Proverbia, of, de spreucken van Salomon

[p. 129.]

Het negenthiende Capittel.

1.	DEn armen wandelende in zijne oprechticheyt is beter, als den verkeerden van lippen, ende die een dwaes is.
2.	Gewisselick, sonder wetenschap en is de ziele niet goet: ende die met de voeten hastight, die sondicht.
3.	De sotheydt des mensches verkeert zijnen wech: ende zijn siele vergramt haer tegen den Heere.
4.	De have brenght veel vrienden toe: maer den gheringhen wort van zijnen vrient gescheyden.
5.	De getuyghe der valscheyden en sal niet onschuldich zijn: ende die leugenen voortbrenght, en sal niet ontcomen.
6.	Vele verbidden het aensicht des edelen: ende een yegelijck is vrient van den Man der gifte.
7.	Alle broeders des armen haten hem: hoe veel te meer maken sijn med-genooten haer verre van hem, vervolghende woorden, die niet en zijn.
8.	Die zijn ziele lief heeft besit verstant ^†: die verstandicheyt waer neemt is om goetheyt te vinden.
9.	De ghetuyge der valscheyden en sal niet onschuldich zijn: ende die leugenen voort-brenght, sal vergaen.
10.	De vermaeckelickheydt en voeght den dwaes niet: hoe veel te min, dat de

† Heb. herte.

[p. 130.]

	knecht over de Heeren heersche?
11.	De verstandicheyt des mensches vertraeght zijn gramschap: ende het is zijn eere, de overtredinghe voor by te gaen.
12.	De gramschap des Conincx is als het brieschen van een jonge Leeu: ende zijn wel behaghen is als den douw op het kruydt.
13.	Een dwasen Sone is veel verdriets voor zijn Vader: maer de twisten der Vrouwe sijn een gheduerighe druppinghe.
14.	Huys, ende Have is een erve der Vaderen: maer een verstandige Vrouwe is vanden Heere.
15.	Leuyheydt doet sluymeringhe vallen: ende de ziele des bedroghs sal hongheren.
16.	Die het gebodt bewaert, bewaerdt zijn ziele: die sijne weghen veracht, sal sterven.
17.	Die der geringen barmherticheydt doet, leenet den Heere: ende zijn weldadicheyt sal hy hem vergelden.
18.	Tucht dijnen Sone, alsser hopen is: ende en verheft dijne ziele niet, om hem te dooden.
19.	Die groot van toornicheyt is drage de straffe: want so ghy hem bevrijt, sult ghy noch toedoen.
20.	Hoort raet, ende ontfanght tucht, op dat ghy in u leste wijs zijt.

[p. 131.]

21.	In het herte des Mans zijn veel ghedachten: maer den raet des Heeren die sal bestaen.
22.	Des mensches weldadicheyt is des mensches eergiericheyt: ende den armen is beter als een leugenachtich Man.
23.	De vreese des Heeren is ten leven: en die daer van versadicht is, sal blijven sonder van quaet besocht te worden.
24.	Den leuyaerdt verbercht zijn hant in de platteele: hy en brenghtse selfs tot zijnen mont niet weder.
25.	Slaet den spotter, ende den slechten sal kloeck worden: ende bestraft den verstandigen hy sal wetenschap verstaen.
26.	Een schandelicken, versmadende Sone verderft Vader verjaeght Moeder.
27.	Houdt op mijn Sone (om tucht te hooren) af te dwalen van de redenen der wetenschap.
28.	Een wetloos ghetuyghe verbloemt het ghericht: ende den mondt der onrechtveerdighe verswelght ongherechticheydt.
29.	Den spotters zijn gerichten bereydet: ende slaghen, voor het lichaem der dwasen.

Wtlegginghe, op het negenthiende Capittel.

1.	HOe wel den armen van veelen veracht, ende versmaedt wort, hy is

[p. 132.]

	nochtans beter, ende geluckigher, so wanneer hy oprechtich is (niet anders in gelaet, als hy is in de daedt) dan een die rijck is, ende verkeerde tonghe heeft, spruytende uyt een valsch herte, ende soo een dwaes is, gehaet van God, ende de menschen.
2.	De ziele des menschen is wel een groote gave des Heeren, maer evenwel, soo sy gheen wetenschap, of kennisse en heeft, sonder twijffel, (en verwondert u niet) sy is schadelick, ende verderffelick: want daer door comt, dat die onbedacht, ende sonder wetenschap ergens na jaecht, menichmael sondight, ende hem selven also in de verdoemenisse wech worpt.
3.	De sotte boosheyt des menschen, is de rechte oorsaecke, dat sijne wegen verkeert worden, dat zijn voornemen, ende zijn doen gheen goeden voortganck en heeft, maer dat het hem al verkeerdt, ende tegen gaet: nochtans soo is hy soo vermeten, dat hy in zijn herte de schuldt op Godt durft leggen, ende hem selven also tegen zijnen Schepper verstoort.
6.	Vele trachten met al haer doen, ghelijck als biddende ende smeeckende, in de gratie te staen van de ghene, die liberael ende edel van herten zijn: of, daerse eenige gifte, of voordeel van verwachten.
7.	De mensche, die verarmt is, wordt van zijn eygen maech-schap verstooten: hoe veel te meer van andere vrienden, die hem niet en bestaen. Te vergeefts breeckt hy dan vele woorden den hals, om haer tot hem te trecken: te vergheefs verhaelt hy haer voorige woorden, ende beloften: sy en sullense niet doen, sy en sullen hem niet hooren.
8.	Hy is wel voorsichtich, ende wijs van herten, die zijn ziele lief heeft: ende also alle neersticheydt doet, om de ziele met alle verstandige

[p. 133.]

	wetenschap te voorsien, op dat hy moght veel goetheydt, ende aenghenaemheyt vinden, by Godt, ende de menschen. Het tweede deel van dit veers, leght uyt, wat dat is, sijn siele lief te hebben: namelick, verstandicheydt te bewaren &c.
10.	Een dwaes en can de weelde niet dragen, noch de genuechte gebruycken: hy wordt daer door, dertel, ende ongebonden: maer noch veel min, kan hy, een slave zijnde der onwetenheyt, ende ongheregeltheydt, den Scepter der heerschappie voeren, ende die ghebieden, die selfs bequaem zijn, ofte behoorden, over andere te heerschen.
13.	Het is wel seer verdrietich door een Huysvader, dwase ongeschickte Kinderen te hebben: maer het raeckt hem noch veel meer, als hy een twistige Vrouwe heeft, die anders niet en doet, als knorren, ende preutelen. Een geduerige lekinge. Dese maniere van spreken is genomen van een oudt, gebroken huys, daer den reghen over al door-drupt: waer door het huys verdorven wordt, ende al wat daer goedts in is, verhinderende dickwils yemant in zijn werck, ende menich mael zijnen slaep brekende. De Philosooph Socrates heeft dit eertijdts levendich, met een wonderlicke patientie ghevoeldt. Desen goeden Man hebbende langhe tijdt in huys verdraghen het kijven, ende tieren van zijn Huys-vrouwe Xanthippe, is ten lesten, vermoeyt zijnde, buyten aen zijn deure gaen sitten: waer door sy meer opghehits zijnde, siende dat haren Man haer gramschap anders niet en achte, is naer boven gheloopen en heeft hem met menschen water, van boven, op zijn hooft gegoten. Andere, die daer voor by gingen, hebben beginnen te lachen, ende Socrates mede met haer, seggende: Ick ghiste wel,

[p. 134.]

	vat naer den donder, den regen volghen most. Een wonderbaerlicke geduldicheyt.
14.	Men erft huys, ende goedt van zijn ouders, die dat door Godts genade verkreghen hebben ende ons ghemeenlick nalaten: maer een Godtsalighe, wijse, verstandighe Vrouwe comt, sonder tusschen middel van Godt, die aen beyde zijden de herten daer toe beweeght, de occasien stiert, ende soo een Huys-vrouwe ghelijck met der handt toeleydet. Dit gheeft te kennen, dat Godts voorsienicheyt, op een bysondere wijse de Houwelicken veroorsaeckt, ende regiert.
15.	De ledicheyt is een Moeder van dommigheydt, onghesontheydt, ende armoede. Door ledicheyt worden in s'menschens lichaem veel grove dicke humeuren vergadert, ende de natuerlicke Gheesten verstickt: waer uyt dan volght vaddicheydt van leden, slapende sucht, alderhande onghesontheydt, ende een onmydelicke armoede. De ziele des bedrochs, een mensche die door ledicheyt, zijnen tijdt ia hem selven bedriecht. Noteert, dat dit Hebreeusch woort, also wel ledicheyt als bedriegerije beteeckent: niet sonder goede reden, als de verstandighe sien connen.
18.	En versuymt niet u Kint te straffen, de wijle daer noch hope is van beteringhe, ende en verheft dijne siele niet, en thoont u selven soo stout niet teghen Godt: of, en neemt dijn begeerten niet om hem te dooden, door ghebreck van straffe, oft door te veel slaen.
19.	Onder andere sult ghy dien voornemelick straffen, die hem licht, ende grootelicx in colere stelt, die zijnen thoorn plaetse geeft, ende also veel rumoer, ende perijckel veroorsaeckt: want soo ghy hem spaert, ghy sult noch toedoen, ghy sult zijn gramschap noch vermeerderen, ende

[p. 135.]

	boeden, ende oorsaeke zijn van veel quaets.
21.	De mensche magh dincken, dat hy wil: het is te vergeefs versint, dat Godt niet geraden en vint.
22.	So luyden eygentlick de Hebreeusche woorden, sijne weldadicheyt is des mensches begeerte. Maer onse tale en verdraeght die maniere van spreken niet. Dit is de fin. Veele thoonen haer mildt, ende weldadich tegen den armen, uyt louter eergiericheyt, om van den menschen ghesien, ende ghepresen te worden: maer het is veel beter arm ende gebreckich te wesen als so leugenachtich ende geveynst. Een leugenachtich Man, die den menschen bedrieght, onder decksel van Godtsalicheyt, ende Godt (gelijcmen seght) een vlasschen baert aenplackt Verghelijckt hier mede het vijfde Capittel van de Handelinghe der Apostelen. Het Hebreeusch woordt, dat ick hier eergiericheydt overgheset hebbe, beteeckent somtijts begeerte, somtijts eere, om dat die van een yegelijck seer begeert wordt: beyde dese beteeckenissen hebbe ick (mijns gheringen oordeels) bequaemelick in een woort gevat. De neerstige leser overwege, wat andere, ende wat ick hier segge.
23.	Dit is by naer het ghene, dat den Apostel seght: de Godtsalicheydt is tot alle dinghen profijtelick, als de de beloften heeft des teghenwoordighen, ende toecomende leven. Die vande vreese des Heeren versadicht is, die daer in overvloedich is, ende vol des Geestes is, en sal geen quaet bejegenen, want het sal hem al ten goede strecken. Siet den Apostel tot den Romeynen, Cap.8.28.
24.	Den leuyaert, gelijck hy sluymerachtich is, valt wel somtijts in slaep, met de handi in de Schotel: ende vergheet alsoo zijn handt weder tot zijnen mondt te brengen. Ick geloove, dat

[p. 136.]

	dit yemandt in dien tijdt, of daer vooren, moet ghebeurt hebben, daer van dit spreeck woort zijnen oorspronck genomen heeft: ghelijck oock vele andere, die hier ghevonden worden, ende daerom so generalick niet en moeten gebruyct worden.
28.	Verswelght ongherechticheydt. Hy isser vol van, ende swelghtse met ghenueghte, ghelijck de dronckaerts haren dranck ingieten.