Proverbia, of, de spreucken van Salomon

Het sesthiende Capittel.

1.	DE schickinge des herten sijn des mensches: maer de antwoorde der tonghe is van de Heere.
2.	Alle de weghen des mans sijn reyn in sijn ooghen: maer de Heere weegt de geesten.
3.	Rolt dijne wercken tot den heere; ende dijne ghedachten sullen gevesticht worden.
4.	Al wat de Heere maeckt, is om hem selven: ja selfs den onrechtveerdighen, voor den dach des quaedts.

[p. 108.]

5.	Een yeghelijck die hooch van herten is, is een grouwel des Heeren: van hant te hant en sal hy niet ontschuldich zijn.
6.	Door goed-gunsticheyt, ende waerheydt, wort de onrechtveerdicheyt versoent: ende door de vreese des Heeren, wijcktmen van quaet.
7.	Als de weghen des mans den Heer wel behaghen; soo bevredicht hy sijn vyanden selfs met hem.
8.	Beter een weynich met rechtveerdicheydt; dan veel in-commens sonder recht.
9.	Het herte des menschen over-denckt sijnen wech: maer de Heere schickt zijnen ganck.
10.	Op de lippen des Conincs sy waergissinghe: sijnen mont en sal in het gherichte niet valsch zijn.
11.	De Waghe, ende de Weegh-schale des rechts sijn des Heeren: alle de bursghewicchten sijn sijn werck.
12.	Het sy een grouwel der Coninghen, onrechtveerdicheyt te doen: want door rechtveerdicheyt wordt den throon bevesticht.
13.	Dat de lippen der rechtveerdicheyt een welbehagen der Coninghen sijn: ende dat sy de redenen der gherechtigen lief hebben.
14.	De toornicheydt des Conings sijn boden des doodts: maer een wijs man sal die versoenen.

[p. 109.]

15.	In het liche des Conincks wesen is leven: ende sijn welbehagen is ghelijck een wolcke des spadigen regens.
16.	Hoe veel beter is het wijsheydt te besitten, als louter Gout: ende uytnemender verstandt te besitten, als silver.
17.	Den hoog-wegh der gerechtigen is van het quaet te keeren: ende die zijn ziele gade-slaet, bewaert zijnen wech.
18.	Hooveerdije is voor verbrekinghe; ende hoochmoedicheyt, voor struyckelinghe.
19.	Beter is nederigh van Geest te zijn met den nederighen; dan roof te deelen met den hooveerdigen.
20.	Die op het woort verstandelick let, sal goet vinden: maer wel gelucksalich is hy, die op den Heere vertrouwt.
21.	Den wijsen van herten wordt verstandich ghenoemt: maer de soeticheyt der lippen voeght leeringhe toe.
22.	De verstandicheydt der ghener die het besitten, is een Fonteyne des levens; maer de tuchtinghe der sotten, is sotheydt.
23.	Een wijs herte maeckt sijnen mont verstandich, ende voeght leeringhe toe op zijne lippen.
24.	De woorden der lieffelijckheydt sijn als een honigh-rate, soet voor de ziele, ende medecijne voor het ghebeente.
25.	Daer is een rechten wech voor den man: maer zijn uyterste sijn wegen des

[p. 110.]

	doots.
26.	De ziele des arbeyders arbeyt voor hem, om dat zijnen mondt voor hem buyght.
27.	Een wet-loos man graeft quaedt: ende op sijne lippen is als brandich vier.
28.	Een man der verkeertheyt onsteect twist: ende en oor-blaser verscheyt een hooft-vriendt.
29.	Een man des gewelts verlockt sijn mede-ghenoot: ende leydt hem op den wegh die niet goedt en is.
30.	Hy sluyt sijn oogen om verkeertheyden te bedencken: hy roert sijne lippen: hy volbrengt het quaedt.
31.	De grijsheydt is een Croone des cieraets, die inden wech der gerechticheyt ghevonden wordt.
32.	Beter is den lanckmoedighe, als den stercken: ende die heerschet over sijnen geest, als die een Stadt in-neemt.
33.	Het lot wordt inden schoot geworpen: maer al sijn ghericht is van den Heere.

Wtlegginghe, op het sesthiende Capittel.

1.	NEemt, dat de mensche van hem selven yets schickt, of voorneemt in sijn herte: hy en kan evenwel dat niet uytvoeren, noch selfs uytspreecken, anders als het de Heere en belieft.
2.	Al wat de mensche doet, is fraey, ende beha-

[p. 111.]

	ghelijck, na sijn sot goet-duncken: maer Godt overweeght alles, ende siet, uyt wat herte ende gemoet sulcks voortcomt. Of alsoo: een yeder laet hem sottelick voorstaen, dat hy den besten wech verkoren heeft: etc.
3.	Het sal tot uwen besten gheschieden, dat ghy ghedocht, ende voor ghenomen hebt, soo ghy, in de vreese des Heeren, de uyt-comste Gode betrouwt De ghelijckenisse is ghenomen van eenen grooten steen, of ander swaer ghewichte, datmen niet wel verheffen, of verdraghen en can, maer gherolt moet werden, oft op rollen voort-ghesteken.
4.	Dit veers kan veelsins overgheset, ende uytghelegt worden. De ordinarische verclaringe die ick niet en misprijse, is dese. Godt maeckt alles tot sijner eere: ia selfs, dat hy den Godtloosen ter straffe, ende eeuwighe verdoemenisse bereydet, moet oock tot sijn glorie gheschieden. Maer, onder correctie, so dunct my het alder=gevoeglicst, ende met de woorden bequaemst over een te schicken, in sulcken sin: Al wat de Heere schickt, ende uytvoerdt, streckt tot sijner eere: ia selfs de boosheydt, ende Godloosheydt die de onrechtveerdighe voornemen, ende bereyden, om op eenen boosen, ellendighen dach uyt te storten, moet oock gedryen tot grootmakinghe van de Name Godts, die uyt de duysternisse, licht weet te trecken. De leersame leser kiese, wat hy wil: beyde is waerachtich.
5.	Van handt, te handt. Siet Proverb. 11 21.
6.	Het is de louter gunste, ende ghenadighe belofte Godts, dat de sonden vergheven worden. Of beter also, De sonden der menschen en worden door de Offerhanden niet quyt ghescholden, maer door weldadicheydt, ende rechtveerdicheyt: ende so ghy de vreese des Heeren hebt, sult ghy u oock wel van sonde wachten.

[p. 112.]

7.	Die een heylich, Godsalich leven, sonder ophouden, na den wille Godts leydet, sal eyndelijck van sijn vyanden, sijn vrienden maecken. Want met gheduerich wel doen stoptmen den mont der boose menschen, en worden ten laetsten tot bekentenisse van haer fauten gebracht.
9.	Siet het eerste veers van dit Capittel.
10.	Een Coninck, of Richter en moet niet lichtveerdelijc sijn sententie uyten, maer alles neerstelijck overslaen, vragen, ende vernemen naer de omstanden van de sake, ende die selve t'samen verghelijckende, de waerheyt uytvisschen etc. VVaer-gissinghe, Dit woort is ghenomen van waersegginghe, die inde Schrifture strenghelick verboden wort. Hier wort alleene mede te kennen ghegeven: dat ghelijck waerseggers alle dinghen seer nau uytvraghen, die persoonen bemercken, de handen in sien, ende alle andere circumstantien neerstelijck waer-nemen, dat oock soo een Richter doen moet. Noteert hier, dat Coninghen, ende Souveraynen eertydts Richters gheweest zijn, jae eerst van al Richters ghenoemt zijn. Daerom is oock soo het Boeck der Richteren ghenoemt.
11.	De rechte maten, ende ghewichten, sijn des Heeren, heeft de Heere gheboden, of, sijn hem aenghenaem: ende de rechte Burse-gewichten, zijn sijn werck, dat hy geboden heeft. Verstaet dat oock soo, in het Evangelie Ioan. Cap.6.29 Door de VVaeghe, wordt een groote Balance verstaen: door de VVeeghschaelen, de kleyne, diemen in de handt houdt: door de Burse ghewichten, de steenen, diese in Bursen, ende sacxkens deden, op dat die gewighten minder verslijten, of breken souden, ende ghebroken zijnde, noch even wel het selve ghewichte houden.
15.	Het is een goedt teeckenen, soo wanneer de

[p. 113.]

	Coninck een blijde vrolick humeur heeft: dien tijdt moet ghy waernemen, om u met hem te versoenen, ende ghy sult u leven salveren, ende door zijn gunste, ende welbehaghen, verquickt worden: t'welck u wesen sal, als een aenghenaeme wolcke, die naer een lange drooghte, op de vruchten valt, om die te doen swellen, ende tot rijpicheyt te brengen.
16.	Dit veers hanght aen de twee voorgaende, in sulcken sin: de wijle dan een wijs Man door zijn voorsichticheydt, den Coninck weet te versoenen, ende zijn leven te salveren, hoe veel beter is het wijsheyt te besitten etc.
17.	Het ordinaris doen, ende comportement der Godtsalighe bestaet, in quaet te mijden, ende naer de deucht te trachten: dit is gelijck haren grooten, Conincklicken wegh, die sy ghewent zijn te betreden: desen wech bewaren sy altijts, ende slaen alsoo haer ziele gade, datse in gheen perijckelen des doodts en vallen. Dit is ghenomen van de reysende lieden, de welcke s'Heeren wech die geduerich met volck is, passerende, in gheen perijckel van struyck-roovers., of ander ghevaer en gheraecken, ghelijck wel die over comt, die in onbebaende byweghen reysen.
18.	Wy segghen: hooghmoedt gaet voor den val.
19.	Het is geruster, ende Godtsaligher, nederich van Geest te zijn, ende in ongemack, ende armoede te leven, hem buygende onder Gods wille, dan in trotsicheyt, ende hooveerdije, veel weereltsche eere, ende rijckdom te vercrijghen. Dese maniere van spreken is ghenomen van overwonnen volckeren, ende gheconquesteerde landen, daermen dan buyt uyt deeldt, ende de onderghebrachte lieden van haer middelen berooft.

[p. 114.]

20.	Die gheen dinck in de wint en slaet, maer voorsichtelick op alles acht neemt, merckende, hoe dat hy hem te draghen heeft: en sal niet lichtelick bedroghen wesen, maer sal in de uytcomste voorspoedich zijn, ende veel goets daer door verkrijgen: maer noch veel meer, ende ghewisser soo hy by zijn neerstighe opmerckinge, volcommeliek op den Heere vertrout, ende hem de uytvoeringhe t'eenemael beveelt. Dit mach oock van het woort des Heeren verstaen wesen.
21.	Het is wel een groote gave, veel wijsheyt ende geleertheyt by hem selven te hebben, (daer om dese oock verstandige ghenoemt worden) dan wat profijt heeft hier een ander van? Maer, die behalven de wijsheydt, ooc een soete welsprekentheyt, ende bequaemheydt hebben, om te leeren, ende yet in te drucken, sullen oock veel vruchts by andere doen.
22.	De waere wijsheyt, ende onderrechtinghe der verstandighe, is costelick behulpich, ende vertroostelick, als een Fonteyne van levendich, springhende water, die gheduerich ons laeft, ende verquickt, sonder verminderdt te worden: maer van sotte en is noch hulpe, noch troost te krijgen, sy en gheven anders niet, als sy in en hebben: twelck maer enckele sotheydt en is.
25.	Dit selve veers is boven noch eens verhaelt Capittel. 14.12. Maer wordt hier by gebrocht ter occasie van het voorgaende. Als oft de Coninc seyde: liefelicke woorden zijn soet, ende aengenaem voor de mensche, maer siet oock wel toe, dat ghy u daer door niet en laet verlocken, ende van de rechten wech af trecken: want al schijnt het recht te wesen', ende tot het leven leydende, dat de soete, welspreeckende tonghen voortbrengen, het eynde is dickwils de doot.

[p. 115.]

26.	Dat een arbeyts-man arbeydt, ten is niet, om zijn naesten te helpen, of, om dat hy daer geneucht in heeft, maer om hem selven te onderhouden: den mont, ende den hongher bidden, ende nooden hem daer toe met alle reverentie gelijck of sy voor hem stuypten, ende nychden. De gelijckenisse is genomen van die gene, die yet solliciteren of versoecken by eenighe Heeren: welcke dan ghewent zijn, alle respect, ende eerbiedinghe te thoonen, om hun selven in haer goede gratie te insinueren. Het can oock soo overgheset worden: Om dat sijnen mont hem buyght. (Of, druckt.)
27.	Een Man die noch Godt, noch menschen en vreest, maer ongebonden sonder Wet leeft, is altijdt uyt, om zijnen naesten schaede, of leet te doen: hy soeckt het quaedt van alle kanten by een, hy graevet ghelijck als uyt de aerden, daer het verborgen is, weet hy het op te halen: hy terght, ende quelt een ander, om occasie van twist te hebben, ende dat nu alreede vergeten, ende gelijck begraven is, graeft hy wederom uyt, oude koen (gelijckmen seght) uyt de gracht halende: op sijne lippen is, als brandende vyer, waer door hy met een hittighe lust, den naem zijnes nasten brant teeckent, ende hem t'eenemael soeckt te vernielen.
28.	Verscheydt een hooft-vriendt, Al zijt ghy noch so nauw met yemant bevrient, door achter-klap, ende oorblaserie wordt ghy van hem afgescheyden.
29.	Wacht u met onrechtveerdige om te gaen, sy sullen u verderven ende verleyden.
31.	De grijse hayren zijn cierlick, ende eerlick, als den ouderdom hem heylichlick, ende rechtveerdelick draeght. Of, de grijs heydt is een heerlick geschenk, ende belooninge des Heeren, aen die, die haer rechtveerdelick dragen.