Lexicon der poëzie

[p. 106]

O

Objective correlative door T.S. Eliot in de poëzie (kritiek) ingevoerde term, in zijn essay over Hamlet, waarin hij schrijft: ‘The only way of expressing emotion in the form of art is by finding an “objective correlative”; in other words, a set of objects, a situation, a chain of events which shall be the formula for that particular emotion; such that, when the external facts, which must terminate in sensory experience, are given, the emotion is immediately evoked.’ M.a.w.: de dichter moet, volgens Eliot, niet zijn emotie rechtstreeks uitspreken, doch wanneer hij zich bijv. ongelukkig voelt, een beeld, een regel, een strofe trachten te vinden, waarin het woord ‘ongelukkig’ niet voorkomt, doch die bij de lezer een gevoel van triestheid, verdriet, e.d. opwekt.

Octaaf de beide kwatrijnen van een sonnet. Zie aldaar.

Octastichon een strofe van acht versregels. Het Wilhelmus bijv. is in octastichen geschreven.

Octometer uit acht metrische voeten bestaande versregel, wordt slechts zelden gebruikt. Een voorbeeld vindt men bij Tennyson (in ‘Locksley Hall’):

Cursed | be the | social | wants that | sin against the | strenght of | youth
Cursed | be the | social | lies that | warp us | from the | living | truth.

Wat men vrij vaak ziet is, dat regels, die eigenlijk octometrisch zijn, doormidden worden gekapt, bijv.:

[p. 107]

 

Waar de | blanke | top der | duinen

 

Schittert | in de | zonne|gloed,

 

En de | Noordzee | vriendlijk | ruisend

 

Neerlands | smalle | kust be|groet.

Octosyllabe uit acht lettergrepen bestaande versregel; verzen in dergelijke regels geschreven noemt men octosyllabische poëzie.

Ode in een bepaalde strofenvorm opgebouwd lyrisch gedicht, dat oorspronkelijk bestemd was om gezongen te worden en een verheven onderwerp tot thema had; beroemde klassieke odendichters zijn Pindarus, Horatius, Alkaios en Sappho. In de Renaissance werd de ode als dichtvorm weer opgenomen, speciaal door Ronsard, die op zijn beurt Nederlandse en Duitse dichters beïnvloedde als Van der Noot, Hooft, Vondel, Opitz en Gryphius. Tegenwoordig verstaat men er veelal onder: een lyrisch gedicht van een plechtstatig karakter, veelal tot een bepaalde persoon of een bepaald begrip gericht, dat in de ode verheerlijkt wordt, bijv. Bilderdijks ‘Ode aan Napoleon’ en Jacob van Looy's ‘Ode aan Rembrandt.’ Beroemde oden uit de Engelse literatuur zijn die van Keats: ‘To a Grecian Urn’, ‘To a Nightingale’, uit de Duitse, die van Klopstock en Hölderlin. Later in Nederland o.a. bij Boutens en Van de Woestijne. In de hedendaagse dichtkunst is de ode vrij schaars en het bezongen onderwerp vaak aan de dagelijkse realiteit ontleend, als in de Odas elementares van Pablo Neruda (o.a. oden op de ui, aan de geur van hout).

Omarmend rijm hiervan spreekt men wanneer de eerste versregel met de vierde rijmt en de tweede met de derde, enz.; het rijmschema is dan dus: a b b a (c d d c, etc.).

Lachwekkend springt ons evenbeeld
uit soeplepels en koffiekannen
en uit het speeksel van wat mannen

[p. 108]

 

met wie wij hebben valsgespeeld.

 

 

 

E. du Perron Filter

Onomatopee woord gevormd door, of op basis van, klanknabootsing, bijv. sissen, tiktak, koekoek. Op klanknabootsing berustende effecten zijn in de poëzie vanzelfsprekend talrijk; enkele dichters hebben er zelfs een deel van hun oeuvre mede op gebaseerd, zoals in onze poëzie Paul van Ostayen, van wie hier ‘Vorst’ als voorbeeld van een onomatopeïsch gedicht:

Is vorst

breken scherp en helder de stenen rijen

wegen scheuren

Schel schelt de schel

van de trem in de duizelruimte

hoge hoepel

staalhemel staalhelm

Naar klare spanbanen strammen stappen

laarzen slaan de straat tot een luide ruimte

Is vorst

breken stenen scherp

slaan laarzen klaar

schellen de schellen schel
helder

helder

helder

duizelruimte luidt

Als tweede voorbeeld, van L.Th. Lehmann:

Piep.
Piep.
Piep?
Piep.
Piep.

[p. 109]

 

Piep, piep!

 

... Piep?

 

Piep.

 

Piep, piep, piep.

 

Liever tierks dien pieps!

 

Jiep!

 

Piep, piep, piep?

 

Piep...

Oosterse romans tegenwoordig ook vaak: Byzantijnse romans genoemd: berijmde ridderromans, door de Kruistochten populair geworden, waarin de voor een deel Westerse, voor een deel exotische personages van het ene avontuur in het andere worden gestort, maar het hoofdthema toch de hoofs behandelde liefde blijft. De bekendste Nederlandse Oosterse romans zijn Floris ende Blanchefloer, Parthonopeus en Heinric en Margriete van Limborch.

Oosters kwatrijn zie: Kwatrijn

Ottava rima ook wel: Stanza: Italiaanse strofenvorm die is opgebouwd uit acht regels van elf lettergrepen, het rijmschema is a b a b a b c c. Het ottava rima was de geliefkoosde versvorm van dichters als Tasso en Ariosto en werd speciaal gebruikt voor epische en verhalende poëzie. Door Byron in de Engelse literatuur geïntroduceerd in zijn satirische epos Don Juan, waarin hij het lettergreepvers verving door vijfvoetige jamben. Men treft het ook aan in enkele gedichten van W.B. Yeats: ‘Sailing to Byzantium’ en ‘Schoolchildren.’ Als voorbeeld het openingscouplet van Byrons Don Juan:

I want a hero: an uncommon want,

When every year and month sends forth a new one,

Till, after cloying the gazettes with cant,

The age discovers he is not the true one:

Of such as these I should not care to vaunt,

I'll therefore take our ancient friend Don Juan -

[p. 110]

 

We all have seen him, in the pantomime,

 

Sent to the devil somewhat ere his time.

Overlooprijm zie: Kettingrijm

Oxymoron stijlfiguur waarbij twee aan elkaar tegengestelde termen of begrippen in één uitdrukking worden samengevat, bijv.: een jeugdig grijsaard, schitteren door afwezigheid.

dronken van een grote lege beker

Jan G. Elburg ‘Dak op het huis’

His humble ambition, proud humility,
His jarring concord, and his discord dulcet,
His faith, his sweet disaster

Shakespeare All's Well that Ends Well