|
| |
De plicht der Overheyden, in rechtveerdighe uyt-deylinghe van eere end' staet.
Cap. III.
Lysander van een Persiaen ghevraecht sijnde, welcke soorte van regieringhe hy voor d ebequaemste end' gheluckichste achte: Die, andtwoord' hy, die des lacke end' de kloecke, naer haer verdiensten beloont. 'T Is seker, alle heerschappien, naer het segghen van de wijsen, bestaen in dese twee dinghen, vereeringhe ende straffe. Maer dese moeten oock rechtmaetelick uyt-gedeylt werden, naer de wis-constighe even-redenheyt, dat is, niet aen elck een, hoofts gelijc- | |
| |
ke, maer naer de weerdicheyt end' verdiensten, waer door een yegelick hem selven op prijs stelt, end' stil-swijghens, voor alle de weerelt, wel doet ghelden. 'Tis wel soo, dat de deught haer selven tot eere end' prijs streckt, end' een ghenoeghsaem tonneel is, om haer selven vol-prijselick aen haer selven te verthoonen: even-wel so is het soo wel de plicht, als het geluck van alle staten, dat sy een yeghelick, naer de mate van haer bequaemheyt end' begrijp, hoogher end' hooger verheffen. Verscheyden deughden werden tot verscheyden ampten vereyscht; maer de Godsalicheyt en mach nerghens uyt-gesloten werden. Geeft my een man, die dese hemelsche gheleertheyt, de moeder van alle wijsheyt, ontbreeckt: ick gheve u weder een man, die onbequaem, end' op het alderhooghste sorghelick is, om oock den rauwsten end' gheringhsten staet te bedienen. Aen-merckt het Goddelick end' voorsichtich reglement, dat de Conincklicke Propheet, in sijn hof gehouden heeft: waer van hy ons inden 101. Psalm, een staeltjen voorleght, dien hy met dese woorden besluyt:
Ic wil heel vroech, by tyts, de godloos van my keeren,
End' drijven uyt het lant, end' drijven uyt des Heeren,
Des Heeren heyl'ge stadt: op dat hy reyn end' vry,
Ontledigh van onrecht, end' boose menschen sy.
Dit exempel heeft de Keyser Theodosius seer sorghvuldelick naer-ghevolght, dewelcke, ghelijck Theodoretus verhaelt, sijn hof ghelijck een tucht-schole, ghehouden heeft, waer in hy hem selven end' de sijne, gheduerich in Godsalicheyt | |
| |
geoeffent heeft. Dio end' Suetonius, die het leven der Keyseren beschreven hebben, wijsen ons aen, dat Caligula noyt in swaerder perijckel geweest en is, als doen hy de verdorvenste end' de goddelooste in den raet ghevoordert heeft: hoewel hy seyde, dat hy door dese, sijn weerdicheyt vercreghen hadde. Daerom meynde Cyrus seer wel, dat soo alle sijn vrienden end' ondersaten, God-vreesende waren, sy minder, of onder haer selven, of teghen hem, yet ongeoorloofts souden aen-rechten. Dit moet dan de eerste sorghe der Overheyden zijn, dat sy niemant tot dese Goddelicke plaetse op en trecken, als die Godvruchtich is: niemandt haer laten behaghen, als die God behaecht. De vreese des heeren is het beginsel der wijsheyt, segt de wijse Coninck. Soo wie dan dese niet en heeft, die is een dwaes, end' alle weerdicheyt onweerdich. Noch kreupel, noch blinde, noch die eenichsins ghebreckelick was, en mocht Gods heylichdom bedienen: veel min mach hy Gods plaetse bewaren, die verminckt van ziele is, dat is, die ontblootet is van de Godvruchticheyt, die de ziele van de ziele is.
Maer segghen de waen-politijken van onse eeuwe (doch burgers van de helle) dat de nauwpuntighe vreese Gods wel dienstich is (soo sy't anders gelooven) om de vrome zielen inden hemel te brengen; maer evenwel te benauwt end' vercrompen, om die groote end' wyde staeten te vercieren, die nootsaeckelick meer spelens end' ruymte moeten hebben, als die een schaduwich af-ghesondert leven leyden. Daer vallen dage- | |
| |
licx veel ghewichtighe dinghen voor, die menichmael soo heel recht niet en connen bejeghent werden. Men moet somtijdts harde besluyten nemen: listicheyt end' gheveynstheyt ten uyttersten ghebruycken: sijn vyanden, door alle middelen, het voordeel soecken af te sien: in somma, alle steenen verlegghen, alles int werck stellen, dat tot af-breucke van onse partije, end' opbouwinghe van onse staet, soude moghen dienstich wesen. Ick en wil my selven, niet lichtveerdelick, buyten dese gemeene woorden, werpen. Dit staet recht end' in sijn vier-cant: soo wie, van wat staet hy oock sy, niet gheduerich sijn ooghen gevesticht heeft, end' scherpelick sijn besteck neemt, naer de noort-sterre van Gods uytghedruckte wille (hy doet het met sulck een voornemen, tot sulck een eynde, als hy immers wil) moet nootsakelick, of een vyant Gods, of van sijn eygen selven, jae sekerlick van alle beyde sijn. 'Tis valsch end' ongerijmt, dat yemant een recht lief-hebber des Vader-lants, end' niet des hemels: een voor-staender van de gemeente, end' niet van de heylicheyt en sy. Men segt, dat yemant een goet Vader-lander is, end hy is dickwils een reuckeloos, vry-levich mensche, of af-keerich van de suyvere Gods-dienst, die daer ghepleget wert: Ten can niet wesen, uw' Vader-lant is een herberghe van Gods ghemeente: soo ghy dese niet lief en hebt, jae een lidt van de selve sijt (want hoe cont ghyse lief hebben sonder vereeninghe) ghy meught de naem van een goet Patriot voeren, maer daedelick sijt ghy een vermomde vyant, end' een af-god van u selven.
| |
| |
Maer noch en is het niet ghenoech, de ghemeene fleur van de Vader-lantsche Gods-dienst, [d]en wech van sijn gebueren te houden, die dickwils meer de opvoedinghe end' ghewoonte, als [d]e reden van haer gheloove volghen: daer wort vry wat meer in onse staets-luyden vereyscht, namelick, een stercke, onweghelicke vasticheyt des gheloofs, ghewortelt end' ghegront op een onghetwijffelde kennisse, door ondersoeckingen gheduerighe oeffeninghe, end' stadighe ghebe[d]en, te weghe ghebracht: een vromicheyt, die vry end' onbedwonghen is, niet pedantsch off schooldienstich, niet ghetempert naer de neuswijse viesicheyt van het onwetende ghemeen, niet die pimpelich, vreesachtich, vol onrust end' twijffel is: maer die bly-gheestich, open-aen[s]ichtich, vol van cracht end' viericheyt is: niet [d]ie toe-vallich, ghelijck hitte end' koude inde [c]oortsen is, die vercreghen end' beleyt wert door gheleghentheyt van saecken, end' uytterlicke bedenckinghen, werckende met gherucht, ghe[k]letter, met luyster end' pomperie, maer die grondich end' wesenlick is, gheregiert met reden end' wetenschap, in alle soetheyt end' stilheyt, tot voldoeninghe van sijn ghewisse, end' niet tot behaechelickheydt van de menschen. Sulck een Godsalicheyt is tot allen dinghen nuttich, als die de belofte heeft van het teghenwoordighe end' toe-commende leven. 1 Tim. 4.8.
Dese evenwel en begrijpt noch alle de leden van onse staets-man niet: hy can wel vroom ende Godvruchtich sijn, end' nochtans de onbequaemste [v]an alle plaetsen: ghelijck de kinderen des wee- | |
| |
relts ghemeenelick voorsichtigher sijn, als de kinderen des lichts, in haer geslachte, Luc. 16.18. Soo moet dan een yeghelick af-ghemeten werden, in verghelijckinghe van hem selven end' van den staet, dien hy begheert, of daer hy alreede in is: sijn natuere end' gheneghentheyt moet daer naer ghepast, end' sijn wetenschap ondersocht werden: cortelick, hy moet daer toe bequaem sijn, of bequaem om haest bequaem te werden. Men moet geen costelicke salve in linsen moes storten, noch een groote schoen, aen een cleyne voet doen. De Goddinne Minerve (ghelijck de Poëten verdichten) wierp haer fleuten ter aerde, vervloeckende die ghene, diese op-rapen soude, naer dat sy in een Fonteyne, ghesien hadde de leelickheydt end' mismaecktheydt van haer op-geblasen kaecken, end' de weynige aerdicheyt die sy hadde, om daer op te spelen. Soo moeten wy oock doen: wy moeten ons selven kennen, end' naer onse eyghen voeten, af-meten. Men siet, dat de kinderen, alle het ghene, dat sy in de hant crijghen, hoe vuyl, hoe hart, hoe onverdouwelick dat het zy, terstont naer de mont bringhen. Soo en moeten wy niet ghesint zijn, soo wy anders wel besint zijn, end' onse hope niet over-laden en willen. De fabelsche wijsheyt verhaelt, dat de steert van de Slange oproerich was, tegen het hooft, versoeckende somtijts te mogen heerschen, end met malcanderen, de reste van het lichaem, by beurte, te geleyden: 'twelck haer naer lange bidden, vergunt zijnde, heeft sy beginnen blindelings voort te cruypen, aen alle kanten, soo hart stootende, dat sy haer | |
| |
selven met lijf end' hooft, in uytterlick verderf brochte. Dit mocht ons oock ghebeuren, soo wy onse rijpheyt niet en verwachten, end' den tijdt met de rugghe stootende, onse kindsheydt end' suere rauwicheyt, ontijdelick wilden uyt-venten. End' al waer't oock schoon, dat wy ons in ons goet gevoelen (daer mede wy ons ghemeenelic vleyen) niet en bedrogen; wy bedriegen ons in onse verhaestinghe. Het kalck wort aen den boom gheleydt, op dat hy vroegher bloeyen soude: maer het streckt oock, op dat hy vroeger vergaen soude. Cato, met goeden oogen aen-siende, dat velen over al, seer schoone eer-beelden wierden op-gericht, gevraecht zijnde, waeroen het selve oock aen hem niet en geschiede? Ick hebbe liever, antwoorde hy, dat de menschen van my vraghen, waerom voor Cato gheen beelt ghestelt en wert, als dat sy vraghen souden, waerom dat het ghestelt wordt. Dien wech moeten wy oock ingaen, end' veel liever daer naer trachten, datter ghevraecht werde, waerom dat wy in sulck een staet niet en zijn, als waerom dat wy daer in zijn.
Ten is geen wonder, vrienden, jae 'tis loffelick, dat wy eer-geerich zijn: God is het selve tot jeloersheydt toe, maer op een Goddelicke wijse, end' sonder vlecke, diens even-beelt wy zijn: doch hier aen ontbreket ons, dat wy ons selven noch mate, noch palen en setten; dat wy den stock verder uyt-stellen, als wy springhen connen; dat wy swaerder last bejagen, als onse peerden trecken connen. Adam en wert niet gestraft, om dat hy eersuchtich, maer om dat hy't | |
| |
on-matich was: hy was een mensche, end' hy wilde God zijn: hy was een schepsel, end' hy wilde schepper zijn. Dit is de eerste sonde, van de eerste ouders, end' die eerst en meest in ons, hare na-comelingen over-geset is. Dese moeten wy met schilt end lancie, tegen-staen: end diese overwint, sal hem selven over-wonnen hebben. Hier in moet oock de Overheyt, die sulcke kiesingen, van Gods wegen, bevolen zijn, sorghvuldighe achtinge nemen: op dat de ampten met de menschen, end' niet de menschen met de ampten versien werden. Daerom wert Leo Armenius van Zonara soo hooch-loffelick verheven, om dat hy alle de Magistraten uyt de alder-beste van de steden nam, end' de Gouvernementen van de Romeynsche Provintien, niet om gelt verkocht, noch uyt gunste vergaf, maer een yegelick, naer sijn deucht end' weerdicheyt verdeylde. Den selven prijst ooc Valentinianum den eersten, die niet alleenelick de bequaemste lieden tot staet en vorderde, maer ooc vele, om haer bequaemheyt, afstelde, sommige ooc scherpelic straffende, seggende, dat bysonderlic van de Prins, de sorge der gerechticheyt vereyscht wort. Aen d'ander zijde berispt hy ooc Macrinum, die veel onweerdige menschen tot Magistraten verkoos, daer hy verre de bequaemste aen een zijde stelde. Voecht daer noch by, dat dit het grootste deel van het Keyserlick ampt is, bequame end' deuchtsame lieden, tot staet te verheffen.
Dit heeft Antigonus so geluckelic, als weerdelic int werck gestelt: de welcke van een jongelic seer ontijdelick gedrongen zijnde, op dat hy, ten | |
| |
aen-sien van sijns vaders deuchden end' diensten (die ooc een Velt-overste geweest was) voor andere mochte gestelt werden: Weet, seyd' hy, ô jongelinck, dat ic de eygen deuchden der menschen, end' niet die vna de ouders vergelde. Dit moet by alle Overheyden plaetse hebben, dat Annibal, Velt-overste van de Carthaginesers, tot mijn Soldaten seyde, Die den vyant slaen sal, sal my een Carthagineser wesen. Die het verdient door syn deucht, sal van my ge-eert werden. 't Is even-eens, van waer yemant zy, so hem sijn eygen deucht voordraecht, end' de Vader-lantsche wetten toe-laten. Anacharsis, dien grooten Philosooph, was geboren in Scythia, een woest, onbesedicht lant: 'twelck hem van yemant verweten zijnde, end' daer over Barbarisch end' vremdelinc genoemt zijnde, Myn lant, seyde hy, maeckt my onbefaemt, maer ghy zijt een on-fame van het uwe. Ten mocht niet beter, hadd' het maer van een ander gesegt geweest. 't Is dan de bequaemheyt, die yemant groot maeckt, al is hy cleyne, die yemandt in den hemel stelt, al waer hy hier int stof neder geworpen. Hier op moet een Overste voor-nemelick sien, end' niet soo seer aen-merceken, wie yemant is, als wat hy is: vna wien hy is, als wie hy is. Daer dit gheen plaetse en heeft, is de deucht ballingh, end' worden alle goede konsten uyt-geluyt. Evenwel en moet daerom een goet verstandt niet swichten, of den moedt laten ontsincken. Fy leecheydt van ghemoedt, jae trotsheydt teghen God! Hoort, wat de Poeet seght:
Qui rectè faciet, non qui dominator, erit Rex.
| |
| |
Dat is:
Niet die den throon besit, end' volckeren regiert,
Is Koninck: maer die recht, end' wel syn leven stiert.
Ten is somtijdts niet nuttich, jae selfs niet de Republijcke, dat de meeste bequaemheyt de eerste plaetse besitte. Wat weet ghy? God wilt misschien, door schuddingen end' harde vallen, den staet bevestigen. Hadde Petrus soo schendich niet gevallen, hy en hadde noyt soo heerlick opgeheven gheweest. End' cont ghy oock weten, dat ghy uwe bequaemheyt sult wel gebruycken? Honores mutant mores. Eeren veranderen de heeren. Hooghen staet, is dickwils quaet: Zijt ghy wijs, hy maeckt u vijs. Initia Magistratuum fere meliora sunt, fed finis inclinat. De beginselen van de Magistraetschappen, segt dien grooten Hystori-schrijver, zijn dickwils goet, maer het eynde verergert. Nero is in het begin van sijn regieringhe soo loffelick end' onstraffelick gheweest, dat den Keyser Trajanus heeft durven segghen, dat oock de alder-beste Princen verre van Neronis eerste vijf jaren af-weken. Darius, seght Curtius, hadde een soeten, handelicken aert, ten ware de Fortuyne (de grootheyt) syn natuere verdorven hadde. Galba was een groot, over-vliegende verstant, die in sijn beste jaeren, veel eerlicke exempelen, tot een eeuwige na-volginge, heeft naer-gelaten: maer den hooghen staet, heeft sijn natuere soo versmoort, of droncken ghemaeckt, dat Tacitus van hem ghetuycht, dat hy grooter was, als een stateloos man, doen hy noch buyten staet was, end' door aller toe-stemminge, bequaem om te heerschen, soo hy niet gheheerscht | |
| |
en hadde. En streelt u dan niet te vele, jae en misgunt u niet te vele. Dat can u oock ontmoeten, end' een spadich berouw verwecken.
Si consilum vis
Permittes ipsis expendere numinibus, quid
Conveniat nobis, rebusque fit vtile nostris.
Nam pro jucundis aptisima quęque dabunt dij.
Dat is:
Begeert ghy raet? gaet heen, en laet de Goden letten,
Wat dat ons nuttich is, waer op wy moeten setten
Ons hert end' ons gemoet: sy sullen, voor genoegt
Ons geven, dat ons dient, end' best van allen voegt.
Misschien en weet ghy oock de innerlicke heymenissen van den staet niet, daer ghy na wenst. Ghy sult dickwils, onder de handt, bevinden, dat sy u te groot, ja wel oock ghy selven te groot zijt. De regeringhe vereyscht eenichsins ghemeene, end' niet over-dragende verstanden. De botste moeten naer den ploech, de scherpste naer de hooghe scholen versonden werden: geene en zijn hier nuttich, als de middel-matighe. Wie isser spit-sinniger, als Macchiavel? maer waer is oock ongeluckigher Raets-man gheweest? Hy mach hem selven verschoonen, of den hemel beschuldigen, hy is het enckelick verderf van Caesar Borgia gheweest. Soo heeft eertijts Pericles, door cloeckheyt van geest end' cracht van welsprekentheyt, den prijs van geheel Attica behouden: die nochtans een peste end' verderf van sijn Vaderlant geweest is. Wel te recht wordt dan de vernuftige sorghe van Tiberius gepresen, die | |
| |
tot sijn Raets-heeren nam pares negotijs, non que supra essent, gelijck Tacitus spreeckt, die de saken van passe machtich, end' niet te cloeck en waren. Want noyt en wasser groot verstant, sonder mengsel van dwaesheyt: selden subtijle herssens, die geen nieuwicheyt en soecken. De rust is ongedraegelick met de snel-roerige gheesten diens ruste in onruste ghelegen is. God gave dat de verstanden van ons Vader-lant in velen meer geslacht end' gebroken waren. Maer wy verderven ons, door spitsinnicheyt, end verminderen ons, door onse grootheydt. Mole ruimus nostra. Waer zijnder nu veerdiger gheesten, als die Vranckrijck uyt-levert? maer waer is oock eenich rijcke, dat van binnen meer schuddingen voelt, end' sorghelicker ghedreycht wert? Al soo en waren die van Athenen, Megaren, Syracusen, alle over-cloecke verstanden, noyt te vreden, tot dat sy te onvreden waren. Maer siet eens hoogherustelick de Noordersche landen gheregiert werden. De wille van de Prins is daer een heylige onverbrekelicke wet: 'tis de ondersaten eere genoech, dat sy haren Coninck eeren. Plompe messen en schaerden niet lichtelick: end' vele en connen, door haer botheyt, niet bedrogen werden: ghelijck Simondes van die van Thessalien seyde. Daerom seght Cleon by Thucydidem, dat de onwetene, so sy met de wetenste vergeleken werden, gemeenelic de Republijcke beter te regieren. Want dese willen wijser zijn, als de wetten selve, end' in openbare beradinghe, haer ghevoelen staende houden, gelijck of sy in andere grooter saken, de cracht van haer verstant niet genoechsaem thoo- | |
| |
nen en conden, end' daerom sietmen hun de Republijcken dickwils om-keeren. Maer gene, om dat sy haer wetenschap mistrouwen, bekennen van selfs, dat sy het gevoelen van de ghene, die wel gheoordeelt heeft, niet berispen en connen: end' zijn meer billicke waerdeerders van saken als tsamen-twisters.
En siet dan u bequaemheyt niet aen, vrienden, maer eerst veel eer de wonderbaerlicke wijsheyt des Heeren: die door de minste verstanden, menich-mael de grootste dingen te wege brenght. End' zijt ghy geneghen, om u Vader-landt te dienen, u verborgen keerse op den kandelaer te stellen, ghy gheest al-reede lucht ghenoech aen uwe Ghewisse: den lust die ghy hebt, om de schuldighe plicht aen u Vader-landt te betalen, heeft God al-reede in betalinghe aenghenomen. Ghy zijt ontladen, soo ghy anders door gheen quade eer-giericheyt beladen blijft. Maer 'tis verdrietich, meyndt ghy, versuymt te werden, end' andere (gh'en durvet niet segghen) die verre onder uw' gaven zijn, boven u verheven te sien. Daer laet ghy even dien nijdigen geest uyt-kijcken: en thoont, dat ghy een goede geest, maer een quaet gemoet hebt; een hooch verstant, maer een leeghe ziele.
Cato seer schijnelick zijnde, om Burgh-meester te werden, is evenwel van dat manhaftich volck verstooten gheweest, die Vatinium buyten alle schijn end betamelickheyt voor-gestelt hebben. Wat doet desen grooten Heldt? Vloeckt hy, beert hy, of schelt hy schijne mede-burghers? Niet minder: hy gaet goets moets met den | |
| |
bal spelen. Veel ghelucx onwinnelicke man, die u selven meest geacht hebt, als ghy minst gheacht waert: die desen val, niet meer als een nietighen bal ghereckent hebt. Weerdich zijt ghy die dese veersen, tot verwijt van uwe landt-genooten, tot-geheylicht werden:
Non consularis denegatus est honos
Magno Catoni, quum levis quiritium
Censura sasces detulit Vatinio:
Sed est negates consulatui Cato.
Dat is:
Swijgt stil, of spreect met reen. De Burghe-meesters eere.
Is Cato niet ontseyt: als Roomen licht en teere,
Vatinio toe-bracht de buffels met gheklap:
Maer Cato is ontseyt aen 't Burghe-meesterschap.
Roomen is daer naer oock wel ghewaer geworden den misslacht die sy hier in begaen hadde, doen Vatinij schelm-stucken van M. Tullio sijn ontdeckt gheworden. 'Tis seker bevonden, dat den wijsen Predicker ondervonden heeft: Daer is een quaet, seght hy, dat ick onder de sonne ghesien hebbe, volghens de dwalinghe, die van de Prince voort comt: de dwaesheyt is gestelt in groote hoogheyden: end' die rijcke (verstaet, van deught) sitten in leegheyt. Eccles. 10.5. Het was eertijts een ghemeyn end' eerlick ghebruyck te Roomen, dat de grootste staeten niet ghegeven en wierden, als aen die, die daer naer stonden, end' met de dracht van een witten tabbaert, haer begheerte te kennen gaeven. Dit was in't | |
| |
beghinsel seer nut end' loffelick, soo langhe de deught end' oprechticheyt plaetse hadden: want door dese middel, en dorst niemant hem selven en steken tot het gene hy onweerdich end' onbequaem was, om uyt te voeren. Elck een vreesende die schande van achter-ghelaten of verstooten te werden, becrachtichde hem selven met alle senuwen, om te verdienen, dat hy bedienen soude.
Maer soo haest de deugt end' alle goede zeden uyt-ghebannen sijn, is dit ghebruyck soo schadelick, als van te vooren nuttich gheweest. Want als Roomen heeft beghinnen te suchten end' neder te sijghen onder haer eyghen gewelt: dat sy Asien, Afrijcken end' bykans heel Griecken-landt, overwonnen hadde, is sy met eenen overwonnen van alle vremde feylen end' ondeugden. Doen sijn eerst de ampten onversien gebleven, als de menschen, jae veel eer de ghebreken, versien wierden. Niemant en wiert doen onbequaem ghevonden, als die onbequaem was, om onbeschaemt te sijn: niemant sonder hope, als die sonder ghelt of vrienden was. Het was te wonderen van de kramerije end' coop-handel van staet, die daer ghedreven wiert. D'officien waren vergheven, eer sy te vergheven waeren: de menschen leefden noch, end' sy hadden onwetende, een erf-ghenaem van haer staet. Als nu den tijt was, om in dese erffenissen ab-in-testato ghevesticht te werden: daer quaemen die witgetabbaerde staet-jagers, met een groote sleyp van vrienden, aen-gestreken, die de gunste end' de keur-stemmen des volcks beliepen, end' uyt- | |
| |
tochten. Het was gheen cleyne eere, by sijn eygen naem bekent end' gebeden te werden: daertoe wierden aen segghers, ghelijck makelaers gevonden, die sy Nomenclatores noemden, welcke belijdenisse deden een yders naem te kennen end' aen te bringen. Daer liept men om end om, tot sweetens toe, om een yders gunste te verbedelen, end de holle handen toe te vollen. Daer kochtmen int gros, datmen naer der hant int cleyn ghinckt uyt-merckten. Soo verdorven was doen Roomen: maer doen sy grondelick verdorven wiert. Daer en is oock niet anders van te verwachten, soo wanneer end' waer oock dit misbruyck sal in-breken. Daer de feylen in de saele sitten, end' de deugden achter afvallen, daer sullen alle goede dinghen vervallen, end' den heelen staet tot den onderganck, neder-sijghen.
Ic en wil daerom niet so straf end' Stoycksch sijn, dat ick alle uytterlicke voor-deelen soude af-keuren end' uytsluyten. Gantschelick niet: den rijckdom, het gheslachte, de vrienden moeten hier oock haer plaetse hebben, doch niet alleen, noch oock voornemelick. Die dese voorrechten hebben, end' evenwel of niet, of weynich andere schuldich blijven, moghen billick end' met goede reden, voor andere ghestelt werden. Want dese dinghen wel ghebruyckt sijnde, geven een majesteyt, een eerlickheyt end luyster aen die aertsche Goden: Den rijckdom verheft, doch alleen de ydele end' winderige zielen. End' hoe sullen anders de Magistraten ghiericheyt end ontrouwe derven, soo sy middelen derven | |
| |
om weerdelick, naer haren staet te leven? Weynighe sullender gevonden werden:
[I]a nauwelicx soo veel, als eer de poorten waren
Van Theben: niet soo veel, als Nilus gaten heeft,
Waer door hy schip end' vloet van boven neder gheeft.
Doch om dese Goddelicke hooge staeten aen dit blinckende slijck niet vast te binden, end' de deught in allen deele, haer behoorlicke plaetse te gheven,hebben voormaels de Romeynen aen haer Raets-heeren eenige landen of in-commen vergunt, waer op sy haer selven met haer gesin, eerlick end' heerlick ontdraghen conden. Hier mede hebben sy oock voor commen dat snoode gebreck, die vuyle heb-lust, waer door sy mochten becoort werden, om slijncks end' rechts door alle middelen, de ghemeynte te drucken, end' haer eygen sponsien op te doen swellen. Ia, om gheen deure voor de ghiericheyt open te laten, hebben sy een wet verkondight, dat niemant van de Raets-heeren, ter zee een schip mocht hebben, om coopmanschap te verhandelen. Alsoo hadden oock die van Theben een orden ghestelt, dat niemant tot eere of staet soude verheven werden, die niet den tijt van thien jaren, van alle coop-handel op ghehouden hadde. Niet, dat sy dit beroep, als oneerlick verachten, maer de toe-vallende ghiericheyt verfoeyden, die veel-tijts sulcke menschen placht te verselschappen. Maer onsen staet, die midden inde zee swemt, de verscheydenheyt van onse regieringhe, end' de groote ongelijckheyt van zeden, | |
| |
mach ons hier in matelick veroorloven.
Den rijckdom moet evenwel noch minder in bedenckinghe commen, als het bloet end' de afcomste. De deugt end' de diensten van onse ouders, sijn soo veel panden van onse waer-schijnelicke naer-volghinghe.
Fortes creantur fortibus & bonis:
Est in iuvencis, est in equis partum
Virtus, nec imbellem feroces
Progenerant aquilae columbam.
De stercke worden veel van kloec end' sterc geboren,
De sterckte van het veul' in d'ouders was te vooren:
Men sal ooc nergens sien den arent sterc gewricht,
Een krijgheloose duyf ons bringhen in het licht.
Men siet oock veel-tijts, datter meer wackerheyt, meer vlijt end' levendicheyt in sulcke naer-commelinghen gespeurt wert, die van dat vierighe volgheestighe bloet gheboren sijnde, dat haer ouders tot heldische daeden uyt-ghedreven, end' door edelen, onvermoeyden arbeyt, groote staeten end' besicheden verdient heeft. End' al zijn sy oock somtijts flauwer van geest, end' slacker van verstant (ghelijcker geen regel sonder uytneminghe is) nochtans den reuck van de loffelicke gheheugenisse, die haer Vaders nalaten, slaet hun de herssens soo sterck, dat sy door dese uytterlicke hitte, haer fluymighe traecheydt verdrijven, of ten minsten seer verminderen. Neemt desen yver-geest oock wech, soo verdient noch evenwel de vaderlicke deucht in de kinderen vereert te werden. God selve | |
| |
straft de misdaet der vaderen in de kinderen tot in het derde ende vierde lidt, der ghene, die hem haten: ghelijck hy oock barmherticheydt doet aen die ghene, die hem lief hebben, end' schijne geboden onderhouden. De kinderen zijn een ghedeelte van de ouders, haer eyghen vleesch end' bloedt deelachtich: end' soo wie lief heeft (seght de heylighe Schrift) den ghenen die ghebaert heeft, die heeft oock lief den ghenen, die uyt hem gheboren is. Hier mede stemmen oock de weereltlicke wetten over een. Nam pater & filius censentur vna persona: Vader en sone warden voor een persoon ghehouden.
Het dient ons oock tot een spore, om ons selven meer end' meer te bevlijtigen, end' trouwelicker te quijten, als wy versekert sijn, dat onsen dienst, niet alleen in ons selven, maer oock in onse na-commers sal erkent end' vereert werden. De Philtiades wierden daerom voor de Bajocieners end' Phocieners ghestelt, om een van haer voor-ouders Dayphantus: oock voor die van Lycormé, dewelcke de eere end' het voordeel van de croone sochten, die, naer de wetten van Griecken-lant, de Heracliders toe-quam: end' wiert vastelick staende gehouden, dat sulc een voor-recht onschendelic moest bewaert werden voor de af-comelinghen van Hercules, tot erkentenisse van de groote diensten, die hy in sijn leven, aen de Griecken ghedaen hadde. Het is oock heel billick end' natuerlick, dat de ouders ende vrienden, de hant ghesamentlick aenhouden, om haer naeste bloedt, door alle behoorlicke middelen, met eenigen staet te versien, end' | |
| |
in haer leven te voorderen. Maer dit raeckt conscientie end' moet voor al gaen, ut meliores sem per in officijs preferantur; pessimi autem & minus boni, luce careant dignitatis, gelijck Apuleus spreeckt. Dat is De beste moeten altijts in officien voor andere ghestelt werden: de quaetste, of min goede, moeten het licht van eere end' weerdicheyt missen.
Alexander Magnus in de stadt van Sidon ghecomen sijnde, end' de selve inghenomen hebbende, is van velen ghevleyt end' ghevryt gheweest, om dit verstoorde rijck te bevredighen, end' als een Coninck te beheerschen. Vele hoopten, elck een ghifte, niemant en raede, wat dese groote Prince soude. Wat was het dan? Hy laet sijn vrienden, de rijcke end' machtighe aen d'een sijde staen, end' verkiest Abdolonijmum, een arm, geringh man, die om sijn broot te winnen van noode hadde te spitten end' te graven: maer soo versien van alle deught end' oprechticheyt, dat hy verdient heeft den naem van een goet man, end' den tijtel van een wijs, voorsichtich Prince. Alexander naer der handt ghevraeght sijnde, hoe dat hy sulck een nietich end' veracht persoon tot sulck een weerdicheydt verheven hadde, antwoorde seer treffelick: Op dat niemant dencken en soude, dat ick het rijcke, niet de deught, maer het gheslachte end' de macht ghegeven hebbe, end' dat hy, die het selve ontfanghen heeft, verstaen mach, dat hy het my, end niet sijn voor-ouders schuldich is.
De deught, mijn Heeren, de deught moet altijdts de eerste plaetse hebben. Daer dese niet | |
| |
erkent end vereert wort, worden alle goede zeden versmoort, end' muyterie end' verstooringe [in]ghebrocht. Wat heeft anders het rijcke van [L]odovicus den xj. soo schrickelick verwoest, end soo schandelick vernielt, als dat hy de ghe[ri]nghste end' onbequaemste menschen in hoogheyt op-trock, end de weerdichste mannen van haren staet beroefde? Maer dese alder Christelijckste Prince heeft daer naer sijn feylen bekent, end' tot gheluck van sijn persoon ende rijcke, [so]rgvuldelick verbetert. Dat berouw is seer [l]offelick gheweest: maer hoe veel beter is het, [d]aer gheen oorsaecke van sulck berouw ghege[v]en wert? Het exempel van Alexander Seve[r]us is seer merckelic, end van alle overste waer te nemen. Desen Keyser, dewelcke sulck een anghstighe sorge ghedragen heeft, om alle ampten end' staeten weerdelick te versien, dat hy altijts naer de eerlickste end bequaemste mannen, [m]et alle nauw-punticheyt, dede vernemen: end' om noch sekerder te gaen, liet hy over al, by [u]yt-staende billetten, haer naemen aenstellen, vermaenenden het volck, dat soo sy yet teghens dese te seggen hadden, vrymoedelick souden in[b]ringhen, end' met behoorlick bescheyt, de beschuldinghe aen-leggen. Het waer te wenschen, [d]at sulcks over al te verhopen ware, end' dat [a]lle misbruycken gheweert waren, die vele ver[e]rgheren, doch de goede niet en raecken. Maer [h]et ghemeen, wilt hier dickwils, ghelijck oock in vele andere dinghen, de vaene draghen, end' [o]nghegronde berispinghen in-stellen, daer hun alleen de eere van ghehoorsaemheyt gelaten is. | |
| |
Laet ons haer oock haer ghedeelte gheven, end int rauwe over-loopen,
|
|
Auteursrechtvrij