Van Napels naar Amsterdam

[p. VII]

AAN
VROUW en ZOON,
mijne reisgenooten.

[p. 1]

I
Napels, April 1876.

‘Goddank, daar lig ik op mijn rug in Europa!’ waren de eerste woorden van een mede-passagier, wien de gemakkelijke reis van Batavia naar Napels, al had zij maar dertig dagen geduurd, toch nog lang gevallen was. En welbehagelijk strekte hij zich uit op zijn rustbed, ongevoelig voor het doorschijnend azuur der Golf waarop zijn kamer in het hôtel uitzag, ongetroffen door den rookenden Vesuvius tegenover hem; alleen toegankelijk voor die ééne gewaarwording: Europa en ik, wij hebben elkander terug!

Of zijne zaligheid lang geduurd heeft, weet ik niet. Mogelijk verlangt hij binnen weinige maanden weder naar Indie, en zal hij het stoomschip zegenen dat hem heelshuids derwaarts overvoert Doch op dat oogenblik trof de kreet mij. Het was de volle uitdrukking van een natuurlijk gevoel. Er werd eene gedachte door verraden, die jaren lang onuitgesproken op den bodem der ziel had gesluimerd. Men proefde er den Nederlander uit, die, in Indie te zeer kosmopoliet geworden om bovenal naar zijn geboortegrond terug te verlangen, niettemin met zijne geheele ziel is blijven hangen aan zijn werelddeel.

[p. 2]

O mijn jonge vriend, zal Europa uwe liefde met wederliefde beantwoorden? Laat mij u mogen zeggen wat ik daarvan denk. Waart gij bij uwe komst in Indie twintig jaren ouder geweest, gij zoudt van het land en van de menschen minder verwacht, hadt gij er langer dan een tiental jaren vertoefd, gij zoudt geleerd hebben, het goede in beiden meer op prijs te stellen. Thans voorzie ik, dat gij bedrogen zult uitkomen. Gij wilt van het Europesche leven alleen de room gaan afscheppen, zegt gij, en dat begrijp ik. Maar gij moest begrijpen dat men van room alléén niet leven kan. Geen andere kunst op aarde is zoo moeijelijk als die van alle dagen pleizier te hebben; en gij - doch doe wat gij niet laten kunt! Over een half jaar spreken wij elkander nader.

Dit staat intusschen vast, dat het doorgraven der landengte van Suez, behalve de algemeene en handelsbelangen die er door bevorderd zijn, ook voor den uit Indie terugkeerenden verlofganger eene bron van zoo men wil zeer personele, zeer zelfzuchtige, uit het oogpunt der wereldgeschiedenis zeer onnaspeurlijke, maar voor wie het voorregt heeft ze te mogen smaken, zeer beminlijke genoegens geopend heeft. Iets van Italie te zien - welke dochter, welken zoon van het Noorden, al zagen zij zich tijdelijk naar het Oosten verplaatst, sprong bij die gedachte het hart niet menigmaal op in de borst? Doch hoe weinigen durfden met de vervulling van dien droom zich vleijen! Hoe onbereikbaar scheen het beloofde land, tenzij voor enkele zondagskinderen der fortuin! Met welk een diepen zucht, uitdrukking van een vaak geregtvaardigd ongeloof in eigen gesternte, werd de liefelijke voorstelling met een: ga weg van mij! uit de gedachten gezet en naar het rijk der hersenschimmen gebannen!

Welnu, die ééne hersenschim althans, al is uwe fortuin de nederigheid zelve, heeft opgehouden er eene te zijn; en zoo weinig honderden guldens kunt gij in Indië niet hebben overgelegd, of indien het u waarlijk ernst is iets van het

[p. 3]

land te zien waar de citroenen in bloei staan en tusschen het donkere loof het roode goud van den oranje-appel gloeit, dan kunt gij, dank zij het aanleggen van de booten der maatschappij ‘Nederland’ te Napels, dien lust thans boeten.

En waarom zoudt gij niet? Er is een tijd geweest dat Italie en Nederland goede bekenden waren; toen Genua een stapelplaats van den Levantijnschen handel was, waar Vlaamsche en Hollandsche kooplieden hunne vloten heenzonden; toen het republikeinsch Venetie de politiek van Oldenbarnevelt ondersteunde; toen Pieter Cornelisz Hooft naar Florence toog om er zijne Amsterdamsche nestvederen te leeren afschudden; toen Jan Pietersz Koen door zijne ouders naar Rome werd gezonden om er den handel en het italiaansch boekhouden te leeren; toen dat zelfde Rome de plaats was, waar de Vlaamsche en de Hollandsche kunstenaarswereld als ter bedevaart toog, om er de eenen zich een naam te maken die nog heden in de paleizen der Borghese's en de Académia di San Luca met eere voortleeft, de anderen naar hun vaderland terug te keeren en als schilders, als beeldhouwers, als bouwmeesters, vormen te scheppen voor de weelde, het comfort, en den schoonheidszin hunner landgenooten. Sedert is veel, en is ook dit veranderd. De Italiaansche kunst bezielt nog slechts bij uitzondering den Nederlandsche kunstenaar; het aanleeren der Italiaansche taal wordt aan den ijver van enkele bijzondere personen overgelaten; het Italiaansche leven is voor Nederland, het Nederlandsche voor Italie een mythe geworden. Ons varen door het Suez-kanaal is te Rome eene onbekende zaak; en zoo gij uit Napels een telegram naar Batavia wenscht te verzenden, moet gij vooraf eene wereldkaart voor den dag halen en het aanzijn van Nederlandsch Indie konstateren. Heb echter slechts een weinig geduld, en voor de wederzijdsche vervreemding van tegenwoordig zal iets van de oude toenadering in de plaats komen. Doet de telegrafie of de diplomatie het niet, dan zullen de hôtelhou-

[p. 4]

ders er het hunne toe bijdragen. Reeds hebben zij te Napels er den wind van gekregen dat maandelijks gelegenheid bestaat om zeker aantal repatriërende Hollanders uit Indie van een deel hunner Bataviasche sovereigns te ontlasten. Nog een korten tijd, en de amerikaansche heer Cook rigt te Batavia een hulpkantoor op en werft er eene nederlandsche Cook's-party, wie hij Italie laat zien.

Italie is het land der citroenen en der oranje-appelen, heeft Goethe gezegd. En in de voorstelling van den reiziger die uit het Noorden komt, zal Italie dat altijd blijven. Geen gelukkiger beeld is denkbaar voor de groote tegenstelling van guur en zoel, dor en groen, kasplant en open lucht. Maar het is slechts een beeld; een beeld van de milde hand waarmede de natuur dezen bodem in alles heeft bedacht: veld- en tuin-vruchten, druiven en olijven, lelien en rozen, hier aan den oever der zee geplant, ginds in festoenen van bergtoppen gevat. Gij gaat te Napels in den trein naar Rome zitten en voorspelt uzelven een eentoonigen togt van zeven eindelooze uren sporens. Welk eene verrassing! En hoe beschamend schoon is het landschap! Regts en links enkel bouwlanden, wuivend van het groene voorjaarsgraan; van boomstam tot boomstam reiken de slingers der wingerden elkander de hand; aan den horizont verheffen zich de sneeuwtoppen der Apennijnen. Aan den rand der Napelsche Golf, waar bij opgestoken wind het zeewater over de kade der Chiaja spat, staan de rozenbedden in vollen bloei; de geheele wereld draagt eene bloem in het knoopsgat; aan de hoeken van morsige straten hebben kinderen post gevat, die een aalmoes vragen voor een ruikertje. In het sombere Rome lacht uit de vensters der bloemwinkels de roem der tuinen u tegen; en niet uit de bloemwinkels alleen, maar van onder de tot puin verbrokkelde gewelven van eeuwenheugende gebouwen. Flora heeft haren zetel opgeslagen tusschen de bouwvallen van den tempel van Mars. Te Rome en te Napels, te Napels en te

[p. 5]

Rome, overal straten en stegen die het aanzien niet waard zijn; overal muren, overal huizen, vaal en grijs en als vervallen. Maar op het binnenplein van dat oude paleis staan, tusschen de palmen, acacia's te bloeijen; van dien hoogen muur hangt een witte meidoren af; de maandrozen klimmen tegen de knotwilgen op en gluren er over henen; op de kerkhoven vlechten de azalea's, wit en rood en purperkleurig, zich door het donkergroen der cypressen; en waar op den top van een heuvel, zelf van steen als de weg die er in is uitgehouwen, de midden-eeuwsche vroomheid eene kerk of een klooster heeft gebouwd, de goede zorg van een Paus of een Koning uit den voortijd de ruischende fonteinen eener waterleiding heeft aangebragt, daar plantte de nakomeling een wandelpark, en leerde er de bloemen zich schakeren om en onder en tusschen sparregroen. Gij gaat uit wandelen met het doel om van uit de hoogte een zeegezigt te genieten, of de zon op de koepelkerken eener wereldstad te zien glinsteren; en gij keert huiswaarts met een ruiker in de hand, waaruit tezelfder tijd de geuren van jasmijnen en heliotropen, seringen en geraniums, maandrozen en provincierozen, Malmaisons en François Premiers, tot u opstijgen. O mengeling van kleuren, zoo frisch en krachtig, zoo donker en zacht! O eerlijk en heerlijk zinnebeeld van het rozenland Italie - in April!