Proverbia, of, de spreucken van Salomon

[p. 204.]

Het neghenentwintichste Capittel.

1.	EEn straf-weerdich ^† Man den necke verhardende sal haestelick verbroken worden, sonder dat daer Medecijne sy.
2.	In het vermenichvuldigen der rechtveerdige, verheucht sich het volc: maer in het heerschen des onrechtveerdigen, sucht het volck.
3.	Een Man die wijsheydt bemindt, verheucht zijn vader: maer die de Hoeren vergeselschapt, verquist de have.
4.	Den Coninck vesticht de aerde met gherichte: maer een Man der scheydt-giften sal die vernielen.
5.	Een Man die zijnen naesten smeecket, spreydt een net voor zijne treden:
6.	In het overtreden des boosen Mans is een strick: maer de rechtveerdighe singht overluyt, ende is vrolick.
7.	Den rechtveerdighen kent het recht der geringhe: maer den onrechtveerdigen en verstaet geen kennisse.
8.	De menschen der spottinge verstricken de stadt ^†: maer de wijse keeren de gramschap af.
9.	Een wijs Man die in recht is met een sot Man, nu is hy gram, nu lacht hy, ende is sonder ruste.
10.	De menschen des bloets haten den oprechtighen: maer de gerechtige soec-

† Hebr. een Man der bestraffinge.

† Anders blasen de stadt op.

[p. 205.]

	ken sijn ziele.
11.	Een dwaes brenght al zijn Gheest voort: maer den wijsen wederhout hem achterwaerts.
12.	Den regierder die na de reden der valscheydt luystert; alle zijne dienaren zijn onrechtveerdich.
13.	Den armen ende den Man der bedriegherijen ontmoeten malckanderen: welcker beyder ooghen de Heere verlichtet.
14.	Den Coninck die in waerheydt de geringe richtet; zijnen throon sal in eeuwicheyt bevesticht worden.
15.	De roede ende bestraffinghe geven wijsheyt: maer den uytgelaten jongen beschaemt zijn Moeder.
16.	In het vermenichvuldigen der onrechtveerdighe, vermenichvuldicht de overtredinghe: maer de rechtveerdighe sullen haren val sien.
17.	Castijt dijn Sone, ende hy sal dy ruste aen doen, ende sal dijne ziele vermakelickheyden geven.
18.	Sonder Prophetie wordt het volck verlaten ^†: maer wel gheluckich is hy, die de Weet bewaert.
19.	Laet den knecht met geen woorden gecastijdt worden, als hy verstaet, ende niet en antwoort.
20.	Siet ghy een Man die haestich is in sijn woorden, daer is meer hope van een dwaes, als van hem.

† Anders onbloot, of, ongebonden.

[p. 206.]

21.	Die zijnen knecht van joncx af delicatelic houdt; op zijn laetste sal hy een Ioncker ^† wesen.
22.	Een Man des thoorns verweckt twist: ende een Meester der heetgrammicheyt is veelvuldich van overtredinghe.
23.	Den hooch-moet des mensches sal hem vernederen: maer de nedericheyt des Gheests ondersteunt de eere.
24.	Die met den dief deelt, haete zijn ziele: ende die sweer-vloeckinghe hoort, ende niet te kennen en geeft.
25.	De sitteringhe des mensches geeft eenen strick: maer die op den Heere betrout, sal in sekerheyt verheven worden.
26.	Vele soecken het aensicht des regierders, maer het recht des Mans is van de Heere.
27.	Een Man der verkeertheydt is een grouwel der rechtveerdige: ende die recht van wege is, een grouwel des onrechtveerdigen.

† Anders een Sone.

Wtlegginge, op het negenentwintichste Capittel.

1.	EEn Man der bestraffinghe, die weerdich is, om zijn quaet leven bestraft te worden, of die dickwils bestraft is geweest, ende even wel den necke verhart, geduerich voortgaende in zijn boosheydt, ende het

[p. 207.]

	jock der bestraffinghe van zijn vercelden hals schuddende, sal onversiens, als hy het minst verwacht, van Godt verplettert, ende gheruineert worden, sonder hope van wederom gheheelt, ende in staet van verbeteringe gebrocht te worden.
2.	Siet het voorgaende Cap.veers 12. en 28.
3.	Een wijs Kint, dat hem eerlick, ende gesparichlick draecht verblijt zijn ouders: maer dat ontuchtelick by Hoeren, ende snoeren verkeert, ende alsoo de middelen verquist, brenght zijn Ouders groot verdriet aen.
4.	Een overste regierder, die als richter over het volck ghestelt is, versterckt zijn heerschappije in alle versekeringe, ende voorspoedt, soo hy een yder sonder aensien van persoonen, of giften recht doet: maer die hem laet bewegen, ende corromperen door gaven, ende andere opsichten, ruineert, voor soo veel in hem is, het gijeheel landt, daer hy over gouverneert. Dit mach gespeurt worden in de Historije der Richteren, ende Coninghen: want so langhe al sy God dienden, ende de sonden straften, leefden sy in voorspoedt: maer Godsalicheyt, ende alle deucht verloochenende, wierden sy van Godt gestraft, ende van haer vyanden overwonnen het Hebreeusch woort Theuma, dat daer uytghedruckt staet, scheyt-giften, ende van weynige verstaen wordt, is ghenomen van de Ceremonijen der Ioden. Om het welcke naecktelic te verclaeren, sal ick hier een kleyne digressie maken. Het was een wijse onder het Iootsche-volck, dat alle eetbaere waere, van de aerde voort-comende, dat in Kelders, Schueren, of Pack-huysen bewaert conde werden, de Wet der offeringhe onderworpen was: ja selfs de alderslechtste dinghen, die etelick waren, als Munte, Anijs, Comijn, ende dierghelijcke

[p. 208.]

meer, en wierden hier niet uytgenomen, Mat. 23.23: De huyslieden en dorsten aen hare vruchten niet comen, voor dat sy haer selven hier in ghequeten hadden. Dese offeringe geschiede op een seker orden, die niet en mochte vermenght worden. Eerstelick wierden de eerstelingen in een Corf, of Mande gebrocht, als van Coornaren Druyven, ende Olyven: ten tweeden de Theruma, daer wy hier van spreken: ten derden de tweederley Thienen. De Theruma, ghelijck oock de Thiende, en wierden maer ghegeven van het gewas, dat nu al bereyt, gedorft, ende gesuyvert was, of van Olyven, ende Druyven, die geperst, ende gekuypt waren: waer van een seker deel, ten minsten het sestichste afgescheyden wiert, ende voor de Theruma den Priesteren ghegheven: van den oveschietenden hoop, wierden aen de Levyten de Thienden gegeven. Hier van hebt ghy seer pertinente verclaringe by de geleerde Rabbijnen ende Tal mudisten: daer uyt den seer Edelen, ende wijt beroemden Heer, Iosephus Scaliger, een cort, ende bondich Tractaet ons nagelaten heeft. Dese Theruma dan, heeft haren naem ghecreghen, om dat sy van den hoop af-geheven, ende gescheyden wiert: ende wort oock also van de Chaldeeusche, ende Griecksche oversetters, ende alle geleerde Ioden genoemt. Nu in dese plaetse wort het door een Synecdoche, voor alderley gaven ghenomen, die yemant van zijne middelen afscheydt, om andere te beschencken.

5.

De menschen die haeren naesten flatteren in hare fauten, de selve prijsende ende verschoonende in plaetse van die te straffen, zijn oorsake van haren onderganck, ende verderf. De gelijckenis is geleent van de Vogelaers, die zaet ende andere lock beetgiens voor de Vogels stroyen, ghelijck of sy medelijden hadden

[p. 209.]

	met haren honger, daer sy anders niet en soecken, als de Vogeltjens in het net te crijghen, ende haer selven daer mede te voeden.
6.	De Godloose worden in hare sonden, gelijc door eenen strick ghevangen. Sy nemen daer wel playsier ende vermaeckinge in, ghelijck de Vogheltgiens, die onder het net aesen, maer sy worden eyndelick daer in verstrickt, ende commen also met vreese, ende bangicheydt in haer doodt: maer de rechtveerdighe, door een goede conscientie, ende oprecht geloove, wetende, dat alles wat haer overcomt, hun ten besten ghedijen sal, zijn altijts blijde, ende vrolick in den Heere.
7.	De rechtveerdighe ondersoecken, ende nemen acht op het recht der armen, om die in haer goede saecke voor te staen, maer de onrechtveerdige en moghen de pijne niet, om daer op te letten, sy en willen haer saecke niet verstaen, sy en connender quansuys geen recht in sien, en weygheren alsoo de arme luyden, alle hulp, ende troost, die sy, van Ampts wegen, schuldich zijn voor te staen.
8.	De overgegevene boos-wichten, die met alle deucht, ende goede zeden, haren spot drijven, zijn oorsaeck, dat Godt in gramschap eenen vloeck over een stadt brenght, de selve in haer sonden verstrickende: maer die haer wijsselick ende Godtsalichlick dragen, wederkeeren die gramschap, ende behouden de stadt van onder ganck, ende verdervenisse Exod.32.10. etc. Genes.18.32. Ezech. 14.14. Het woordt, dat hier verstricken overgheset is, mach oock beteeckenen, op-blaesen ende in brande steken. De sin comt tot een.
9.	Een wijs, verstandich Man in krackeel, ende proces zijnde, met een dwasen onverstandigen twist-maecker, heeft veel ongemack, ende moey-

[p. 210.]

	te: nu heeft hy oorsaeck, om gram te wesen, over zijne onrechtveerdicheyt, nu lacht hy wederom eens met zijn tucken, ende perten, die hy voorstelt, of over zijne frivole uyt-vluchten: in somma hy heeft soo veel spils met hem, dat hy niet veel ruste en heeft. Dit, gisse ick, moet yemant gebeurt zijn, die dat so vertelt heeft, ende oorsaeck van dit spreeckwoort gegeven.
10.	De wreede, bloetgierige menschen dragen een haet in haer herte, tegen de vrome, ende oprechtighe, soeckende, waer sy connen, of mogen om die te verderven, ende ter doot te brengen: maer de Godtsalige daer en tegen, die de gherechticheyt lief hebben, soecken haer te behouden, ende van alle perijckel te verlossen. Soecken sijn siele. Dit is genomen van de Wolven, of andere schadelicke gedierten, die de Schapen uyt de kudde wech nemen, om die erghens, in een afgesonderde plaetse te verscheuren: welcke de ghetrouwe Herders missende, gaen die over al met groote neersticheydt soecken, om haer, waert moghelick, van de doodt te bevrijden.
11.	Siet boven, Cap.14.33. ende 15.2.
13.	Den selven sin is uytgedruckt, in het tweede Veers van het 22. Capittel. Een Man der bedriegerijen, is een rijcken vreekaerdt, die met valscheyt, ende bedriegerijen, allesins middelen by een schrapt.
15.	Den uytghelaten jong hen beschaemt sijn Moeder. Een Kindt dat onghebonden, sonder vermaent, of ghecastijdt te worden, daer henen loopt, doende alles, wat in sijnen sin comt, groeyt op in onwijsheydt, ende alle Godloosheyt, oorsake ghevende, dat de Moeder daer door in schaemte ende oneere comt. Daer wort particulierlick van de Moeder gesproken, om dat die ghemeenlick de Kinders meest toegheven, ende bederven. Vytgelaten. Dit woort is

[p. 211.]

	geleent van de Beesten, de welcke lange tijdt gestalt, of gebonden gheweest zijnde, daer naer in de weyde, ende vrijheydt comende, haer selven worpen, wentelen, loopen, springen, ende alderley dertele geneuchten voortstellen.
16.	Naer de mate, dat de Godloose toenemen in getal, of voorspoet, groeyt oock haer sonde, ende overtredinghe, thoonende haer selven te stouter, ende te moediger: maer ten sal niet altoos dueren: de Heere salse eyndelick tot troost der rechtveerdige, tot schande, ende te niete brengen. Hos.4.7. Deut.32.15.
18.	Daer de Gods-dienst niet geoeffent en wort leeft het volc verlaten, ende ongebonden, in alle Godloosheydt, die de eeuwighe verderffenisse mede brenght: maer die haer in Godts Wet oeffenen, ende haer leven daer naer aenstellen, sullen de eeuwige ghelucksalicheyt deelachtich worden. Verlaten, is oock van Godts hulpe berooft. Het Hebreeusch woordt beteeckent oock, ontdeckt, ontbloodt, dat is, woest, ende verstroyt, of open ligghende voor zijne vyanden, Gheestelicke, of lichamelicke. Wt alle die beteeckenissen can een seer goeden sin gemaeckt worden.
19.	Een hardt-neckich dienst-knecht, hoorende ende verstaende den wille zijns Heeren, ende niet verweerdigende te andtwoorden, of te gehoorsamen, en moet niet meer met woorden, maer met goede slagen aengegaen worden.
21.	Gelijckmen zijn dienaers in het begin gewent, moet mense oock daer naer gebruycken. Het Hebreeusch woort dat hier in Ioncker verandert is, can oock een Sone beteeckenen, de selve sin blijvende.
23.	De nedericheyt des Gheests ondersteunt de eere. De nedericheydt is als een vaste pylaer, waer op de eere standtvastelick steunt sonder

[p. 212.]

	beweecht te worden.
24.	Die hem selven met dieven voecht, in raet, daet, of aenhoudinge, schijnt zijn eygen vyant te wesen, de wijle hy hem moetwillens in perijckel, ende de doot worpt: desgelijcx oock, die den name Gods hoort lasteren, zijnen naesten vervloecken, of door valscheyt beswaren, ende hem zijne fauten niet voor oogen en stelt, ende so het noodich is, de Magistraet, of het Sinedrion te kennen en geeft. Siet Levit.5.1.
25.	Het vleeschelick misvertrouwen des mensches, door ongeloovicheyt de beloften Godts verachtende, bringht hem in grote vreese, ende benautheyt, daer in hy, als in eenen strick ghewickelt is, sonder hope van ontcommen: maer die, als een kloeck Soldaet des Heeren, zijn hope ende vertrouwen vastelick op hem stelt, in alles, wat hem overcomt, dien sal Godt als een rotse, ende sterck Casteel wesen.
26.	De menschen met yemandt in proces zijnde, of beschuldicht van eenighe misdaet, doen gemeenlick haer uyterste beste, om de gunste van de Rechters te winnen: maer even wel en vercrijgen sy niet, als dat den raedt Gods bescheyden heeft, die de herten der Magistraten in zijne handt heeft, ende een yegelick sulck een sententie doet hebben, als het hem behaecht.