Proverbia, of, de spreucken van Salomon

Het vijfentwintichste Capittel.

1.	DEse sijn oock de spreucken van Salomon, die de Mannen van Hiskia

[p. 171.]

	des Conincks van Iuda overghestelt hebben.
2.	Het is de eere Godts, reden te bedecken: de eere der Coningen, reden te ondersoecken.
3.	Des Hemels, om de hoochte; des aertrijcks, om de diepte; ende des herte der Coninghen, en is gheen ondersoeckinghe.
4.	Doet het schuym wech van het Silver, en laet het vat voor den smilter uyt comen.
5.	Doet den onrechtveerdighen wegh voor den Coninck, ende zijnen throon sal met rechtveerdicheydt bevesticht worden.
6.	En verheerlijckt dy niet voor den Coninck: ende en staet niet in de plaetse der grooten:
7.	Want het is beter teghen dy te segghen, gaet herrewaerts op, dan dy te vernederen voor den Edelen, dien dijne ooge gesien hebben.
8.	En gaet niet voort, om met haestigheyt te twisten: op dat ghy niet wat ten lesten en doet, als dijnen naesten dy schaemte aen doet.
9.	Twist dijnen twist af met dijnen naesten: ende en ontdeckt niet eens anders secreet:
10.	Op dat den hoorder niet en versamde, ende zijn laster-reden niet weder en keere.

[p. 172.]

11.	Een reden op zijn pas gesproken, is als Appelen van Goudt in in-gheleght werck van Silver.
12.	Den wijsen bestraffende de hoorende oore, is als een bagge van Goudt ende een half-cieraet van Gout uyt Cethem
13.	Ghelijck de coude des sneeuws ten daghe des Oogsts; soo is een gesant getrou zijnde den ghenen die hem senden, ende die de begheerte zijns Heeren weder-brenght.
14.	Een Man poffende op de gifte der valscheydt is wolcken, ende wint ende daer gheen reghen en is.
15.	Door langhmoedicheydt wort een overste gheleydet: ende een sachte tonge breeckt de been-herdicheydt.
16.	Vindt ghy honich, eet uwe bekomste: en versadicht u daer mede niet, dat ghy hem uytspout.
17.	Hout dijn voet costelick van het huys dijnes naesten: op dat hy van dy niet versadicht en worde, ende dy hate.
18.	Een Man ghetuyghenis der valscheyt tegen zijnen naesten sprekende, is als een pijcke, ende sweert, ende scherpe pijl.
19.	De vertrouwinge des valschaerts ten dage der benautheyt, is als een ghebroken tant, ende verstuyckt been.
20.	Die een kleedt uyt-treckt op den dach der koude, Azijn op krijt; alsoo is, die liedekens singht aen een verbroken

[p. 173.]

	herte.
21.	So die dy haet, hongerich is; geeft hem broodt te eten: ende so hy drostich is, geeft hem water te drincken:
22.	Want ghy lecht gloey-kolen op zijn hooft, ende de Heere sal het dy verghelden.
23.	Den noordelicken windt baert regen: ende de tonge der bedecktheyt verstoort de aensichten.
24.	Het is beter te woonen op een hoeck des dacks, dan met een Vrouwe der twisten, ende in het huys des gheselschaps.
25.	Koude wateren op een vermoeyde ziele: ende een goedt gheruchte van het landt van verre.
26.	Den rechtveerdighen wanckelende voor den onrechtveerdighen, is als een ghetroubelde Fonteyne, ende een verdorven oorspronck.
27.	Honich te eten met menichte, en is niet goedt: noch die soeckinge van zijn eere is eere.
28.	Een Man diens Geest geen inhoudinge en heeft, is als een open-gebroken stadt sonder muer.

Wtlegginghe, op het vijfentwintichste Capittel.

1.	HIer volghen nu eenige sententien, die hier ende daer in Salomons

[p. 174.]

	schriften, die vele geweest zijn, gevonden zijn, ende gecopieert van eenige Mannen, die den Coninck Hiskia daer toe geordineert hadde.
2.	Het recommandeert hoogelick de eere, ende vreese Godts, dat hy sulcke groote, wonderlicke dingen voor oogen stelt, ende ons laet hooren, daer van wy gheene, of weynighe redenen en weten te geven: maer het is een eere, ende reputatie der Coninghen, ende die in regieringe ghestelt zijn, die te ondersoecken, soo verre het menschelijck begrijp reycken can, op dat hy, boven andere ghestelt zijnde, van haer niet en behoeven te leeren, dat hy selfs weten kan. Dit luydt wel anders, als de huydendaechsche Politijcken, ende Machiavellisten leeren.
3.	Dit veers verstaen ick van den meestendeel der menschen, of, op die tijden meest te passen. Want by ons, wordt de hochte der Hemelen, de distantien, ende grootheyt van de sterren, de dickte, ende omganck der aerden, van geleerde Mathematisijns genoechsaem bewesen, met meer andere wonderlicke dinghen, daermen ten tijde Salomons (oock onder verre de meeste van onse tijden) wel ten recht hadde mogen van seggen, daer en is geen ondersoeckinghe van, dat is, het is ongheloovelick, ende by naer onmogelick.
4.5.	Gelijck het Silver gereynicht van schuym ende droessem, een bequame masse wordt, daer den Silver-smidt een schoon stuck-wercx van maeckt: also een Coninck, het schuym van boeven, ende onrechtveerdige menschen van hem weerende, maeckt zijn hof, eerlic, ende sijn rijcke wort bevesticht.
6.7.	En thoont u niet te trots, ende magnifijc voor den Coninck, hem willende by naer in heerlijckheyt te boven gaen, want dat verweckt suspicie, ende jaloersije: noch en set u selven niet

[p. 175.]

	voor de Princen, ende Heeren des Conincks, op dat ghy geen schande behaelt, alsmen u gebieden mocht een leeger plaetse te nemen. Dese selve lesse geeft oock onsen souverainen leermeester, by Lucam in het thiende Capit. veers 2.9.10. Den edelen, dien dijne ooghen ghesien hebben, dien ghy van te vooren wel gemerckt hadt, ende wist een treffelick Man te wesen.
8.	En begheeft u niet hastelick tot twist, of, soo ghy alreede eenige woorden ghemaeckt hebt, onthoudt u noch in tijdts, en gaet niet voorder in haestige grammicheydt: op dat ghy niet wat ten lesten en doet, dat u berouwen mocht, dat is, rondt uyt ghesproken, op dat ghy hem niet om hals en bringht: maer dat wort verswegen, om dat grouwelijckheydt, ende verschrickelickheydt des daedts te kennen te gheven. Als dijnen naesten dy schaemte aen doet, als hy u eerst slaen of stooten mocht, of yets doen, daer mede andere dy bespotten mochten, of eenige wonde, ende teecken geven, twelck tot u schande strecken soude: want dan is somtijdts een mensch gheen Meester van zijn sinnen. Andere leggen dit anders uyt: de leser mach oordeelen ende kiesen, dat hem meest behaecht.
9.10.	So ghy eenich verschil hebt met yemant, die ghy meent, u verongelijckt te hebben, of anders, eenige foute begaen, en hanget terstondt niet aen een klock-seel, bedeckt veel liever zijn misdaedt, ende accordeert stillekens tusschen u beyden: op dat iemant dy schande na en gheve, denckende dat ghy een achter-klapper zijt, of vol nijdicheydt steeckt, of ymmers niet en handelt, naer den aert der liefde: ende alsoo de foute, die ghy een ander oplecht, op dijn eyghen hooft weder-keere, of yet in verwisselinghe, dat alsoo quaedt, of quader is Matth. 18. 15. etc.

[p. 176.]

11.	Een goede, bequame reden, ter gelegener tijt, te passe gebrocht, ende met aerdicheyt, als ingheschoven in voorvallende propoosten, is als Goude Appelen, in ghefigureert Silverwerck ingelecht: dat is, costelick, ende playstant.
12.	Ghelijck een Goude bagge de oore verciert (na de wijse van die landen) ende een Goude Keten, of yet dierghelijckx, den hals: alsoo doet oock de reden des wijsen, bestraffende de fauten van een leersaem gemoet: want daer door wort zijn herte gesuyvert, van alderley afsienelicke vuylicheyt, ende costelic gepareert met alle cierlicke deughden, die hem God, ende de vrome aengenaem maken. Het Hebreeusch woort, dat ick hier Hals-cieraedt overgheset hebbe, beteeckent eenich verciersel, dat aen den hals, of op het herte ghedraghen wierdt, eens deels om de fraeyheyt, andersins (ghelijck eenige meynen) tegen sommige sieckten, of qualickheden. Cethem wordt vande gheleerde ghesecht, een soorte van fijn Goudt te wesen, sonder meer. Ick gisse, dat het den naem heeft van de plaetse, daer het van daen quam. Moghelick is het dat landt in Aethiopien, daer Plinius de stadt Cetuma stelt.
13.	Ghelijck de sneeuw, in het heetste van de Somer, in de Wijn ghelecht, seer lieffelick, ende verkoelende is: alsoo is oock een ghetrou Ambassadeur, de begeerte zijnes Heeren te weghe brengende: want hy laeft ende verquickt daer door, weder keerende, zijn dorstighe ziele, met groot verlangen de goede tijdinghe verwachtende. Noteert, dat de Wijn in die warme landen, seer heet, ende crachtich was, qualick connende suyver ghedroncken worden: daerom sy dien met water menghenden, of sneeuw daer in wierpen, tot dien eynde van de Winter af bewaert, ghelijckse noch in sommighe plaetsen

[p. 177.]

	van Europa doen.
14.	Een Man stoffende, ende blasende op giften der valscheydt, die hy valschelick belooft, ende niet en gheeft, of die een ander vastelick hoopt, ende niet en verkrijcht, is ghelijck een water-loose wolcke van den windt ghedreven: de welcke den landts-man, naer lange droochte, siende, verblijd hem, hopende dat daer een stort-reghen nae volgen sal: maer vindende hem selven bedroghen, vermeerdert zijn verdriet, ende ongeduldich verlangen. Siet het twelfde veers van den Brief Iude.
17.	Houdt dijn voet costelick, en laet u soo heel veel niet vinden, ten huyse van dijn vriendt, hem moeyelick vallende door te veel besoecks etc. Want datmen kostelick houdt, besichtmen heel selden. Hy wilt dan seggen, datmen niet al te ghemeensaem en sy: Want daer door comt dickwils verachtinghe. Soodanich is de verdorvenheydt des mensches: die wy steedts beteren moeten.
19.	Die hem op een valschen vrient verlaet, sal hem selven bedroghen vinden: want in noodt, of benautheydt zijnde, en sal hy niet meer hulp aen hem vinden, als aen een ghebroken tandt, om te knauwen, ende een verstuyckt been om te loopen. Hy en sal zijn verdriet niet connen verdouwen, of lijden, noch oock connen ontgaen.
20.	Ghelijck die in den Winter als het kout is, een kleedt uyt treckt, zijn coude vermeerdert, ende ghelijck den Azijn het crijt versmelt, ende afweeckt, also ooc die vrolicke liedekens singht voor een droevich herte: hy vermeerdert daer door zijn verdriet, ende melancolie, hy doet sijn herte, gelijck als smelten, ende vergaen. Want het humeuer, dat meest in den mensche domineert, wort ordinaris door spel, ende ghesanck

[p. 178.]

	meer verweckt, ende beroert.
22.	Ghy lecht gloey-kolen op sijn hooft &c. Ghy ontsteeckt in hem ghelijck een vyer van weder-liefde, ghy doet zijn herte gloeyen om u te beminnen, dat van te vooren gelijc vercout, ende versteven was: of, ghy vermorwet zijn gemoet, ende maeckt het ghedweech. De ghelijckenisse is genomen van de Smits, de welcke het yser willende vermorwen, ende gloeyende maken, legghen daer menichte van colen op, die sy met den blaes-balck gheduerich ontsteken. Dese veersen worden van den Apostel gebruyckt in het twaelfde Capittel tot de Romeynen.
23.	Ghelijck den Noordelicken windt de lucht wolckich, ende duyster maeckt, ende alsoo veel regens voort-bringht: alsoo, die een ander achter rugge draecht, geeft oorsake van veel droefheyts, ende weenens. Door den Noordelicken wint verstaet, die van ontrent Noorden comt. Want de winden en wierden, in die tijden, soo nauw, ende precijs niet onderscheyden: maer wierden alleen in vier streken afghedeelt. Noteert hier by, dat de selve winden niet over al de selve crachten en hebben: Want ghelijck by ons, die Noortwaerts ligghen, de Suydelicke winden soel, ende vochtich sijn, alsoo sijn de Noordelicke winden by die, die van ons zuytwaerts woonen, dompich, ende reghenachtich als die uyt de Zee comen. Arist.Met.2. Eenighe gheleerde, om dat sy niet en gelooven, dat den Noorden windt in Iudea soude waterich zijn, die by ons spaekerich, ende drooch is, hebben dat veers heel anders overgeset, doch sonder reden, mijns bedunckens. Siet maer Plinium (sonder meer andere voor te brengen) in het tweede Boeck zijner Historien, Capittel 47. Door de tonghe der bedecktheyt, moghen niet

[p. 179.]

	alleen achterclappers verstaen worden, maer oock, die met opset, eenich dinck maer aen en raken, daer een ander grootelicx aen-ghelegen is, om hem also op te hitsen, ende een ongeduldige begeericheyt in hem te verwecken: ende die door duystere, twijffelachtige redenen, een ander occasie gheven, om te dincken, dat hy van haer berispt, of doorgestreken wort etc.
24.	Dit selve veers staet oock boven Cap 21.9. Maer wort hier ingevoecht ter occasie van het voorgaende.
25.	Gelijck den coelen dranck de menschen verquickt, ende seer aenghenaem is, die haer met grooten arbeyt vermoeyt hebben: alsoo is een goede tijdinghe, insonderheydt die van verre comt. Ick meyne, dat hier ghesien wort op de Limiten, ende Frontieren van het Ioodtsche landt, die meest in perijckel waren, om van de vyanden overvallen te worden: ofwel, op de trafijcke der Coopmans, die als sy hooren van het goet arrivement van haer Schepen, of als sy goede retouren bringen, haer selven daer in grootelicks verheugen.
26.	Een rechtveerdich mensch, den onrechtveerdigen niet durvende straffen, maer toegevende in zijn fauten, of door vreese, ende ontsicht mede met hem guychelende, of yet ergherlicks by hem begaende is ghelijck een getroubelde Fonteyne etc. Een Fonteyne, die beroert is, het water daer van is duyster, dick, vuyl, onbequaem om te drincken, tot dat het neder-gesoncken is: alsoo een vroom Man die wanckelt ende weyfelt, maeckt hem selven onreyn voor God, ende verfoeyelick by alle Godsalighe, tot dat hy t'eenemael zijne fouten verbetert. Ende een oorspronck vergifticht, vergalt, of andersins verdorven zijnde, verderft oock de menschen, die daer van gebruycken:

[p. 180.]

	alsoo zijn oock de quade exempelen, in sonderheydt der ghene, die den naem van Godsalige dragen.
27.	Die te veel soeticheydts ghebruyckt, wordt daer door walgich, colerijck, ende bederft zijn gesontheyt alsoo die naer zijn eygen eere staet, wort daer door trotsich, ende spijtich, verfoeyende, ende gelijck de walge hebbende van andere menschen, ende bedervende alsoo al het gene goets in hem is.
28.	Een stadt, die open-licht sonder defensie, wordt lichtelick van den vyandt inghenomen ende over-vallen: alsoo een Man, die onmatich ende on-betoomt is in zijne affectien, licht open, ende bereydt om alle fouten, ende gebreken in te nemen.