Proverbia, of, de spreucken van Salomon

[p. 1.]

Proverbia Salomonis.

Het eerste Capittel.

1.	DE spreucken van Salomon, sone van David, Coninck van Israel.
2.	Om te weten wijsheyt, ende tuchtinge: om te verstaen redenen des verstants:
3.	Om aen te nemen tuchtinge der verstandicheyt, rechtveerdicheyt, ende recht, ende oprechtigheyden:
4.	Om den slechten kloeck-sinnicheydt te gheven, den jongelinck wetenschap, ende bedachtsaemheyt.
5.	Hooret den wijsen; hy sal oock tot zijn geleertheyt toe-doen: end' den verstandigen sal behendicheyden verkrijghen:
6.	Om te verstaen ^† spreucken, ende wel-

† Heb.spreucke

[p. 2.]

	sprekentheyt, woorden der wijsen, ende haer gheraedselen.
7.	De vreese des Heeren, is het eerste der wetenschap: een wijs-heyt, ende tuchtinghe, die de sotten verachten.
8.	Hoort, mijn Sone, de tuchtinge dijns Vaders, ende en verlaet de wet dijns Moeders niet.
9.	Want dese sijn een aenghenaem toevoeghsel aen dijnen hoofde, ende carcanten aen dijnen halse.
10.	Mijn sone, soo de sondaers dy verleyden, en verwillight niet.
11.	Soo sy seggen, komt met ons, laet ons lagen leggen op bloet; laet ons loeren op den onnoselen sonder oorsaecke:
12.	Laetse ons, als een graf, inslocken, levendich, ende geheel, als die ten grave neder-daelen:
13.	Wy sullen aller-hande kostelicke have vinden, wy sullen onse huysen met roof vervullen:
14.	Ghy sult dijn lot onder ons worpen: wy sullen alle een burse hebben:
15.	Mijn Sone, en gaet op weghe met haer niet: onthoude dijnen voet van haere paden.
16.	Want haer voeten loopen ten quade, ende spoeden sich, om bloedt te vergieten.
17.	Want ghelijck het Net sonder oorsaecke ghespreydt wort voor de oogen van alle ghevoghelte.

[p. 3.]

18.	Ende datmen laegen leght op haer bloet, loert naer haer leven;
19.	Alsoo sijn de weghen van een yegelijck die hem tot goedt-giericheydt begeeft: die de ziele van haer Meesters wegh-neemt.
20.	De wijsheyt der wijsheyden schreeuwt buyten: gheeft haere stemme op de straten:
21.	Roept op de hoecken der rucht-straten: seght haer redenen op den inganck der poorten in de stadt:
22.	Ghy slechte, hoe langhe sult ghy slechticheydt beminnen? End' de spotters hare spotterije ghelusten, end' de de wetenschap verachten?
23.	Keert weder tot mijne bestraffinge: siet, ick sal u uyt-storten mijnen gheest, ick sal u mijne woorden bekent maken.
24.	Om dat ick gheroepen hebbe, ende ghy gheweygert hebt, mijne hant uytgestreckt hebbe, ende niemant aendachtich gheweest en is:
25.	Ende hebt mijnen raet verworpen, ende mijne bestraffinge niet verwillicht:
26.	Soo sal ick oock lachen met dijne ellendicheydt; spotten, als dijne vreese comt.
27.	Als dijne vreese comt, als een verwoestinghe: als dijne ellendicheydt overcomt, als eenen wervel-wint: als over u comt verdruckinghe, ende benautheydt;

[p. 4.]

28.	Dan sullen sy my roepen, maer ick en sal niet andt-woorden; sy sullen my neerstelick soecken, maer sullen my niet vinden.
29.	Daerom dat sy wetenschap gehaet hebben, ende de vreese des Heeren niet verkosen en hebben:
30.	Dat sy mijnen raet niet verwillight en hebben: dat sy alle mijne bestraffingen verfoeyt hebben;
31.	Sullen sy eten van de vrucht haerer weghen, ende van haren raedt sullen sy versadight worden.
32.	Want de afkeericheyt der slechten sal haer dooden, ende de ruste der dwasen sal haer verderven.
33.	Maer die my hoort, sal sekerlick woonen, ende gherust zijn van vreese des quaets.

Wtlegginghe, op het eerste Capittel.

1.

DE spreucken van Salomon. Salomon op verscheyden tijden, door den Gheest Gods ghedreven sijnde, is den Autheur, ende schrijver van dese spreucken. De welcke hier, na de ghewoonlicke wijse der Ioden, van zijn gheslachte beschreven wordt: te meer, om in den Leser een neerstighe aendachticheydt, ende yverighe goedt-willicheyt te verwecken. Het is een grooten lof, dat dese spreucken gheschreven zijn van Salomon, een Man van onverghelijckelicke wijsheydt, in Goddelicke, ende wereltlicke dinghen, boven alle andere, gheoeffent, een wel-beminde des

[p. 5]

Heeren: noch meer ist, dat desen den Sone van David is, dien machtigen Heldt, dien grooten Propheet, dien Man, die na Gods herte was: maer noch groeyt desen lof, ende aen -prijsinghe, dat hy gheseght wordt te sijn een Coninck van Israel, van dat uytverkoren volc des Heeren, dat Godt zijne Wetten, ende wijsheyt liet verkondighen, onder het welcke hy alleenelick, op een bysonder wijse, wilde woonen. Door spreucken worden verstaen, alle verbloemde, cierlicke, treffelicke redenen, dienende tot leeringhe der menschen. Dit woordt neemt zijnen oorspronck van een ander, t'welck beteeckent, heerschen, regieren, boven andere sijn; uyt oorsaecke, dat aerdighe, bondighe spreeck-woorden, onder andere redenen ghebruyckt, uytmunten, ende gelijck als over die heerschen: of wel, om dat die Coningen, ende die over andere ghestelt zijn, seer betaemelick ende weerdich zijn. Siet hier van beneden, Cap. 8,6 ende 22.20 ende 25,2. Men leest oock, ende hoort noch huyden ten daghe, dat Coninghen, ende machtighe Heeren, die eenich verstant, of gheneghentheyt tot wijsheydt, ende goeden lof gehadt hebben, hier naer altijts getracht hebben, om korte, subtijle sententien, in alle voor vallende saecken, bequamelic te passe te brengen. Soo dat dit woort niet onghevoeghlick soude moghen over-gheset worden, de Heer-spreucken, of, leer-spreucken.

2.

Om te weten &c. Verstaet uyt het voor-gaende, 'twelck daer versweghen wordt, dienende, of, gheschreven, ghesproken. Door Wijsheydt wordt te kennen ghegheven, een uytnemende wetenschap van Goddelijcke, ende weereltlicke saecken: door tuchtinghe, een onderrechtinghe, ende onder-wijsinghe, waer door de wijsheydt int werk ghestelt wordt, ende den

[p. 6.]

	mensche toe-gheeyghent: door verstandt, een vernuftighe voorsichticheydt, spruytende uyt de wijsheydt, ende verghelijckinghe van voorvallende dinghen.
3.	Hier wordt naerder verklaert, wat tuchtinghe in het voorgaende veers verstaen wort: namelijck, waer door ghy u verstand scherpen moght, ende verstandigher worden: waer door ghy mocht rechtveerdicheyt leeren, dat is, goede rechtveerdige wercken doen: recht, om een yeder te doen, ende te gheven, in behoorlijcke wijse, dat ghy schuldich zijt: ende oprechticheyde, aller-hande billicheyt, om in recht-sinnicheydt des herten, sonder bedroch, of moet-wille, met een yeghelick te handelen, altijdts oordeelende na den aert der liefden. Het welcke alles niet ghenoech en is, te weten, maer men moet het oock aen-nemen, hem selven toe-eyghenen, ende in zijn leven uyt-drucken.
4.	Om te gheven. Niet alleenelick oock, om selfs te weten, ende hem selven toe te eyghenen, maer oock, om de slechte (dat is simpele, eenvoudighe, die haer licht laten yet wijs maken) te verscherpen, ende voorsichticheyt te leeren: oock die noch Ionghelinghen zijn van jaren, of verstandt (ghelijck de jonckheydt onwetende is, ende onbedacht) wetenschap te leeren, ende bedachtsaemheydt, dat is, voorsichticheydt, om alles seer nauw, ende rijpelijck te vooren te bedencken, eermen yet beghinnen sal.
5.	Hooret den wijsen. Iae sy en sullen oock den wijsen niet onnuttich wesen: want al is hy wijs, dese dinghen hoorende of lesende, sal hy noch wijser, ende geleerder worden: al is hy verstandich, hy sal, hier door, noch verstandigher worden, ende meerder behendicheyt, konste, ende bequaemheyt verkrijghen:

[p. 7.]

6.	Om te verstaen Spreucken, allerhande Sententien veerdichlick te begrijpen, die met subtijle welsprekentheyt, te passe ghebrocht worden: ende met een cierlicke aerdicheydt weten uyt te legghen, de woorden der wijsen, ende haer gheraedtselen, de hooge, spits-sinnige redenen, die de wijsen ghebruycken.
7.	Tot hier toe is de voor-reden. Hier beghint den wijsen Coninck, het Fondament, ende den gront-slach van de waere wijsheydt, inde eerste plaetse voor te stellen. Dit is sijn meeninge: Het eerst, ende het voornaemste van alle wijsheydt, ende kennisse, is hier in gelegen, datmen Godt vreese, met vreesen, ende beven zijn salicheydt wercke, neerstich toesiende, datmen Godt nerghens in en vertoorne. Want sonder dese Godsalighe vreese, is alle wijsheydt, wat naem, of luyster sy oock heeft, een pure dwaesheyt, die ten verderve leydet, ende de menschen, in haer sotte hope bedrieght. Maer dit is de eenighe, oprechte wijsheydt, die ons kan salich maecken: ende recht sotten sijn die, hoe wel sy wijs schijnen na de Weereldt, die dese wijsheydt verachten, die ons tuchtet, onse fauten leert beteren, ende alsoo tot den eeuwighen leven leydet.
8.	En wederspreeckt dijn Vader niet, als hy u kastijdet, maer weest hem gehoorsaem, op dat sijn tuchtinghe u ten goeden ghedije, ende al ist, dat uwe Moeder, die groote, Mannelicke wijsheydt niet en heeft, en verachtse even wel niet, maer doet haere VVet, het gene sy u voor schijft, ende ghebiedt.
9.	Vreest den Heere, ende weest dijne Ouders gehoorsaem: want dese twee dingen (of de ghehoorsaemheyt beyde van Vader, ende van Moeder) sullen u Gode, ende alle vrome luyden aen genaem maecken, ende u eerlick vercieren. Het

[p. 8.]

	woordt toevoechsel beteeckent al wat, boven de noodtsaeckelicke kleedinghe, tot cieraedt toeghevoecht wort: het welck meest uyt-steeckt, ende ghesien wordt op het hooft, ende aen den hals, daer de machtighe Vrouwen, haer goude Ketenen draghen.
10.	Verleyden, dat is, willen, of soecken te verleyden. Soo seght Christus, by den Evangelist Ioh. Cap. 10. 32. VVaerom steenicht ghy my? Dat is, Waerom wilt ghy my steenigen. Daer sijn andere plaetsen meer, die ick om kortheyts wille niet voort en brenghe.
11.	Onnosel sonder oorsaecke, die te vergeefs Godsalichlick: leven want sy en hebben dien prijs niet te verwachten, die sy haer laten vooren staen, ende hier sijn sy geduyrich in perijckelen ende alderhande verdriet. So oordeelen de godloose Atheisten.
12.	Laet ons alle haer middelen af-stroopen, ende ghelijck als levendighe, sonder compassie, met alle wreedtheydt, gheheelick op eten. Dit is ghenomen van de verwoede wreetheyt der Leeuwen, die de levendige menschen, sonder beweghinghe, verslinden, ende de doode sparen. De Schriftuere vergelijckt doorgaens het graf, met verslindinghe ende op-etinghe: om dat het graf, ghelijck beneden sal ghesecht worden, onversadelick is, ende alle lichamen, hoe menige die oock sijn moghen, vermelt, tot stof, ende asschen brenght, daer sy van ghekomen sijn. Het kan oock wesen, datse in Iudea eenighe heete, Kalckighe aerde gehadt hebben, die de Latijnen Sarcophagus heeten, dat is, vleesch-etende, waer in het vleesch vande lichamen, in acht dagen tijdts, teenemael verteerdt was. Sodanige aerde is te Roomen geweest, ende in andere plaetsen meer. Siet Scalig. de subte.exercit.132.

[p. 9.]

13.	Alle dese manieren van spreken, sijn vande Roovers ghenomen: waer van de meeninghe anders niet en is, als, laet ons, met bedroch, ende valscheydt, onsen naesten, uyt-suypen, ende ruyneren.
14.	Ghy sult dijn lot onder ons werpen, om van den roof u deel te hebben, dien wy eerst in het gemeen vergaderen sullen.
15.	Voecht dit veers met het elfde.
16.	Haer valscheydt, ende bedriegherije, waer door sy haest willen rijck worden, is Godloosheydt, ende ghelijck als bloet-vergietinghe, de wijle sy haren naesten op-suypen, ende ghelijck als hun bloet, ende sweet uyt-perssen.
17.18.19.	Dese drye veersen staen in het Hebreeusch, wat duyster ende verwickelt. Dit is (mijns bedunckens) de rechte meeninghe! Ick segghe, dat haer valsche bedriegherije, niet anders en is, als bloedt-vergietinghe. Want gelijckmen het net uyt-worpt, om door eenighe lock-beetgiens, de oogen vande onnoosele vogheltgiens te bedrieghen, ende haer also in het net krijgende, haer bloet te vergieten, ende het leven te benemen: alsoo is oock het doen der ghener, die met quade pracktijcken of opentlijck ghewelt, haer soecken rijck te maecken: want sy rooven ghelijck als het leven, ende de ziele der ghener, die eenighe middelen, diese in rechtveerdicheydt ghewonnen hebben, in gherustheydt besitten, ende daer mede haer leven onderhouden.
20.	De wijsheydt, daer ick van gesproken hebbe, en is niet ongunstich, of nijdich: sy deeldt haer selven een eyghelijck mede, sonder onderscheydt van menschen. Hoort naer haer stemme: sy roept over luydt, de ghene, die buyten op het Veldt woonen, als Lant-luyden, ende die haer playsier nemen, daer te woonen: die

[p. 10.]

	op Marckten ende straten hanteeren, ende omgaen, als Coop-luyden, ende andere die in de stadt verkeeren. In somma, niemandt en wort van haer uyt-gesloten.
21.	Sy roept tot haer, die op kruys-wegen, ende ghemeenen kout-plaetsen haer laten vinden, als Rentiers, ende ledich-ganghers: jae Richters ende Magistraten worden oock van haer genoodicht.
22.	Dit is de stemme der wijsheyt, een yegelick tot haer roepende.
23.	Bekeert u, op mijne bestraffinghe, van uwe boose weghen: ende ick sal u de lief-lickheydt mijnes Gheests, over vloedelick laten smaecken: ick sal u de verborghene wijsheydt mijnes woordts bekent maecken.
24.	Maer wat ist? Ick roepe te vergheefs: 'tis om niet, dat ick mijne handen uyt-strecke, om u te vergaderen, ende mijnen goeden ernst te thoonen.
25.	Ghy verfoeyt, dat ick u raede, ende en neemt mijne scherpe vermaninge niet aen:
26.	Maer den tijt sal kommen, dat ick d'eene ellendicheyt op d'andere sal laten comen, het een perijckel, sal het ander volghen; soo dat icker sal schijnen in te verheughen: jae sal met der daet blyde sijn, in mijne recht-veerdicheyt uyt te voeren.
27.	Door de vreese, treckt het bloet in het binnenste des lichaems, ende verwoest also de natuerlicke vochticheyden. De ellendicheyt verstelt, ende verruckt een mensche soo verre, dat hy somtijdts niet en weet, waer dat hy hem keeren, of wenden sal.
28.	Hier moghen die op letten, die haer verbeteringhe altijdt uytstellen, ghelijck of sy seker van de ure haeres doots waeren: jae, of sy geen doodt te verwachten en hadden.

[p. 11.]

22.	Noteert: Daer gheen wetenschap en is, en is gheen vreese des Heeren: noch oock ter contrarie.
30.	Wondere goedertierentheyt Gods! die ons raedt hoe wy ons allesins draghen sullen: ende wilt dat noch niet helpen, hy straft ons oock daer naer: ende dit alles om ons tot hem te brenghen.
31.	Sy sullen beproeven, ende dapper gevoelen de straffen, die haere ghedachten, ende wercken verdient hebben.
32.	Want die in onwetentheyt alsoo gherustelick geleeft hebben, Gode ongehoorsaem zijnde, sullen daer door vergaen, ende in de eeuwighe verdoemenisse geraecken.
33.	Daer en is gheen courageuser, onvertsaechdigher gemoedt, als dat den Heere vreest. Hoe gheheel anders oordeelt hier van de Weerelt?