laten brengen en wachten dat ze weggehaald worden. Hebben jullie geen brancardiers ontmoet?

Geen van ons allen sprak een woord. Onze ogen bleven met afschuw op de sinistere hoek gevestigd. Dood! Alle vier dood! Alle vier de kameraden wier plaats wij kwamen innemen! En die cynische Fransman zei dat zomaar alsof het niets was! Het duizelde in ons van afgrijzen. Wij trilden op onze

[p. 664]

benen.

- Eh bien, c'est tout. Qu'est-ce que vous restez àf... là! gilde de Fransman geërgerd. - Allez occuper votre poste!

- Quel poste? vroeg een van ons.

- Léúr poste, parbleu! riep hij, naar de gesneuvelden wijzend.

Wij gingen, sprakeloos. Wij kwamen buiten in de donker kille nacht, die flonkerde van sterren. Wij voelden ons zwak, en triestig, onbeschrijflijk. Als schimmen slopen wij in de verwoeste schuilplaats, waar onze vier makkers gesneuveld waren.

Daar bleven wij zitten, lange, eindeloze uren... Wij luisterden in spanning naar de mysterieuze geluiden van de nacht. Voortdurend meenden wij sluipende vijanden te horen. De dood, die daar zo onbarmhartig en zo kort geleden haar vernielingswerk verricht had, waarde nog om ons heen. Wij voelden diepe angst en zware droefheid.

Soms waagde een van ons zich even buiten. Die zag dan 't rosse flitsen rechts en links van de verre, dreunende kanonnen en de zwarte stilte van de nacht vlak vóór ons uit. Die stilte werkte raadselachtig en beklemmend. Was het rust of was het dreiging? Wij wisten het niet. Onze ogen peilden de donkere nacht en zagen niets. Toen keken wij hoog in de lucht, waar miljoenen sterren flonkerden en bloeiden en dat bracht enige troost. Het was of men de sterren zag en hoorde leven. Zij twinkelden en trilden boven het wijd uitgestrekte slagveld en wij dachten aan talloze brandende lichtjes rondom een immense lijkstapel van duizenden en duizenden gesneuvelden. Soms meenden wij lichtende kruisen te zien, die steeds hoger ten hemel stegen en verdwenen. Het was de Kerstnacht... de droeve, wrede Kerstnacht van het derde oorlogsjaar...

Tegen het krieken van de dag werden wij op onze, beurt weer afgelost. Loom en huiverig trokken wij naar ons kantonnement terug. Vóór de ingang van de versterkte kelder waar wij de vorige avond aangekomen waren, stond een Franse schildwacht als een donkere schim, in grijze schemering.

Wij vroegen hem of onze makkers waren weggehaald en

[p. 665]

begraven.

Hij knikte van ja.

Wij zeiden niets en gingen verder'...