Het land van Rembrand

Studiën over de Noordnederlandsche beschaving in de zeventiende eeuw

XV [Oudduitsche en oudfransche heldedichten: Nevelingelied, Walthariuslied, Goedroen, Roelandslied, Reinout van Montalbaan]

Er verloopen eenige eeuwen, en de nationale helde-dichten ontstaan; grootere en kleinere.

De slagting onder de Burgunden in het paleis van

[p. 636]

koning Attila, aan het slot van het Nevelinge-,¹ de slagting der achterhoede van Karel den Groote's leger door de spaansche Arabieren, in het voorlaatste gedeelte van het Roelandslied,² zijn tooneelen vol grootsche verschrikking. De hartstogten en de daden, sommige levenlooze voorwerpen zelfs, vertoonen in die oudste middeneeuwsche dichtwerken kolossale evenredigheden. De wraak van Krimhilde heeft in hare woestheid iets bovenmenschelijks.³ Wanneer na de inzegening van het huwlijk Gunther het waagt Brunhilde te naderen, dan neemt zij haar gordel, bindt den koning, en hangt in het slaapvertrek hem aan een spijker.⁴ Roeland klooft eene rots met zijn zwaard Durandal; verbrijzelt met zijn elpebeenen horen den schedel van een muzelman.⁵ De viool van Volker, den bard der Nevelingen, wordt eene knods.⁶ De bisschop Turpin, derde in het ridderlijk verbond van Roeland en Olivier, gelijkt een athleet in priestergewaad.⁷ De woordetwist van Krimhilde en Brunhilde is een kijven van reuzinnen.⁸

1 Das Nibelungenlied, uitgaaf van Karl Bartsch, 1879, 5^de druk, in Pfeiffer's Deutsche Classiker des Mittelalters. Aventiure xxxii-xxxix, 1921 vgg.

2 Chanson de Roland, uitgaaf van Th. Müller, 1879, 2^de druk van Léon Gautier, 1881, 8^ste druk, vs 1620 vgg., 1851 vgg.

3 Nibelungenlied, Aventiure xxiii, 1387 vgg.

4 Nibelungenlied, Aventiure x, 636 vgg. Over het mythologische van dezen trek hij Bartsch, Inleiding bladz. vi vgg.

5 Chanson de Roland, vs. 2274 vgg., 2297 vgg.

6 Nibelungenlied, Aventiure xxx, 1821 vgg.

7 Chanson de Roland, vs. 1561 vgg., 1648 vgg.

8 Nibelungenlied, Aventiure xiv, 814 vgg.

[p. 637]

Ook de edele aandoeningen zijn breed en hoog. Ook het bevallige onderscheidt zich door buitengewone afmetingen. Het lied der vogels verstomt in de wouden wanneer in Goedroen de zanger Horant, ten einde prinses Hilde te bekoren, het zijne aanheft.¹ Wanneer in de Nevelingen Siegfried zijn tweede bezoek aan het hof van Krimhilde's ouders brengt, en de koningsdochter in den vollen bloei van jeugd en schoonheid voor het eerst naar buiten treedt, dan heet het: ‘Gelijk de maan, als zij uit de wolken glanzend te voorschijn komt, de sterren dofschijnt, zoo blonk Krimhilde boven de andere jonkvrouwen uit, en haar aanblik verhoogde niet weinig den moed der helden.’² Prinses Aude, de bruid van Roeland, bezwijmt en sterft, wanneer keizer Karel haar het sneuvelen van haar bruidegom aankondigt.³ Reinout van Montalbaan laat al zijne woestheid varen, en omhelst met de andere Heemskinderen 's keizers knieën, wanneer hij de stem van zijn leenheer Charlemagne herkent.⁴ Roeland wil tot geen prijs den olifant steken, zoolang de mohammedaansche Arabieren dit als een roepen om hulp kunnen aanmerken: het zou een smet op zijne eer als

1 Kudrun, uitgaaf van Karl Bartsch, 1880, 4^de druk, in Pfeiffer's Deutsche Classiker des Mittelalters. Aventiure vi, 372 vgg.

2 Nibelungenlied, Aventiure v, 283 vgg.

3 Chanson de Roland, vs. 3705 vgg.

4 Renaus de Montauban oder die Haimonskinder, Stuttgart 1862, door Michelant. - Studie van Taine in Nouveaux Essais de critique et d'histoire, 1865, bladz. 189 vgg. - Fragment bij Bartsch, Ancien Français, 4^de druk, bladz. 82 vgg. - Over eene latere hollandsche proza-bewerking der Vier Heemskinderen bij L. Ph. C. Van den Bergh, Volksromans, bladz. 12 vgg. Tekstuitgaaf door Matthes, 1872.

[p. 638]

christen en Franschman zijn.¹ Hildegund weigert in het Walthariuslied de liefde van den jongen held, omdat hare fierheid aanvankelijk niet gelooven kan dat men eene krijgsgevangene ten huwlijk vrage.²

De middeneeuwsche christen-predikers hebben het hunne bijgedragen om den algemeenen schat der verbeelding te doen aangroeijen. Van hun laatsten vertegenwoordiger van naam in ons eigen land, Johannes Brugman (1400?-1473), strekt, in opgaande lijn, tot den parijschen bisschop Maurice de Sully (1130?-1196), tot Bernhard van Clairvaux (1091-1153), eene merkwaardige reeks zich uit.³ Beroemd is in eene van Sully's leerredenen de legende van den zingenden paradijsvogel.⁴ Verhalen als die van Adam en Eva's eerste overtreding; van de komst der Wijzen uit het Oosten naar Bethlehem; worden bij den Heiligen Bernard dichterlijke hoofdstukken uit de lotgevallen van het menschelijk hart.⁵ Thomas van Cantrimpré is slechts apostel met de pen; maar de minste kanselredenen zijn zoo fraai als zijne beschrijving van den

1 Chanson de Roland, vs. 1073 vgg.

2 Waltharius, uitgaaf van J.V. Scheffel en A. Holder, Stuttgart, 1874, vs. 230 vgg.

3 Plaatsen uit Brugman's leerredenen in Moll's monografie, I 179 vgg., 239 vgg. Uit kloostersermoenen van Ruysbroeck en anderen; uit Des Conincs Somme van Jan van Rode, enz., bij Van Vloten, Prozastukken, bladz. 76* vgg., 150 vgg., Over de Somme le Roy hiervóór, bladz. 227 en de noot.

4 Handschrift der parijsche Bibliothèque de l'Arsenal. Fragment bij Gustave Merlet, I 29 vgg.

5 Hiervóór, eerste hoofdstuk, bladz. 90 vgg.

[p. 639]

stervenden Vlaming op het slagveld van Westkappel.¹

In de heldedichten worden plaatsen aangetroffen die tot het gebied der christelijke verbeelding behooren. Het voorportaal eener christenkerk beschaamt in de Nevelingen den hoogmoed van Brunhilde, en Krimhilde's onverzoenlijkheid.² Siegfried's manlijke schoonheid wordt er vergeleken bij die eener miniatuur in een getijboek.³ Attila's heidendom is bij het overwegen van zijn huwlijksaanzoek voor Krimhilde een schrikbeeld.⁴ Het Roelandslied is een volstrekt christelijk epos, waar een christen-priester, zelf medestrijder, bij het wederstaan der volgelingen van Mohammed, de gevallenen absolutie geeft en hun den hemel toezegt.⁵ De vogel die in Goedroen de heldin verschijnt aan het zeestrand, en hare naderende bevrijding uit den staat der dienstbaarheid haar aankondigt, is tegelijk een engel van dezelfde soort als men in de Handelingen der Apostelen er de boeijen van Petrus of Paulus ziet verbreken.⁶

1 Hiervóór, derde hoofdstuk, bladz. 275 vgg.

2 Nibelungenlied, Aventiure xiv, 814 vgg., 844 vgg.

3 Nibelungenlied, Aventiure v, 286 vg.

4 Nibelungenlied, Aventiure xx, 1145 vg., 1248 vg.

5 Chanson de Roland, 2164 vgg., 2205.

6 Kudrun, xxiv, 1166. - Handelingen, v 19, xii 7, xvi 26.