Reizen van Cornelis de Bruyn door de vermaardste deelen van Klein Asia, de eylanden Scio, Rhodus, Cyprus, Metelino, Stanchio, &c., mitsgaders de voornaamste steden van Aegypten, Syrien en Palestina

XXXIIIe Hoofdstuk.
Overeenkomst van het land van Egypten, omtrent Damiaten, met dat van Holland. Springen van een schip in den Nyl. Beschryving van de Doode Zee en een uitsteekend bosch, tusschen dezelve en Damiaten gelegen. Byzonderheden wegens deze stad. Vreemde geboorte van een Turk, de Doode Zoon geheeten. Stoutheid der valken hier te lande, enz.

De gewoonlyke tol voor onze persoonen, bedraagende voor yder vreemdeling een halve ryksdaalder, betaald hebbende, vervoegden wy ons ten huize van een Griekschen pater om de vermoeidheid van de reis met eenige vrolykheid te verzetten. Deze berichtte ons dat er een saïke beneden aan de rivier gereed lag om na Jaffa te gaan, en drie paters, willende na Jerusalem, zich dien morgen reeds op dezelve ingescheept hadden. Ik bezag dan metterhaast de stad en verzorgde my van de noodige voorraad tot die tocht. Waarna met een barkje de rivier af geroeid zynde, kwamen wy aan de saïke, maakten verding met den capitein wegens de vracht en verbleeven aldaar, op hoop van binnen een dag of twee te zullen vertrekken.

’t Land doed zich hier in het op- en afvaaren van den Nyl op, byna evenals in Holland, met goede weiden en een menigte van koebeesten in dezelve, ‘tgeen my zo vreemd als aangenaam voorkwam. De rivier loopt zeer sterk afwaarts en heeft aan d’een zyde altemaal zand, allengskens opgeworpen, van de zelve gedaante als het duinzand omtrent Schevelingen.

Aan d’andere zyde (te weeten de rechter, van Damiaten af komende, zynde de landzyde) heeft men gelyk gezegt is de schoonste landouwe die men kan wenschen. Hier ziet men veelerhande soorten van vreemd gevogelte: arenden, zekere groote witte vogels die zeer fraay zyn en zich te land en te water onthouden, ⁺ gelyk ook een soort als kievitten, doch wit om den hals, op den rug grauwachtig en al het overige zwart, ⁺ mitsgaders veelerley andere die zich te water onthouden.

+ De nijlganzen ?

+ De ibissen.

Springen van een schip in den Nyl

Ik verstond hier dat op den 24^sten maart ’s namiddags ten twee uuren, niet ver van de plaats daar wy lagen, door het kooken van kaffeé de brand in een schip was geraakt, waardoor hetzelve, slaande de vlam in het kruid, in de lucht was gesprongen, tegelyk met zeventig van de ophebbende manschap, zynde maar tien die zich intyds te water hadden begeeven, door middel van zwemmen behouden aan land geraakt.

Den eersten april waaren wy door de harde wind genoodzaakt aan boord te blyven. Den 2^den keerden wy weder met een bark na Damiaten, alwaar wy de triumph zagen van twee Turksche kinderen welke door de stad omgevoerd wierden om besneeden te worden.

Den zelven dag tekende ik, zittende op een huis, een fraay gezicht van het land en den loop der rivier de Nyl, verbeeld onder N^o 69.

[p. 180]

Vista del Nilo presso di Damiate

Mare Morto of de Doode Zee

Vervolgens begaf ik my in gezelschap van de gemelde paters na Mare Morto of de ‘Doode Zee’, twee Italiaansche mylen ten oosten van Damiaten gelegen, en alzo genaamd omdat de allerwegen van het land omringd is en geenen uitgang heeft. ⁺ Mogelyk is dit een van die graften of poelen die Strabo in zyn zestiende boek, op den weg tusschen den berg Casius en de Colom van Pompejus na Pelusium of Damiaten^[BA/89] plaatst, wanneer hy zegt: ‘Aldaar is de weg na Pelusium, en Gerra, en de graft Chabrias geheeten, ende de Barathra, poelen of meiren welke de overvloejende Nyl maakt, zynde deze plaatsen van nature hol en poelachtig.’

Van hier kan men in tweemaal vier-en-twintig uuren overvaaren op Tiena^[BA/90], en wyders over Gaza binnen korten tyd te Jerusalem komen, ‘tgeen ik ook gedaan zou hebben, doch dewyl my gezegt wierd dat er in acht à tien dagen eerst gelegentheid toe zou zyn, en dat ondertusschen het paaschfeest voorby stond te gaan, voedde ik my met de hoop van noch te water na Jaffa te zullen geraaken. ⁺

+ Het Manzala-haf.

+ Zie f. 175 en de aantekening aldaar over het paasfeest in Jeruzalem.

Uitsteekend bosch

Tusschen Damiaten en de gemelde zee gaat men door een bosch ‘tgeen zo vruchtbaar, vermaaklyk en lustig is, dat ik moet bekennen nooit een diergelyk gezien te hebben en ook niet geloof ooit te zullen zien. Ik vond er veele zwaare oranje- en citroen- gelyk ook verscheidene soorten van vygeboomen, en onder anderen eene welke zy Fico d’Adamo of ‘Adamsvygen’ noemen.^[BA/91]

Deze zyn zeer groot en lang, gelyk ook de bladeren die zich ter lengte van een vadem en ter breedte van omtrent twee palmen uitstrekken. Noch is er een andere soort van de zelve naam met ronde en zeer dikke bladen. Aan deze hangen de vygen even als een tros druiven, en zyn zo zoet van smaak als suiker. Van een darde soort die de zelve naam voeren, zyn de boomen byzonder groot doch de bladeren klein, maar heel dicht op malkanderen, t’eenemaal verscheiden van degeene die men in Italien vind.

Daar wast ook veel suikerriet, mitsgaders een menigte van die boomen welke de cassia voortbrengen, waarvan ik de takken vol pypen zag hangen.^[BA/92] De granaatboomen zyn er mede ontelbaar. Doch boven alle munten uit de dadelboomen, die het gantsche bosch vervullen.

Behalven al dat geboomte ziet men er ook noch verscheidene kleinder soorten, als karsse-, pruime- en abrikoozenboomen enz., altemaal onder malkander, welke onregelmatigheid een aangenaame vertooning voor het gezicht beschikt.

’t Bosch zelve is tuins-wyze verdeeld, na de maat dat er yder een gedeelte van toebehoord, en zyn deze gedeeltens met kleine watertjes of slooten omvangen en van malkander afgezonderd.

[Vis en gevogelte]\

Wat deze Doode Zee belangt, zy is ongemeen vischryk en leverd ook een soort als onze kabeljauw en van de zelve grootte. Wy koften er een voor de waarde van omtrent acht stuyvers en vonden ze heel goed van smaak. Paling en aal – om te spreeken van de visch die met d’onze overeenkomt – is er mede in menigte. Wy bereidden ze op de wyze van pan-aal, daar de boter die hier (hoewel ongezouten) zeer goed is, ons heel wel toe te pas kwam. De paters vonden ze smaakelyk en aten er zo hertig af alsof men ettelyke liefhebbers van die spys te Sardam ⁺ aan tafel had zien zitten.

’t Gevogelte ‘tgeen men hier heeft, behoeft voor de visch niet te wyken. ‘k Zag er onder anderen verscheidene pellikaanen aan den oever zwemmen, en ganzen en andere soorten van watervogels, in zulk een menigte dat ze ontelbaar waaren. Hier werden ook des winters veele ‘hoenders van Damiaten’ (gelyk men ze noemd) gevangen. Deze zyn byzonder schoon van koleur, hebbende den hals en borst gelyk een paauw, en vallen ⁺ ruim zo kloek als faizanten.

+ Contractie van ‘Saenredam’ of ‘Saenrdam’ (Zaandam).

+ zijn

[p. 181]

Gaarne had ik eraf willen koopen, doch kon er geene bekomen, vermits er dat jaar zeer weinige gevangen waren, en die weinige (makende omtrent een getal van twintig) vond ik in handen van zekeren Jood die ze bewaarde om aan den koning van Vrankryk gezonden te worden. Hy had order om er honderd te koopen, doch niet meer als deze twintig konnen krygen.

Alles wat de landsdouwe hier omtrent voortbrengd, is er in overvloed en voor een geringe prys te bekomen, inzonderheid de visch, daar men naauwlyks weg mede weet. Maar ‘tgeen er van buiten gebracht moet worden, valt er integendeel zeer duur, voornamentlyk de wynen, welke altemaal van Cyprus derwaarts worden gevoerd, gelyk ook hout, rozynen, enz.

Damiaten

Noopende de stad Damiaten, die is heel slordig en meerendeels slecht betimmerd ⁺, doch zeer volkryk en een der voornaamste steden van gantsch Egypten. d’Arabiers noemen haar Damiat. Een reiziger ontmoet er niets van belang, als ettelyke mosqueën met fraaye toorns. Buiten de stad ziet men een hooge ruïne van een toorn welke eertyds tot een vuurbaak voor de schepen gediend zoude hebben, mitsgaders (niet verre van daar) noch een ronden toorn; zynde dit het alles ‘tgeen ik daar antyks heb gevonden, en in d’afbeelding onder N^o 70 aangewezen, voerende de vuurbaak de letter A, en de ronde toorn de B. ⁺

Parte di Damiate

De Nyl heeft zynen loop nevens de stad heen en strekt zich na de kant van Kairo. De voornaamste handel te Damiaten word gedreven met ryst (die er rondomheen in grooten overvloed wast en door geheel Turkyen verzonden word) kaffeé, linnen en vlas. Daar worden ook veelerley schoone stoffen gemaakt. De regeering staat aan een aga, die er door den bassa van Kairo werd gezonden.

+ eenvoudig gebouwd

+ Het is duidelijk dat De Bruyn hier de letters verkeerd geplaatst heeft.

Vreemde geboorte van een Turk, de Doode Zoon geheeten

Terwyl ik hier tot Damiaten een langer verblyf als my lief was moest houden, ging ik den 3^den april om een zekeren Turk te bezien die Figljo Morto of de ‘Doode Zoon’ wierd geheeten. De reden der benaminge was vreemd.

Zyne moeder, van hem ten uitersten zwanger, kwam te sterven en wierd aanstonds volgens het gebruik dezer landen (voornamentlyk in de pest-tyd) in een kelder welke de gemelde Turk zelve noch tot zyne begraafplaats had, ter aarde besteld. Des avonds, eenige uuren nadat de begraaving was geschied, begind de vader zich in te beelden dat de vrucht van zyn overleedene vrouw mogelyk noch wel in leven kon weezen. Hy doed het graf dan openen, en inderdaad, de vrouw was verlost en had uit een dood lighaam een levendigen ⁺ zoon ter wereld gebracht. Anderen verhaalden dat eenige Turken, daar omtrent weezende, het geschrey van het kind hadden gehoord en derhalven het graf geopend.

Wat er eigentlyk van dit tweederley verhaal zy, weet ik niet, maar de man aan wien men den naam van den ´Dooden Zoon’ gaf, was – gelyk men my verzekerde, want ik had het ongeluk van hem niet t’huis te vinden – noch by levenden lyve en toentertyd in de zestig jaaren oud, hebbende kindskinderen, en geneerende zich met een droogistery.

+ levende

Schildpad gedood

Des anderendaags vervoegden wy ons wederom na onze saïke en, wandelende langs de rivier tot aan den oever der zee, zagen wy een zeer grooten schildpad uit het water opkomen dien wy, metterhaast derwaarts geloopen, omkeerden en met onze sabels doodsloegen. Wy meenden hem mee na onze bark te neemen om de bovenhuid te bewaaren en het vleesch, ‘tgeen zeer goed is, tot spys te gebruiken. Maar bevindende dat de schors door het hakken geschonden was, lieten wy het een en ander leggen. Hieromtrent zag ik ettelyke plaatsen landwaard in die zich als meyren vertoonden ⁺, in welke zich verscheidene soorten van watervogels, by gantsche schoolen, onthielden.

+ Het Manzala-haf is deels zeer moerassig.

[p. 182]

Aan de rechterzyde, van buiten komende, hebben de Turken een kasteel (getekend met N^o 72) waarnevens twee groote metaale stukken lagen, schietende het eene twee-en-zestig, en het ander tachtig pond yzer. Tegenover dit kasteel waren d’Arabiers bezig met twee tenten op te slaan, van gedaante als N^o 71 aanwyst.

Nilo

Nilo

[Paasfeest op het schip; terugkeer naar Damietta]; stoute valken

Den 6^den hielden wy de paasch te scheep in gezelschap der gemelde drie paters, zynde den een een Florentyn en de twee andere Spanjaarden, welke al vier-en-twintig dagen, voor onze komst, op gelegentheid na Jaffa hadden gewacht, teneinde van daar na Jerusalem te geraaken. Zy waren van de order van S. Franciscus en geen onhebbelyke lieden.

Den 8^sten keerden wy weder na Damiaten, alzo zich noch geen kans tot ons vertrek opdeed. In de stad gekomen, vervoegden wy ons met de paters ten hunnen huize daar zich noch vyf andere paters, welke mede lang na ⁺ hun vertrek op Tripoli gewacht hadden, bevonden. Zy deeden ons met groote beleefdheid by zich logeeren, houdende hier twee kamers tot hunnen dienst, vermits veele van hen zich over deze stad na Jerusalem of elders begeeven. Hier vermaakten wy ons drie à vier dagen met malkander en gingen gemeenlyk na den eeten bovenop het huis – want de huizen zyn er altemaal plat – zitten of wandelen, neemende yts van d’overgebleevene spyze mede, ‘tgeen wy voor ons neder leiden om het plaizier te hebben van het door de valken, welke daar in menigte zyn, te zien wegneemen.

Nooit heb ik stouter ⁺ vogelen gezien. Want hoewel men er rondomheen zit, vallen zy er aanstonds met de klaauwen op neer en vliegen ermede op een der bygelegene huizen, daar zy den roof met gemak gaan zitten opeeten. En zohaast als het binnen is, komen ze zien of er niet meer te haalen vald. Waaromtrent zy zo veel loosheid als stoutheid weeten te gebruiken. ⁺

+ op

+ stoutmoediger

+ En daarbij weten ze zowel veel slimheid als stoutmoedigheid aan te wenden.

[Hernieuwd bezoek aan het Manzala-haf en besluit om Egypte nader te bezichtigen]

Den 12^den gingen wy nochmaals de Doode Zee bezichtigen, verzeld door alle de paters, die zich niet genoeg konden verwonderen over de fraayheid van het bosch, alzo zy daar nooit geweest hadden. Wy namen toen een anderen weg, al zo vermaakelyk als de voorige.

Ondertusschen, dewyl ik nu de paasch voorby zach, nam ik het besluit van Egypten in te trekken, ‘tgeen ik voorgenomen had te doen wanneer ik van Jerusalem teruggekomen zou zyn. ‘k Maakte my dan gereed en vermits een der gemelde paters, een Venetiaan van geboorte, mede na Kairo wilde, waren wy nu drie sterk en derhalven gezelschap genoeg om den tyd niet verdrietig ⁺ door te brengen.

+ saai, lang vallend