Het land van Rembrand

Studiën over de Noordnederlandsche beschaving in de zeventiende eeuw

XVI [Ridderromans. Parzival]

Na de eerste kruistogten zien wij in de beeldspraak der dichters verandering komen. Voor het heldhaftige

[p. 640]

treedt het avontuurlijke in de plaats, voor het mythologische het fantastische. De liefde wordt galanterie, en gaat grenzen aan godsdienstige mystiek.

In Parzival bekomt eene half heidensche legende, uit Bretagne, een christelijk aanzien. Om den naam van een engelschen koning Arthur hebben zich de namen van ridders gegroept die een genootschap vormen: de Ronde Tafel. Parzival's eerzucht is, in die orde opgenomen te worden. Maar wanneer hij, om zich de onderscheiding waardig te maken, reeds een groot aantal heldedaden verrigt heeft, dan wordt door een kluizenaar hem geopenbaard dat eene hoogere, minder wereldsche bestemming voor hem weggelegd is. Hij moet den heiligen beker zien op te sporen waarvan weleer, bij het instellen van het Avondmaal, Christus zich bediend heeft, en die, in den kring eener vorstelijke of patricische broederschap van vromen bewaard gebleven van geslacht tot geslacht, laatstelijk in handen van een zwak of onwaardig grootmeester gekomen is.¹

Van de menigvuldige ridder-romans, gevolgd op de heldesagen, is Parzival misschien de zinrijkste. Achtereenvolgens zien wij den naamgever van het gedicht eerst zich onderscheiden door persoonlijke dapperheid;² daarna, wanneer hij de koningin Condwiramurs tegen de aanslagen van koning Clamide verdedigt, hem als den beschermer der verdrukte onschuld en der belee-

1 Wolfram von Eschenbach's Parzival und Titurel, uitgaaf van Karl Bartsch, 1875, 2^de druk, in Pfeiffer's Deutsche Classiker des Mittelalters. - Bossert, Littérature Allemande, bladz. 258 vgg.

2 Parzival 3^de Boek: ‘Eintritt ins Leben.’ Bartsch, I 127 vgg.

[p. 641]

digde schoonheid optreden;¹ eindelijk, wanneer hij den Heiligen Graal gaat zoeken (zoo heet de beroemde Nacht-maalskelk), hem tot eene verheven opvatting van het menschelijk leven zich inspannen.² Al de uit den zadel geligte en ontwapende vijanden, de betooverde wouden, de gevelde draken, de uit den nood geredde schoone vrouwen, waarvan de middeneeuwsche ridderromans wemelen, vindt men in Parzival vertegenwoordigd. Bovendien tast men er den invloed der kennismaking met het Oosten, - door de togten naar het Heilige Land, - en de verlevendigde belangstelling in het christendom welke daarvan het gevolg geweest is.

Het onderscheid tusschen deze digtbevolkte ridderlijke verbeeldingswereld, en de bijna eenzame der voorafgegane eeuwen, is groot. De heldedicht geworden legenden die, na het ineenzakken van het romeinsche rijk en de opkomst eener nieuwe europesche wereldorde, zich allengs gevormd hadden, - de legende van Siegfried in Skandinavie, de legende van Attila in Duitschland, de legende van Karel den Groote in Frankrijk, - hadden vergelijkenderwijs zich onderscheiden door het grootsche en sobere van elke volkspoëzie. Na Karel den Groote waren nog de veroveringstogten der Noormannen de opgewekte verbeelding komen voeden, en daaruit was de Noordzee-poëzie van Goedroen ontstaan; tevens de verheerlijking van het geboorteland en het eigen huis, natuurlijk uitvloeisel van het bedreigd worden in beider bezit of genot door

1 Parzival, 4^de Boek: ‘Condwiramurs.’ Bartsch, I 191 vgg.

2 Parzival, 9^de Boek: ‘Parzival bei Trevrizent.’ Bartsch, II 106 vg.

[p. 642]

de invallen van schakende en plunderende vreemdelingen.¹

Toen de strijd tegen de mohammedanen ging aanbreken waren al deze stoffen als uitgeput. Er deed zich, zonder dat men dit woord bezigde, of zonder er dezelfde beteekenis aan te hechten als wij, behoefte aan eene renaissance gevoelen. Zoo de nationale heldedichten niet in het vergeetboek geraakten, zij werden voor het minst, als aartsvaderlijk of klassiek, overvleugeld door eene nieuwe romantische litteratuur; en deze trok haar onderhoud uit de voorshands onuitputtelijke bron ontsloten door de volksverhuizing van het Westen naar het Oosten, die het op de verovering van Palestina gemunt had.

Alle ridderromans zijn voor een deel met mohammedanen gestoffeerd. In alle ziet men de hoofdpersonen zich van het Noorden of het Westen naar het Zuiden en het Oosten verplaatsen. Men ontmoet namen van landen, te voren onbekend. Men hoort spreken over vorsten en vorstinnen, wier bestaan door de heldedichten zelfs niet vermoed werd. Er heeft zich eene andere wereld ontsloten.²

1 Les légendes de la mer, bij Bossert, bladz. 115 vgg.

2 Overzigten van ridderromans bij Jonckbloet, Letterkunde, I 90 vgg., 113 vgg.; bij Van Vloten, Beknopte Geschiedenis, 1865, bladz. 18 vgg.; bij Doorenbos, Handleiding 1882, 2^de druk, I 231 vgg. - Origines de la poésie chevaleresque, bij Bossert, bladz. 174 vgg.