Het land van Rembrand

Studiën over de Noordnederlandsche beschaving in de zeventiende eeuw

VI [Steven van der Haghen. - Zijn katholicisme.]

Ik deed nog maar half uitkomen dat Steven van der Haghen eigenlijk roomsch was³.

Hoewel hij te Amersfoort opgroeide tijdens het eerste woeden van den binnenlandschen oorlog, en zijne kinderooren getuit moeten hebben van den moord van Naarden, het beleg van Haarlem, het ontzet van Lei-

3 Verweerschrift aan de Bewindhebbers der O.I. Compagnie, tusschen 1606 en 1611 namens Van der Haghen opgesteld door den utrechtschen advokaat Arnold van Buchel. Tekst in den Utrechtschen Volks-Almanak voor 1867, bladz. 170 vgg.

[p. 250]

den, uit niets blijkt dat Steven's bloedverwanten, hetzij van moeders- of van vaderszijde, in den theologisch-politischen strijd partij gekozen en het oude geloof verlaten hadden.

Hij zelf evenmin. Wanneer hij als twaalfjarige knaap te Calais zich bij de vlaamsche kooplieden vervoegt, dan wendt hij voor dat zijne ouders ‘om die groote crijch die daer was in Hollant’ de wijk hadden moeten nemen. De kooplieden bemerken terstond dat dit een sprookje is, en lagchen er om¹.

In Spanje gebruikt een roomsch-katholiek priester den knaap als tolk, ten einde de biecht te kunnen afnemen aan acht of tien zieltogende hollandsche schippers, aangetast door eene besmettelijke ziekte, nadat zij in dienst van den koning van Portugal troepen hadden overgebragt naar en uit Barbarije. De jonge Steven laat met de meeste hulpvaardigheid zich dit welgevallen, en is trotsch op zijne goede werken.

Hij noemt Balthazar Gerards, die in 1584 Willem den Zwijger doorschoot, een ‘verrader’; maar van zijn voormalig dienen bij den spaanschen onderkoning van Napels weet hij zeer goed partij te trekken om in Spanje zich van de bescherming van Filips II te verzekeren². Het uitrusten der Armada daarginds,

1 ‘Wat dunckt u van dat geselleken? Theeft ons wijs gemaeckt dattet van Amersfoort was, ende dat sijne ouders om die crijchs wille hadden moeten vluchten’.

2 ‘Principale coopluyden van die stadt Valensen getuichden datse den voornoemden Van der Hagen al gekent hadden ontrent 4 jaren ende niet anders aen hem bevonden hadden als eere ende duecht, ende hem altijt hadde gedragen als een goet christen thoe staet.’- Een goed christen te heeten stond toen in Spanje gelijk met een certifikaat van roomsche orthodoxie.

[p. 251]

in 1588, wordt door hem meer met het oog van een belangstellend reiziger en dilettant, dan van een bekommerd volgeling der leer van Luther of Kalvyn gadegeslagen.

Wil men een nieuw bewijs dat hij het tegenovergestelde van haatdragend was: in 1592 bepleitte hij te Madrid de zaak van hollandsche zeelieden die, onder voorwendsel van ketterij, op de galeijen gesmeten waren. Van den burger-oorlog in Nederland had hij geen andere persoonlijke ondervinding dan dat hij in 1579, met een kameraad uit Amsterdam de duitsche grenzen zullende overtrekken, bij Zutfen op een troep vrijbuitende geuzen stiet die zijn jongen vriend en hem achterdochtig maar gastvrij onthaalden¹.

Zoo, ondanks dit verleden, en zonder dat er spraak van was eerst het katholicisme af te zweren, Van der Haghen naderhand het vertrouwen van aanzienlijke

1 ‘Ontrent een mijl weges voor bij Sutphen weesende, en een out huis siende, meenden daer herberge te hebben alsoo tavont was. So was dat huis vol soldaten, die welcke die twee gesellen daer in huis deden comen, ende sij waren al ontrent 30 man sterck, die so alst scheen daer lagen en wachten op een goede buit. Ende in huis comende so lachter een groot lanck spit vol gebraen ant vier, daer een boer sat en winden. Den oversten van dit geselschap seyde datse niet en soude bevreest weesen, want haer geen quaet soude gedaen worden, maer mochten die nacht bij haer blijven ende met haer eeten ende drincken, so goet ende quaet alsse hadden. Ende waren nochtans al in grote sorge, niet wetende oft also weesen soude, want het sulcke rouwe gasten waren. Die tafelen gedeckt sijnde begeerden den oversten dat die twee companons mee aen die tafel souden gaen sitten, datse also deden, makende also goede cier.’

[p. 252]

reeders in het orthodox gereformeerd Noord-Nederland winnen en hij in de dienst der Oost-Indische Compagnie tot de hoogste rangen opklimmen kon, dan bewijst dit ongetwijfeld dat in het Noorden de handelsbelangen niet minder zwaar dan de godsdienstbelangen wogen; of wel dat onder de kalvinistische kooplieden, toen zij van het hoogste gezag in den Staat zich eenmaal meester gemaakt hadden en dit menschelijkerwijs hun niet gemakkelijk weder ontglippen kon, meer verdraagzaamheid heerschte dan onder de predikanten. Ook kan het zijn dat men de indische dienst aanvankelijk niet zoozeer als staatsdienst, meer als bijwerk beschouwde. Daarvoor werd aangenomen wie zich ter beschikking stelde en bruikbaar was; en de toekomstige admiraal van wien wij spreken was meer dan bruikbaar. Van der Haghen mogt zonder grootspraak naderhand er zich op beroemen dat het bezit der Molukken, geen kleinigheid voorwaar, door hem voor het eerst aan den Staat en de Compagnie verzekerd was.¹

Doch niets van dit alles neemt weg dat eene onverschilligheid of onzijdigheid omtrent de protestant-

1 ‘Welcke veroveringhe van Ambone, met de archipelage, met goede redenen de eerste conqueste ende memorabile victorie van de Geconfedereerde Nederlanden in Indien genoempt mach worden ... Die welcke remonstrant, gelijck alle de werelt kennelicken is, soo heerlicke ende signale iae royal exploict, met soo weynich behulps, door Goods gratie te weege gebracht, ende vaste voet aldereerst in Indien op een soo bequame gelegen iae noodelicke plaatse voor onse natie geseth hadde.’ Remonstrantie van Steven van der Haghen aan de Staten-Generaal (1611) bij P.A. Tiele, Documenten 1883, bladz. 52, 58.

[p. 253]

sche zaak als die waarin Van der Haghen door zijne vlaamsche en hollandsche bloedverwanten werd opgevoed, en wier sporen men ondanks sommige dubbelzinnigheden in de door hem te boek gestelde herinneringen terugvindt, onder de lieden van zijn gehalte in Noord-Nederland eene zeldzaamheid was. De zorg zelf welke hij aan het verbergen zijner niet-kalvinistische denkwijze besteedt, staaft het. Die hem aanstelden waren in niet mindere mate geloofsijveraars dan mannen van zaken.