Proverbia, of, de spreucken van Salomon

(1619)–Johan de Brune (de Oude)– rechtenstatus

Het seventhiende Capittel.

1.	BEter is een droogh stuck broodts, ende daer vrede in is, als een Huys dat vol is van slachtbeesten des twists.
2.	Een verstandich knecht sal over den schandelicken Sone heerschen: ende onder de broederen sal hy erve deelen.
3.	Den smelt-kroes is voor het Silver, ende den oven voor het Goudt: maer de Heere beproeft de herten.
4.	Den boos-doender is aendachtich naer de lippe des onrechts: de valscheydt luystert naer de tonghe der verkeertheyden.
5.	Die den armen bespot, lastert zijnen maecker: die blijde is over de ellendigheydt, en sal niet onschuldich zijn.
6.	De Kindts-kinderen sijn een Croone der groot-vaders: ende de Kinderen, een cieraet van haer Vaders.
7.	De lippe der uytnementheydt en is een deught-niet niet betamelick: hoe veel te min een Prince, de lippe der valscheydt!
8.	Het gheschenck is een ghesteente der aenghenaemheyt in de ooghen van sijne Heeren: waer het hem ooc keert, salt wel gedijen.
9.	Die de overtredinge bedeckt, soeckt liefde: maer die een saeck weder ophaelt, verscheyt een hooft-vrient.

10.	De bestraffinghe drijnght meer in den verstandighen, dan datmen den dwaes hondertmaels slaet.
11.	Den weder-spanighen en soeckt maer quaedt: maer een vreeden ghesant sal hem toegesonden worden.
12.	Dat een Beer, van zijn wulpen berooft, een Man te gemoete come; maer niet een dwaes in zijn sotheyt.
13.	Die quaet voor goet weder-gheeft; het quaedt en zal van sijnen huyse niet wijcken.
14.	Die het water lost, is het beghin des twists: verlaet dan het gekijf, eer het opentlick vermenght worde.
15.	Die den onrechtveerdighen rechtveerdight, ende den rechtveerdigen onrechtveerdicht, even die beyde sijn een grouwel des Heeren.
16.	Waerom dit? In de handt des dwaesen is wissel-gelt, om wijsheydt te koopen, ende hy en heeft gheen vernuft.
17.	Een vriendt bemint t'allen tijde: ende wordt een broeder gheboren teghen de benautheydt.
18.	Een verstandeloos Man slaet inde handt, borghe belovende voor zijnen vriendt.
19.	Die twist bemint, bemint overtredinge: die zijn deure verheft, soect verbrekinghe.
20.	De verdraeyde van herten en sal

	niet goedts vinden: ende die met zijn tonghe verkeert is, sal in het quaet vallen.
21.	Die eenen dwaes teelt, is hem toe verdriet: ende den Vader des deughtniets en sal niet vrolick zijn.
22.	Een vrolick herte maeckt goede Medecijne: maer de verslaghene Geest verdroocht het ghebeente.
23.	Den onrechtveerdighen neemt het geschenck uyt den schoot, om de wegen des rechts te buyghen.
24.	In het gesicht des verstandighen is wijsheydt: maer de oogen des dwasen sijn op het eynde der aerden.
25.	Een dwaesen Sone is een verstooringhe voor zijn Vader; ende een verbitteringhe voor die, die hem ghebaert heeft.
26.	Oock den rechtveerdighen te doen boeten, en is niet goedt; om de edele te slaen teghen recht.
27.	Die wetenschap weet, houdt zijn woorden in: ende een man van verstant is kostelick van Gheest.
28.	Een sot selve, als hy swijcht, wordt wijs geacht: zijn lippen sluytende, wort hy verstandich gheacht.

Wtlegginghe, op het seventhiende Capittel.

2.	EEn Knecht, die hem wijsselijck, ende ghetrouwelijck draecht sal van sijn

	Heere verheven, ende bemindt worden, boven de Sone, die hem qualijck draeght, ende sijn Ouders schande aen doet, ia hy sal, als eygen Kindt ghetrackteert worden, ende met de ander mede erven.
4.	Valscheydt luystert & c. Die valsch zijn hooren geern, ende beminnen, die hun leeren bedriegherijen, ende verkeertheyden.
5.	Siet Proverb. 14. 31,
7.	Het en voeght niet, dat een Deugh-niet van groote, wonderlijcke, heylighe dingen spreeckt die beter van ongeschicktheyt, ende alle Godloosheyt, daer hy in gheconfijt is, soude connen discoureren, ende die int werck stellen: maer noch is het onbetamelicker, dat een Prince, die een mate, ende levendighe wet van alle gerechticheydt behoort te wesen, met valscheydt omgaet. Een fielt. Dit Hebreeusch woordt wordt van een yeghelick (onder eerbiedinghe) te los ende te ruym overgheset, Dwaes; Het neemt zijn oorspronck van een woort, t'welck beteeckent, affvallen, verwelckeren, ghelijck blaren die van ouderdom, of verrottinghe af rijsen, ende vertreden worden, als nergens toe nut zijnde. Het woordt dan hier van commende, mach bequamelijck overgheset worden, een deugh-niet, een fielt, die van alle deught afgevallen is, nergens toe deugende, verachtelijck, ende verworpelick van Godt, ende menschen. Fielt (in het Francois Vilian) komt van een Latijns woort Vilis, of Filico, een oudt woordt by Festum. De Engelschen seggen oock Filthij,
8.	Een'gifte is van grooter weerden, ende aen ghenaem, inde oogen van sijn Heeren, van die, diese crijghen, of nu alreede hebben: een gifte is so crachtich, dat waer sy by na besteet wort, haer vrucht doen sal, int corrumperen van magistraten, ende Rechters etc. Dit spreeckwoort

	wijst aen de verdorvenisse van die eeuwe, daer wy oock niet vry van en zijn.
11.	Die van Godt, ende alle deucht afgeweken is, en soeckt niet anders, ja en kan oock niet, als alderley boosheydt voorstellen: maer dat en sal niet altoos dueren. Het eenen ongheluck, of het ander sal hem over comen, hem tot schande, ende te niete maken. Dese maniere van spreken is gheleent van Coningen, ende Princen, die, wanneer haer ondersaten ergens rebelleren, eenighe van haer Hof uyt senden met credentie, om die wederspannighe wreedelijc buyten menschelicke compassie te straffen: gelijck aen die geschiet, die Crime de leze Majeste begaen hebben.
12.	Het is beter te wenschen, een beer te beiegenen in sijn meeste wreetheyt, (twelck dan is als hem sijn ionghen van de Iaghers berooft zijn) als een dwaes, wanneer hy in de furie van sijn sotheydt is: hy en siet dan noch deure, noch venster aen, om sijn voorghenomen passie uyt te voeren.
14.	Dit is de meeninge (mijns bedunckens) van dit veers. Ghelijck, die den Dijck van een Riviere doorsteect, of de Sluysen opent, of anders maeckt dat de Wateren met grooten overvloet, door het landt loopen, het begintsel, ende oorsake is, van veel twists, ende strydinghen onder de luyden, alsoo die (by maniere van spreken) het Sluys van sijnen mont opent om gekijf, ende oneenicheydt uyt te storten, is de eerste oorsake, datmen eyndelijck opentlick tot vechtinghe comt, ende onder malcanderen vermengt wordt: verlaet dan de eerste begintselen. Dese verghelijckenisse rust hierop. De Landen (ghelijck ick oock voren gesegt hebbe) die werden, met palen, ende met steenen, niet met grachten, onderscheyden: Die nu het wa-

	ter van de Rivieren open loste, was oorsake dat de limiten, door de cracht van het water verdreven wierden, ende so onder malcander gemengt: waer door dan groote verschillen onder de luyden resen, om haer voorighe Lant wederom te hebben.
16.	Het is wonder, dat Godt de Heere de dwasen dikwils met overvloet van rijckdommen overstort, ende soo ghelegentheyt geeft, om geleertheydt, ende wijsheyt te vercrijgen, midts geenen kost sparende, ende dat sy so dom zijn, dat sy geen behaghen daer in en hebben, of immers geen verstant, om die te begrijpen. Sulcke goude Esels worden oock onder ons gesien.
17.	Een ghetrouwe vrient en wijckt nimmermeer van zijn liefde: ende wanneer hy meest soude vervremden, als wanneer sijnen vriendt in noode is, dan wordt hy een Broeder gheboren, hy comt voort, ende verthoont hem of hy sijn eyghen Broeder ware. Of alsoo: ende een Broeder wordt gheboren voor de benautheydt. Een natuerlijcken, ghetrouwen vriendt (welcke hy hier Broeder noemt) begindt hem eerst te degen te verthoonen (ghelijck of hy maer nieu gheboren en ware) als sijnen naesten, sijn hulpe noodichlick van doene heeft. De sin is bycans een.
18.	Siet Proverb. 11.15. ende 6.1.
19.	Die begeerlijck, sonder oorsake, twist verweckt, ende playsier neemt int kijven, is ghewisselijck wel een verkeerdt mensche, de sonde beminnende, ende oorsaeck ghevende van vele overtredinghen: maer die alsoo lichtveerdich de deure sijnes mondts opent, om te twisten soeckt verbreeckinghe, dat is, gebruyckt middelen om eyndelijc verbroken te worden, door eenich ongheval, of de doot. Dit is (naer mijn eenvoudigheydt) den besten sin, die nochtans

	alle andere voor by gaen. Dat ick door de deure, den mondt verstaen, en is niet vremt: het woort beteeckent eygentlick openinghe. Micaen sterckt mijn gevoelen, Capittel 7. veers 5. ende elders meer. De Rabbijnen, ende Talmidisten gebruycken het oock somtijts so. Sy vraghen erghens, waer datmen huysen vindt, daer de goten boven de deuren gemaeckt zijn? Ende antwoorden, over al, daer menschen zijn want de neuse hanght boven den mondt, ghelijck een druyppende gote De gemeene Latijnsche versie heeft oock os, twelc sommige, door onwetenheyt, in ostium verandert hebben. Dat daer nu staet, die zijn deure verheft, Noteert, datse mosten in dien tijdt val-deuren ghehadt hebben, die sy mosten om hooge heffen, of ymmers deuren, die sy langhst een ysere spille, of andersints, om hooghe trocken. Hoe sult ghy anders verstaen dat daer staet, Psal.24.7. De geleerde mogen hier van oordeelen.
22.	Siet Proverb. 15.13.
23.	Vyt den schoot. Verstaet, datse in dien tijt langhe Kleederen droegen, ende also haren schoot of slippen, tot veel dingen gebruyckten: gelijck boven oock geseght is, dat het lot in den schoot gheworpen wort.
24.	Men siet den verstandigen de wijsheyt ter oogen uyt. Het wesen van zijn aensight, de gestadicheyt van zijn ooghen, die geduerich voor hem neer sien, gheven ghenoech te kennen, dat hy een wijs Man is: maer een sot, die worpt zijn ooghen herrewaerts, ende ghintswaerts, op alle hoecken, ende kanten der aerden, waer door hy oock ghenoechsaem zijn onghestadige dwaesheydt, voor alle de weereldt, ten thoone steld.
26.	Men seght (ghelijck oock boven staet) dat hy eenen vloeck des Heeren is, die den recht-

veerdighen onrechtveerdicht, ende hem alsoo tot lijf-straffe veroordeelt: maer ick segge noch meer, dat het oock niet goedt en is, maer Gode seer mishagelick, hem in een gelt boete te slaen tegen alle recht: hem, segghe ick, die nobel van herten is, ende liberalick, naer zijn gherechticheydt, ende Godts wille, den behoeftighen mede-deelt.

27.

Costelick van Gheest. Dat is: houdt de gaven zijns Geests costelick, ende dierbaer, niet lichtveerdichlick over al, by een yeghelijck zijn wijsheyt uytstroyende. So lesen, ende verstaen dit de Ioden. De letter van de Schriftuere brenght dit mede: Maer een verstandich Man, is koudt van Geest, die met een koel ghemoedet ende rijpe voordachticheyt, eerst overslaet, dat hy spreken sal. De sin is een.

Vorige Volgende