Verzameld werk. Deel 5

[p. 151]

XIV In de grote, sombere stad

's Winters kom ik af en toe in de grote, sombere stad, waar heel veel arme mensen en weinig heel rijke mensen leven... De arme mensen werken er de ganse dag in de overweldigende fabrieken. De rijke mensen werken er heel weinig en denken er aan hun vermaken.

Zij, die ik bedoel, behoren tot de oude adel. Er zijn ook andere rijken, industriële aristocraten, die wel degelijk werken en gebonden zijn; maar zij, die ik bedoel, werken niet, of bijna niet.

's Zomers leven zij op hun goederen en kastelen. Daar houden zij diners, recepties, jachtpartijen. 's Winters komen zij naar hun oude, deftige huizen in de grote, sombere stad en geven er luisterrijke bals.

O! die winterbals, in de oude, strenge, plechtige, slechts voor enkele avonden in 't jaar herlevende huizen!

't Is elf of twaalf uur, en gans de ruime stad lijkt als het ware uitgestorven. De slecht verlichte straten strekken zich verlaten uit, geen tram rijdt meer over de stille rails, alle winkels zijn dicht, de meeste koffiehuizen reeds gesloten, en van de hoge, zwarte torens, nauwelijks zichtbaar in de sombere lucht, daalt een loom-drukkende zwaarmoedigheid over al die duizenden en duizenden wijd uitgespreide, doodse mensenwoningen.

Slechts dat éne, grootse, stemmige huis, in die eenzame, ouderwetse, stille straat, lijkt nog een schitter-wemelend nest van leven. Een lange, lange rij van hoge bovenramen glinsteren helverlicht achter de rijke gordijnen en aan beide kanten van de statige koetspoort strekt zich een lange, lange reeks van luxerijtuigen en luxeautomobielen uit.

Dáár, voor één avond, is al het weelde-en-adel-leven van de grote, dode stad verenigd. Wie dáár is hoort thuis in dat

[p. 152]

leven; wie er niet is heeft geen hoop er ooit te komen. Gedempte, meeslepende muziek klinkt zacht achter de strenggesloten muren. 't Is als een plechtigheid in een weeldetempel, waar geen oningewijde ooit de dorpel van zal overschrijden. Vóór de ingang staan een paar politiemannen; zij kijken strak en stuurs naar de enkele, o zo schaarse enkele nieuwsgierigen aan de overkant van de straat en zullen er wel zorg voor dragen dat het luxeheiligdom er niet geschonden wordt.

Daar denkt ook niemand aan. Wie zou daar iets gaan eisen, gaan vragen? Wie zou niet angstig zijn om daar ook maar even binnen te treden en te zien wat er gebeurt? Wie zou het durven wagen, om tot de ontnuchterende conclusie te komen, dat het er een feest is als overal elders, met animatie en verveling, met intelligentie en dwaasheid, met voornaamheid en banaliteit, met beeldschone, gepareerde jonge vrouwen, die als de eigen schone illusie-bloemen van de wereld zelf zijn, en met dikke, rode, triviaal-lelijke mama's die treurig tonen wat er van een schone, blanke, slanke bloem eens worden kan?

Neen; wat mij er telkens boeit en treft is heel iets anders. Wat mij er aangrijpt is 't contrast van stemming met de ganse omgeving. De grote, sombere werkersstad ligt alom in zwaar-vermoeide, diepe slaap gedompeld. Omheen de stad, wijd over 't doodse land, slapen ook de boeren op hun hoeven. Alles slaapt, alles verzamelt stille, taaie krachten voor de dag die volgen zal. Zij alleen, dat héél klein groepje midden in die duizenden, waken en vieren feest, en dat feestvieren is als een schrijnende wanklank met de grote stilte van de omgeving, iets dat verontrust en tot weemoed stemt. 't Is alsof zij abnormaal gedwongen werden feest te vieren en onder die dwang zwaar moesten lijden. Er is iets onuitsprekelijk melancholisch in die zacht-getemperde deining van de muziek, die als gevangen en benauwd uit de wijd omzwevende, sombere, drukkende stilte klaaglijk opgalmt. Telkens weer krijg ik de indruk van levend in hun graf gekerkerde wezens, en 't is mij gebeurd dat ik, - aan 'k weet niet welke angst ten prooi - eenzaam in de donkere, doodse straat, voor het groot,

[p. 153]

feestvierend huis bleef staan, tot de statige koetspoort openging, en de prachtrijtuigen mochten voorkomen. Iedere vlug, in luide galm wegrennende equipage gaf mij een verlichtend gevoel van terugkerende harmonie; en eerst toen de laatste was vertrokken, en het huis met gesloten poort daar eindelijk weer hoog en donker in de hoge, donkere rij van de andere huizen stond, wist ik dat de grote stad weer was zoals zij wezen moest:

Somber in het somberstille van de nacht, met de verre, zwakke glanspunten van de schaarse gaslantarens in haar doodse straten, met haar zwart, kabbelend water onder de hol klinkende bruggen, met haar klagend windgezang door telefoondraden boven de daken, met haar duizenden en duizenden slapende zwoegers, die morgen weer, vóór dag en licht, door de wijd gapende poorten van de overweldigende fabrieken, als door wreed-gulzige reuzenmuilen zullen opgeslokt worden.