|
| |
De plichten, die de onderdaenen haer[e] Overheyden schuldich syn.
Cap. IIII.
Den naem van Onderdaen begrijpt int ghemeen, wat wy zijn, end' wat wy schuldich zijn. Onderdanicheyt end' gehoorsaemheydt [is] ons op de schouderen geleght, een lieffelick en[d'] nuttich jock, soo wy het wel draeghen: en[d'] voornemelick op de sterckte van onse rechte z[ij]de hanghen: maer hart end' verderffelick voor die ghene, die naer het seggen van den hemelschen Sangh-meester, beraden end' aen-spannen, om de banden te verbreken, end' de zeele[n] wech te werpen? Een woort can alles segghen[,] dat wy seggen connen: Eert den Coninck. Ee[n] woort van cleynen lichame, maer van een groote ziele. De vervullinghe van de heele Wet bestaet in de liefde, den bandt der volcomenheydt. Dese wordt hier voor al gheboden, end' onde[r] God, in den hoochsten graet. Ghy sult uwen naesten lief hebben, als u selven, seght de Heere. Maer hier lieft ghy niet alleen uwen naesten, maer Gods Stadt-houders, die daerom Goden genaemt werden: niet alleen uwen even-mensche[,] maer uwe vaders (gelijck) sy int vijfde gebodt[,] end' elders meer ghenoemt werden) die menichmael waecken, op dat ghy rusten sout, altijdts sorghen, op dat ghy nimmermeer en soudet te sorghen hebben. Daerom oock Ammianus Mar- | |
| |
cellinus seer wel seght, dat de heerschappie niet anders en is, als de sorghe van een anders wel-varen. End' wel te rechte, zijn de Princen, end' Overheyden met de Sonne vergheleken, die de duysternisse van den aertbodem verdrijft, end' de menschen licht end vroyelickheyt toe-bringt: want sy weeren alle mis-orden, verwerringen, end' ghewelt, die onse vreedtsaemheydt end' voorspoet mochte becommeren, of t'eene-mael neder-werpen. Eerste dan, niet alleenelick met liefde, maer oock met een nederighe eer-biedinghe, end' onderdanighe vreese. Weest alle menschelicke creatuere onderdanich, seght den heylighen Pieter, om des Heeren wille: het zy den Koninck, als den Oversten; het zy den Stadt-houderen, als de ghene, die van hem gesonden worden, tot wrake der quaet-doenders, end' tot prijs der goedt-doenders.
Soo zijn wy dan ghehoorsaemheyt schuldich, end' dat niet alleen aen Christelicke Overheyden, maer selfs aen Heydensche end' ongheloovighe: ghelijcker oock sulcke ten tijden van de Apostelen waren: niet alleen aen de rechtveerdighe, maer oock de goddeloose, end' die haer macht verderffelick ghebruycken. Hoort, wat den selven Apostel seght: Weest met alle vreese, uwe Heeren onderdanich, niet alleen de goede ende redelicke, maer oock de harde ende boose. De huys-knechten worden hier, by namen, aenghesproken: maer onder die, werden oock alle onderdanen gemeent. God gheeft dickwils Overheyden in sijn gramschap: hy doet somtijts kinderen end' huychelaers regieren, om de son- | |
| |
den des volcx: even-wel, dewijle daer geen macht en is, als van God, end' die machten zyn, van Gode gheordineert zyn, soo moeten sy oock, onder God gehoorsaemt zijn, niet alleenelick, van weghen de straffe, maer oock van weghen de conscientie, end' om des Heeren wille. Daerom wert ooc Sedechie te laste gheleght, hoe-wel hy selfs een Koninck was, dat hy de Koninck Nebucadnesar de trouwe end' ghehoorsaemheydt niet en bewees, die hy desen heyden gesworen hadde, 2 Chron. 36. God noemt soo wel de boose als goede Princen, sijn dienst-knechten, sijn Stadt-houders, end' die door hem heerschen, end' recht spreken. Maer dewijle sy alle van hem ghestelt zijn, soo moeten sy oock in allen deele, sijne wetten erkennen, end' sijnen wille uyt-voeren. Haer macht is van God bepaelt, end onse plicht daer in begrepen. Sy gebieden, maer onder God: sy mogen ons wetten stellen, maer volgens de wetten, die hun van God ghestelt zijn. Soo sy dan ergens in, de Goddelicke wetten over-dweersen willen, laet dat van de Apostelen ghelden: Men moet Gode meer ghehoorsaem zyn, dan de menschen. Daerom zijn oock die drie Hebreeusche Vorsten seer hooghelick ghepresen, om dat sy liever alle tormenten hebben uyt-ghestaen, als dat sy, om Nebucadnesar te ghehoorsaemen, voor dat goude Beeldt soude gheknielt hebben. Daniel en heeft hem oock niet geschroomt, sijnen God drie-mael 'sdaechs te bidden, hoewel het scherpelick van Dario verboden was: dorst oock wel opentlick segghen, dat hy voor God on-schuldich was bevonden, end' teghen
| |
| |
den Coninck niet misdaen en hadde. Wy moeten dan deser, end' oock Pauli exempel naervolghen, de welcke van de Ioden beschuldicht zijnde, de saecke aen den Keyser gheroepen heeft, hem erkennende voor sijn Opper-Richter: by den welcken te Roomen ghecomen zijnde, heeft hy onbevreest het Evangelium ghepredickt, end' het volck van de Af-goderie af-ghekeert, die nochtans den Keyser toe-stondt end' gheboden hadde. End' om cortelick af te snijden, dat int langhe mochte vervelen, wy zijn de Overheyden in alle dinghen ghehoorsaemheydt schuldich, met dese behoudenisse, soo sy met de Goddelicke, natuerlicke, end' de wetten van alle volckeren niet en strijden. Sy moghen ons dan Leeninghen, Tollen, Schattinghen, end' andere lasten, die ons goedt end' persoonen belanghen op-legghen, sonder dat wy in eenighen deele daer teghen worstelen. Gheeft een yeghelick, seght den Apostel, dat ghy schuldich zijt: Schattinghe, dien ghy Schattinghe schuldich zijt: Tol, dien ghy Tol schuldich zijt: Vreese, dien ghy Vreese schuldich zijt: Eere, dien ghy Eere schuldich zijt. Christus selve, de Erf-Heere van de gantsche weereldt, heeft hier in den Keyser ghehoorsaemheydt bewesen, end' de Hooft-schattinghe door den heylighen Pieter doen betaelen: hoe-wel hy alleen, met goede reden het selve hadde connen weygheren. Soo zijn oock Ioseph end' Maria naer Bethlehem ghereyst, op dat sy, volghens des Keysers ghebodt, aldaer souden beschreven werden. | |
| |
't Is waer, dat de Overheydt, met een koude voorsichticheyt hier moet te wercke gaen, end' soo veel het moghelick end' oorboor is, de Ghemeynte doen blijcken, de nootsaeckelickheydt end' oorsaecken van dese lasten: maer ten comt evenwel den volcke niet toe, in dese heymenissen van staet, haer sinnen in te dringhen. Sy moeten naer den aerdt der liefde, end' der natuere van onder-werpinghe, voor ghewis houden, dat dese op-stellinghen tot haer behoudenisse, dese beswaringhen tot haer verlichtinghe strecken. De Overheyt en is oock niet comptabel (gelijckmen spreeckt) aen de Ghemeynte: God de Heere moet de rekeninghe op-nemen: voor hem sullen alle die staet-boecken geopent werden, end' een yegelick werck beproeft werden, dat hy in den vleesche gedaen heeft, het zy goet ofte quaet. Gehoorsaemheyt, gehoorsaemheyt is u op de handen geleght, die ghy niet en cont af-leggen, sonder u selven af te legghen. Daer en is oock geen deel, in een gantsche regieringe, soo wenschelick end' soo nootsaeckelick, als een gewillige onder-werpinge. De gehoorsaemheyt, seght Aristoteles, is de moeder van alle voorspoet end' loffelicke daden. Caesar heeft over-wonnen meer door de veerdige gehoorsaemheyt van sijn soldaten, als door eenige andere konste end' gewelt: daer Pompejus, door mis-orden end' onghehoorsaemheyt over-wonnen is. Cato heeft meer ghedaen, met weynighe mannen, die hem onderdanich waren, als Varro, Scypio, end' Iuba, met haer drie geweldige Leghers, die sy niet en conden in ghehoorsaemheydt houden. | |
| |
S. Gregorius verhandelende dese spreucke, Dat de ghehoorsaemheyt beter is, als de slacht-beesten, seght, dat de gehoorsaemheyt de eenige deucht is, die in onse zielen, zaeyt end' plant de reste van alle andere deuchden. Beter is de gehoorsaemheyt als de slacht-beesten: om dat door de slachtingen, een vreemt vleesch geoffert werd: maer, door de ghehoorsaemheydt, ons eyghen vleesch, ja ziele end' al wat ons aen-gaet. Theopompus, Koninck van Lacedemonien, zijnde seer ghepresen, dat sijn Republijcke soo gheluckelick behouden wiert, als hem geseyt wiert, dat dit gantschelick hingh aen sijn wel-ghebieden: Neen, antwoord' hy, maer veel eer, aen het wel ghehoorsamen van mijn ondersaten. Daerom oock de Romeynen, haren Iupiter den Behouder niet met Iuno ghetrouwt hebben, gelijck Iupiter den Donderaer, maer met de Goddinne Pitarchia (beteeckenende gehoorsaemheyt:) leerende, door dese fabelsche wijsheydt, dat sy all' haer wel-varen de gehoorsaemheydt schuldich waren: end' dat ghelijck God den in-steller van de Machten is, dat hy oock een verghelder is van gehoorsaemheyt. End', om Goddelicke dingen onder menschelicke te mengen, men leeft, dat onder de merckelicke eeren, die aen de helden Davids geschiet zijn, die de meeste prijs ontfanghen hebben, die hem water gingen halen, uyt de putten van Bethlehem. Adino den Hesniter versloech op een-mael acht hondert mannen. Eleasar hadde soo veel Philistijnen om-gebrocht, dat sijn hant, van moetheyt, aen het sweert verstijfde. Abisai heeft een menichte van krijghs- | |
| |
lien neder-ghevelt. Benaja doode en Egyptischen Reuse, end' een gheweldighe Leeuw, in de sneeuw-tijt, wanneer dit ghedierte, by ghebreck van spijse, in sijn hittichste verwoedheydt is. Andere Helden hebben oock meer andere cloecke feyten uyt-ghericht: nochtans geen van allen, ghelijck de H. Gheest spreeckt, en zyn tot die drye gecomen, die het water ghehaelt hebben. Hier van, mijns bedunckens, en can anders geen schijnelicke reden gegeven werden, als de veerdige genegentheyt, end' ghehoorsaemheyt, die dese helden bewesen hebben, om met uyterste perijckel van haer leven, de lust end' de wille hares Heeren naer te comen. Vervloect is hy dan, die de Richters vloect, end' syn overste niet en vreest te lasteren. Petrus end' Iudas, twee Apostelen Christi, betuygen, datter in haren tijt gheweest zijn, die de heerschappien versmadeden, stout end' hertneckelick hen selven behaghende, end' die de heerlickheden niet en vreesden te lasteren. Maer de gheest Gods voecht daer by, dat sy, tot den dach des oordeels, ten straffe behouden werden. End' waer souder oock yemant gevonden werden, die dese sorghelicke stort-plaetse soude dorven betreden, dat is, die hem selven belasten soude, op dat hy een ander mochte verlichten, soo hem dese eere end' gehoorsaemheyt onthouden wiert? Iae wie souder connen ghebieden, daer niet ghehoorsaemt en werdt? Dat ware soo onmoghelick, als een vader sonder kindt te versinnen. Plutarchus verhaelt, dat Artabanus, in ghespreck zijnde met Themistocles,
| |
| |
hem onder andere dinghen seyde, dat van alle uyt-nemende wetten van Persien, dese verre de andere over-trefte, die de Koninghen ghebiedt te eeren, end' het beeldt Gods, alle dinghen behoudende, aen te bidden. 'tIs seker, de heerschappie is als een hooghe end' smalle muer, welcken soo ghy niet en onder-stut met vaste pilaren van een eer-biedighe goedt-willicheydt, nootsaeckelick moet ter aerden vallen. 'tIs een eere vol van last end' becommeringhe, end', ghelijck een wel seyde, een heerlicke ellendicheydt, of edele dienstbaerheyt. Tiberius noemdese oock een groot, wildt ghedierte. End' soo yemant de swaricheydt van te vooren heel wel wiste, daer souden meer heerschappien, als heerschers ghevonden werden. Wie wilt haer dan die eere van onderdanicheydt benijden, end' hem selven verheffen boven het ghene, daer hy, van Gods weghen, onder ghestelt is. Maer wy zijn hier in velen deele ghebreckich, op dat ick niet en segghe, t'eenemael goddeloos. Den eenen vermerckt in hem selven (end dicwils met valsche teekenen) een meerder bequaemheydt, als die hem recht end' wetten stelt. Het zy alsoo, dat veel-tijdts niet en is: maer uwe wijsheyt sal uw' ghemoet doen swellen, end' boven uw' selven verheffen. Bint evenwel uw' oordeel in, op dat ghy van God niet ghebonden en wert. Hy bewaert hem selven de behoudenisse van staet, die ghy door uwe spitsinnige waen-dunckentheyt sout omme-keeren. In allen gevalle moet ghy die bequaem rekenen, die de Heere niet onbequaem ghekent en heeft, | |
| |
om over u te stellen: het zy dan tot uwen besten, of tot uwe straffe. Erkent den hemel, end' sluyt u ooghen voor sijne gheheymenissen. Wy moeten soo billighlick, seght Comminaeus, van de Princen vermoeden, dat wanneer sy selfs hare ondersaten, sonder oordeel, souden hebben doen sterven, wy seggen moeten, sulcx niet sonder oorsaecke geschiet te zyn. Soo moeten wy oock ghevoelen, dat het ghene ons onbequaemheyt schijnt te wesen, een bequaemheyt, of wel een bequaeme onbequaemheyt is voor sulcke ghelegentheyt van regieringhe, als wy souden moghen beleven. Men segt, dat de eerste in-vallen van vrouwen de alderwijste sijn, als die enckelick, sonder haer toedoen, van den hemel inghestort sijn. Soos iet me oock dickwils de ongheletterde Overheyden, met eel-bloedighe, natuerlicke voor-slaghen, een saecke soo gheluckelick beleyden, die niemant met alle sijn gheploechde wijsheyt, soude connen op-volghen, jae selfs beginnen. Het natuerlick verstant, dat velen is aen-gheboren, is oneyndich mael nuttigher, als alle de geleertheyt, die ghy op de kosten van uwe slaep end' ghesontheyt, naer vele jaren vercreghen hebt. End al waert oock, dat oock dit ontbrack, soo is daer noch de wille Gods, die dese wilt verheffen, end u verleeghen. Stelt de persoone aen d'een sijde; de staet van Overheyt, die hem altijt mede-volcht, verbint u ghenoechsaem, tot gehoorsaemheyt end eerbiedinghe. De oude hebben dese plicht, seer nauwelick bewesen: want so haest als yemant tot Coninck ghesalft was, men liep te hoope, om strijt-wijs, de eerste eere aen te | |
| |
bieden. In de Crooninghe van Iehu, een van de kinderen der Propheten, ghesonden sijnde, door het gebodt van Elisaeus, met een salf-fioole, om den Coninck tot het rijcke in te heylighen, naer dat hy de olye op sijn hooft ghegoten, end' alle feest-plichten uyt-gevoert heeft, is het volc, dat hem volghde, met een noestighen yver toegeloopen, end' haer mantels, onder sijn voeten, werpende, hebben sy het trompet gheslaeghen, end' uyt-geroepen, dat Iesu Coninck was op dat een yeghelijck weten mochte, wie hy soude te eere hebben. Op sulcken wijse hebben oock d'apostelen te wercke ghegaen: de welcke gheloovende dat Christus een weereltsch Coninck was, hebben sy het trompet gheslaeghen, end' uyt-geroepen, dat Iesu Coninck was, op dat een yeghelijck weten mochte, wie hy soude te eeren hebben. Op sulcken wijse hebben oock d'apostelen te wercke ghegaen: de welcke gheloovende dat Christus een weereltsch Coninck was, hebben sy met vele van den volcke, haer cleederen op der aerden ghespreyt, end' met een hoogh-feestighe, eerbiedinghe uyt-gheroepen, Hosanna, gheseghent sy de Coninck, die daer comt in den naeme des Heeren.
De eere, daer de Overheyden in-ghestelt sijn, is in plaetse van alle redenen van eere. De cloeckeloosheyt, ghelijck wy gheseght hebben, en verhindert dese plicht niet: soo en doet oock niet de geringheyt van haer af-komste. Ia te meeerder eere, sijn sy weerdich, om dat sy haer Ouders voor-lichten, end' haer nae-commers, tot nae-volghinge verwecken. Herodotus verhaelt een loffelicke voor-sichticheyt van Amasis, Coninck van AEgypten: dewelcke, in het beginsel van sijn regiering, weynich gheacht sijnde, om dat hy uyt de gheringheyt van het ghemeyne volcxken, ghesproten was: heeft een aerdighe middel versint, om sijn achtbaerheyt met sijnen | |
| |
staet te verghelijcken, end' hem selven in behoorlicke waerdicheyt te stellen. Hy hadde een gout becken, daer in hy, end' sijn ghenoode gasten ghemeenelick, haer handen ghewent waren te wasschen: het welcke ghebroken hebbende, liet hy daer van een statich beelt ghieten, op dat het in de hooghste plaetse der stadt, Gods-dienstelick soude ghe-eert werden. d'Egyptenaers hebben haestelick dit beelt, in groote weerde end' eerbiedinghe, ghehouden, soo dat sy weynich misten, van daghelicx haer heylicheyt daer voor te pleghen. Het welcke van den Coninck vernomen sijnde, heeft hy de hoofden des volcx by hem gheroepen, haer verclarende, dat dit beelt, 'twelck van een yegelick soo hoog-weerdelick ghe-eert wiert, van het voor-ghenoemde becken ghemaeckt was. Daer naer sijn meeninghe ontdeckende, ick ben, seyt hy, ghelijck dat becken: want soo ick van te vooren een van het ghemeyne volck gheweest ben, nu teghenwoordich ben ick Coninck, end' over suclx Konincklicke eere end' aensien weerdich. Het welcke soo levendich end' crachtelick, voor dese lieden gheopent sijnde, hebben sy haer schuldighe plicht met woorden toe-ghestaen, end' naer der hant, met alle haer wercken, beantwoort, end' met sonderlicke gheneghentheyt bewesen. Dit sijn wy schuldich naer te volghen, sonder eenige voorgaende conditien op te soecken, daer in wy misschien onse Magistraten, of haer voor-ouders, in voorgaende tijden souden moghen ghekent hebben. Syn sy on-edel end' ongeboortich van stamme, eert haer te meer, om dat sy door | |
| |
haer eyghen deught veredelt werden
Ovid.
Non census, nec clarum nomen avorum,
Sed probitas magnos, ingeniumque facit.
Dat is:
Noch goet, noch bloet, noch ouders craeckt:
Want deught end' gheest den eel-man maeckt.
Daerom seyde Bion seer wel tot Antiochum: O Coninck, soo ghy schutters van doene hebt, ghy en vraeght niet van waer sy syn, maer stelt hun een wit voor, end' kiest de ghene, die het best raecken: ondersoeck oock soo de andere, niet van waer, maer wie sy syn. Vlpianus, die over al klinckt in onse rechten, was van ghemeene af-comste, in Syrien geboren sijnde, nochtans heeft hy, door sijn deugt end' geleertheyt, verdient te wesen voocht van de Keyser Alexander, end' gelijck als Gouverneur van het gantsche rijcke. Die alle de historien sal neerstelick insien, sal sekerlick bevinden, dat meest de grootste verstanden, uyt gheringhe huysen gesproten sijn. Onse Heere Christus selve was een timmerman, end' wiert oock soo verachtelick genoemt. Sijn beroemste voorvader David was een herder, sijn moeder een arme verworpene dienst-maeckt. Wat waeren oock d'Apostels anders als visschers, end' geringhe arbeyts-lieden? Het wiert oock Ciceroni verweten, dat hy een nieuw, on-edel mensche was, onlanghs uyt de aerde gheboren. Maer wat antwoort hy? Tis beter, segt hy tegen Salustium, door myn eyghen daden te bloeyen, dan
| |
| |
de luyster end' het gheruchte van de ouders te ghebruycken: end' alsoo te leven, dat ick myn na-comers een beghinsel van adel, end' een exempel van deught ben. Agathocles, Coninck van Syracusen was een pot-backers soon: soo was oock Virgilius, de Prince van de Latijnsche Poëten. Horaty ouders waren vry-ghelatene: Aeschinis vader was een beuling-maker. Eumenes Cardianus, een vande nae-volghers van Alexander Magnus, heeft soo armen, veracht vader gehadt, dat hy ghenootsaeckt was, met waghen of slede, de kost te winnen. Met reden, placht Socrates te seggen: wy en oordeelen niet het beste graen te wesen, dat op het fraeyste lant wast, maer dat best voet: soo en keuren wy oock niet voor een goet bequaem man, of goet-willige vrient, die vermaert is van gheslachte, maer die uyt-nemende van deughden is.
Lvcan.
Nobilitas, cujus laus est in origine sola.
Dat is:
Den adel heel in hem vergaet,
Die alleen op syn afcomst staet.
'tIs dan even-eens van waer wy zijn, als wy maer zijn, die wy behooren te zijn. De af-comste is maer een schaduwe, de eyghen deucht is het lichaem, ja lijf end' ziele, end' al wat wy zijn. Is mijn vader duyster gheweest, wel aen dan, ick sal hem licht end' claerheyt gheven: is hy veracht gheweest, hy sal nu in my vereert | |
| |
werden: is hy schandelick van leven geweest, mijn deucht sal dit verwijt bedecken. Maer wy verloopen ons in desen deele, op het alder uyterste. Onse Eylanden hebben voornemelick dit ongheluck bejeghent, dat meest alle de oude geslachten, door troubel end' verwoestinghe, of verjaecht, of uyt-ghestorven zijn. Soo dat nu de beste huysen, ten meeren-deele, door haer eyghen deucht end' neersticheydt, of wel door de goede diensten end' vlijtighen arbeyt van haer naeste voor-ouders, op-gecomen zijn. Wat can daer loffelicker wesen? Men sal nochtans tot spijt en spot van dese luyden, haer ouders te berde brenghen, haer gheneeringhe verhalen, end' alles voort-bringhen, dat wy meenen tot verachtinghe van dese goede Heeren dienstich te wesen. Rechte kinderen van Noach, die haer Vaders schaemte ontdecken, daer sy vol van schande zijn! maer sy ontdecken de eere, end' segenen, met Bileam, daer sy meynden te vloecken: immers soo oordelent alle de godsalighe. Let wel op u stuck, vrienden! God, de conscientie, ja u eyghen wel-varen, roepen u tot lof end' eerbiedinghe van die groote onder-Goden. Wie u ontfangt, seght Christus tot sijne Apostelen, die ontfangt my, end' wie my ontfanght, die ontfanght hem, die my ghesonden heeft. Dit moet hier oock ghelden: Die de Overheyden, met alle beleeftheyt end' eer-biedinghe ontfanghen, die ontfanghen oock Christum, die sulckx bevolen heeft, end' met exempel voor-gegaen: end' in Christo eeren sy God, die hem end' dese gesonden heeft. Maer ghelijck wy over-lastich end' lasterlick | |
| |
zijn, int verwijten der af-comsten; soo sijn wy oock onrechtveerdighe uyt-legghers van de eyghene daden end' raeden der ghene, die alle haer sorghe end' onruste tot onsen vrede end' wel-varen aen-legghen. Wy willen Richters van onse Richters wesen, end' van alle dinghen bescheyt hebben, daer wy nochtans moeten af-gescheyden sijn. Wy bannen onder ons selven een algemeyne vier-schare, die gheen saecken ter weerelt of mijden, of ontgaen connen. Elck een is daer een Rechts-geleerde in den oppersten trap; niemandt wort hier uyt-ghesloten, als die de zedicheyt in-bint, niemant toe-ghelaten, als die vermeten end' oproerigh is: ghelijck wy meest alle sijn. De punten van beschrijvinghe moeten selfs door den alambijck van onse ydele herssenen over-ghehaelt werden: gheen heymenissen van staet, daer wy niet en willen indringhen. Alphonsus een van de Koningen van Spaignen, heeft eertijts durven segghen, dat soo hy in het begin, by de scheppinghe der weerelt gheweest hadde, hy soude veel dingen beter end' geschickter gheordineert hebben. Soo bestaen wy oock te spreken, niet eyghentlijck end' on-middelick van God, maer van onse Overheyden, die ons voor Goden bevolen zijn, ghelijck de Heere des hemels verweerdight heeft sijnen naem haer mede te deylen. Daer en wort niet besloten, dat wy buyten ons oordeel uyt-sluyten; niet bedecktelick beraemt, dat niet openbaerlick ontfaemt wert. Wy sijn Barbiers, end' wy willen van de schoen oordeelen, end' daer wy maer knechten zijn, willen wy de groote Heeren spelen, jae | |
| |
de selve onder de spiesse jaghen. Het volck, segt yemandt, zijn vreemde beesten, sy slachten de dochters die de geele sieckte hebben: haer mage is dan swack end' vervuylt, end' sy willen dan de scherpste end' onverdouwelickste spijse ghebruycken. Soo doen wy gemeenelick, daer wy ons bysonder leven niet recht en verstaen, end' veel-tijts onbequaem zijn, om ons eyghen huysghesin te regieren, daer setten wy ons in de stoelen van de Over-opperheyt: niet alleenlick ons eygen lant, maer alle rijcken end' heerschappien des weerelts, onder ons ghebiet end' beleydinge stellende. Om wat te seggen, in een groote end' merckelicke saecke: wat heeftmen al gheraest end' ghedwaest van de onlangsche gevangens, die gheen cleyn deel van onse staet waren? Wat glosen, wat besluyten, jae wat vonnissen zijnder gegaen, doen het vonnisse noch in twijffel hing. De Richters selve waren veroordeelt, om dat sy haer oordeel soo langhe op-schorten: de treffelickste van het lant wierden over al betichtet, end' naer de ghevanghenisse versonden, om dat sy dese ghevanghens, niet gepastelick voort en hielpen, wanneer end' met sulck een straffe, als het dese meest-luyden goet dochte. End' noch was het vonnisse onrechtveerdich om dat sy niet alle in de selve straffe ghewentelt wierden. Christus en wiert maer gebeden, dat hy eenich erf-goedt soude helpen verdeelen: maer hy gaf dese vraghe voor antwoorde: Mensche, wie heeft my een Richter of Deyler over u ghestelt? Maer hoe cont ghy lieden dit oordeel u aen-draghen, haer sulck een menichte van de treffelickste Hee- | |
| |
ren mede begaen gheweest zijn? Ten is niet ghenoech, vrienden, dat yemant schuldich end' strafbaer is, de persoonen met alle haere omstanden, den tijdt, het heel begrijp van de regieringhe moet aen-ghemerckt worden, daer in ghy t'eenemael blint zijt, ghelijck het oock nuttich is, dat ghy zijt. Daer vallen somtijts ghelegentheyden voor, dat de Iustitie (nochtans met Iustitie) moet naer-gelaten, of oock wel uytgestelt werden. Hoe dat Augustus hem meer verhitte, in het straffen der ghene, die naer sijn leven stonden, end' den staet sochten om te keeren, te meer wiessen syn vyanden. Maer wat raede een vrouwe? het was een vrouwe, maer de sijne; een vrouwe, maer een Keyserinne. Laet ons beproeven, seyde sy, contrarie middelen, als wy te voren gebruyckt hebben: in plaetse van te straffen, laet ons vergheven; in plaetse van te ontdecken, laet ons, by oogh-luyckinge, toe-decken. Sy gelaten haer dan dat sy de besweeringen, end' tsamen-rottingen van Cinna, de neef-sone van Pompeus de groote, niet en gheloofden: end' doen heeft eerst alle de mis-orden end' tsamen-spanninge, beginnen op te houden. Daer zijn dick wils sulcke ontstelde, vervuylde lichaemen, die met suyverende ghenees-drancken veel eer souden om-ghebracht, als tot een vaste ghesontheyt gebracht werden. Soo zijn oock somtijdts de lichamen van staet: de quade humeuren werden somtijdts beter van haer selven verteert, als door geweldige crachten uyt-ghedreven. Tis menich-mael veel beter eenighe dinghen in verghetenheyt te begraven, als veelstancks ende vuylicheyts op te halen. | |
| |
Diaeta saepe melior Chirurgia. Men vont, naer de doot van Lysander, een Oratie onder sijn papieren, die hy ghemaeckt hadde, om te bewijsen dat Koninghen van Sparten door keure, end' niet door recht van gheboorte, behooren te regieren. De Ephoren (dit waren gelijck de weereltlicke Bisschoppen van de Koninghen) vonden gheraedsaem den over-ledenen te beschuldighen, end' sijn proces te maken, om dit schadelick ghevoelen uyt te bannen: Maer Cratides heeftse wijselick verhindert: want het is, seyd' hy, beter te bedecken, als qualick te verwecken.
Aen d'ander zijde ghebeurt het oock wel, dat het nootsakelick zy, den ghemeenen wech end' maniere van rechten achter rugge stellende, een middel aen te geven, die de natuere, de reden, de billickheyt end' menschelickheyt schijnen t'eenemael te verwerpen. Den blixem wort ghesien, eer den donder ghehoort wert, nochtans weten wy, dat de wolcken eerst moeten scheuren end' gheluyt gheven, al-eer dat kletterighe licht hem selven uyt can werpen: alsoo, seght Plutarchus, gaen somtijts de straffen voor de beschuldingen end' vonnissen. Den huydighen Koninck van Vranckrijck heeft hier van onlangs, dien hoochweerdighen tijtel van Louis le Iuste vercregen. Tis seker, dat desen wech uyt der maten sorgelick is, end' niet dan in de alder-uytterste dinghen en moet ghebrucykt werden: nochtans is hy somtijdts soo noodich, als snijden end' branden, daer eenighe leden of verrot, of ghestorven zijn. Wat seggen de Oude, maer voornemelick Senecca, van Alexander de Groote? Sy en bestraf- | |
| |
fen hem niet, dat hy Parmenicon heeft doen dooden, sonder hem ghehoort te hebben, maer dat hy oock alsoo Calisthenem heeft laten om-bringhen, die anders gheen macht, noch wapenen en hadde, als sijn boecken; gheen anderen aenhanck, als sijn leerlinghen. Het was doen, dat een yeghelick uyt-riep, Dat is een misdaet in Alexander, die noyt en sal uyt-ghewischt werden, wat deucht end' vromicheydt datter oock in hem zy. Soo men seght, dat hy veel milioenen van Persianen om-gebrocht heeft; men sal segghen, maer hy heeft Calisthenem vermoort. Soo men voor-leght, tot syn lof, dat hy Darium verwonnen end' vernielt heeft, die sulck een machtich rijcke besittede; men sal weder antwoorden, om hem te berispen, maer hy heeft Calisthenem doen dooden. Soo dickwils als men verhalen sal, dat hy alles, tot de groote zee toe, onder-worpen heeft, end' het rijcke van Macedoniers, van den uyttersten hoeck van Thracien, tot de eynden van Oosten uyt-ghestreckt heeft: men sal segghen, maer tegen alle order van Iustitie, heeft hy Calisthenem om-gebracht. Daer zijn vele, end' verscheyden exempelen, in alle de Outheydt, die dese schijn-wreetheyt bevestighen, end' vele redenen, diese connen rechtveerdighen. Maer wie sal dit de Ghemeente wijs maken, jae wat behoefden sy des wijs te wesen, soo sy met een geruste onderdanicheyt, sonder pleyten, of teghenspreken, haer ghehoorsaemheyt bewesen? Dat voor-recht hebben alle menschen, maer voornemelick de Overheyden, datmen niet en moet vermoeden, dat sy yet, door bedroch, of onrecht- | |
| |
veerdicheyt, uyt-richten. De liefde, seght den Apostel, en draecht haerniet on-eerlick, sy en wordt niet verbittert, sy en denckt gheen quaedt. Maer waer is die nu ghebleven, Christenen, soo ghy anders cont Christenen wesen, end' nochtans gheen liefde hebben.
De gheleghentheyt van onse staet, heeft onlangs seer groote schuddinghen gheleden: het kint was nauwelicx geboren, het soude wel soo haest in de wieghe verstickt hebben: wy hadden qualick de lucht gesien, of wy waren haest, door onderlinghe verwerringhe, in onse voorige slavernie weder-ghekeert. End' noch en hebben wy niet ghedaen. Ongemeyne sieckten vereyschen oock ongemeene baet-middelen: tot een harden quast was een harden beytel van noode. De Magistraten zijn dan verandert, de Predicanten uyt-ghesonden de heymelicke vergaderingen verstoort geworden. Hier van zijn al de tranen: dit is de stoffe, die so veel galle end' bitterheyt veroorsaeckt. Ick en weet maer int gros, het uytterlick beleyt van dit noot-schickelick treur-spel, daerom en sal ick hier tot het levendich niet snijden. Maer dit segg' ick, als een uytterlicke doot-reden: Niemant en moet hier dencken datter yets gheschiet is, sonder merckelicke end' dringhende oorsaken van staet, die onse Overheyden daer toe ghelijck geperst end' ghedwonghen hebben. Dese middelen hebben sy hooch-noodich gheacht, tot een gevoechelicke her-stellinghe, end' heylsame behoudenisse van onse regieringhe. Maer laet ons met vriendelicke beleeftheydt malcanderen bejeghenen: | |
| |
Neemt (maer verre zy het van onse ghedachten) dat yemant onder u lieden eenich onghelijck gedaen zy, dat uwe voor-rechten vertreden, uwe ghewoonelicke vryheyden wech genomen zijn; dit onghelijck, vrienden, is in ghelijck verkeert gheweest, door de onghelijcke feylen die onder ons waren. Ons eyghen wel-varen heeft dit vereyscht, end' wy souden vergaen hebben, soo wy soo niet vergaen en waren. Merckt, wat Quintilianus seght, maer verstaet het met onderscheyt: Quis credat ulla jura conditionis ejus effe, ut aliquid non liceat & neceffe fit? Dat is: Wie soude ghelooven, datter eenighe rechten sulck een bedingh hebben, datter yets niet en soude gheoorlooft zyn, end' nochtans noodich zyn? Men moet oock somtijts vergif ghebruycken, om vergif te verdrijven; een wonde maecken, om een wonde te genesen. De ghenees-meesters segghen, dat de vier-daechsche koortse de vallende sieckte gheneest: end' men bevint, dat groote stormen de lucht suyveren, end' de cracht end' jeught van de Elementen verwecken. Soo gaet het oock met de staten end' regieringhen: daer moeten somtijts scherpe end' bijtende winden waeyen: daer moeten oock, als het immers de uytterste noot soo vereyscht, hier end' daer eenige tacken ghesnoeyt, sommighe oock uyt-ghesneden werden, op dat het vier door den heelen boom niet voort en cruype. Crudelem medicum intemperans aeger facit, seght Publius. Seldsame sieckten begeeren seldsame ghenesinghen.
Tis waer, dat een steen, al is hy selfs qualick gheleght, niet lichtveerdelick en moet ont-leght | |
| |
werden: so en moeten ooc de Horselen niet gaende gemaect werden, daer sy stillekens neder-sitten. Ick houde de vermaninge van Augustus, die hy aen den Raedt dede, seer nuttich end' heylsaem in alle regieringen: Behout, segt hy, standvastelick de wetten, die een-mael ghestelt zyn, sonder eene van de selve te veranderen. Want de dinghen, die in haren staet, end' de selve blijven, hoewel sy wat ergher zyn, nochtans zyn sy nuttigher voor de Republijcke, als die, door vernieuwinghe, al waren sy oock beter, in-ghevoert werden. Non convalescit planta, quae saepus trans-fertur, Een boom, die blijft, die best beclijft. Want door dese nut-schijnighe veranderinghen, zijnder veel rijcken end' staten om-ghekeert: end' die swack end' onghesont waren, zijn, door ghenees-middelen, uytterlick verdorven. Cicero seyde teghen Antonium: Hoc jus ipse Iupiter sanxit, ut omnia, quae Reipublicae salutaria sunt, legitima & justa habeantur. Dat is: Dat recht heeft Iupiter selve gestalt, dat alle dinghen wettelick end' rechtveerdich moeten ghehouden werden, die heylsaem voor de Republijcke zyn. Dit moet oock heylsamelick verstaen werden: want ten is niet altijts goet, dat op de nutticheydt van de regieringhe siet: want, ghelijck Augustinus getuyght, Mentiri non licere, nec pro Dei laude, Datmen niet liegen en mach selfs niet ter eeren Gods: soo en mach men oock om geen bedenckinghen ter weerelt, een hayrbreet af-wijcken van die Goddelicke heyr-bane der gherechticheyt. Den hemel vermenghe liever met de aerde, als dat wy de meeninghe van Iason Thessalus of toe-staen, of | |
| |
naer-volghen souden: welcke, niet sonder toestemminghe heeft durven segghen, dat het nootsaeckelick was, in cleyne dinghen, van de gerechticheyt af te gaen, die de selve in groote dinghen behouden wilde. De Goddelicke end' natuerlicke gherechticheyt, moet altijt vast end' onbewegelick blijven: men mach geenderhande quaet doen, op dat daer goet uyt volghen soude, jae wy moeten selfs alle schijn van quaedt schuwen, willen wy een-mael God schouwen. Het ware beter, dat de heele weerelt, dat onder dat boven ghekeert wierde, als dat een onnoosel, selfs tot behoudenisse van een heel landt, jae van het heele gheschepsel, soude om-ghebracht werden.
Maer dit wil ick seggen: soo lange de grontwetten van een landt, in haer gheheel blijven (end' die moeten, door alle middelen, behouden werden) datter gheen gewelt op de conscientien ghedaen, noch het recht van God end' de natuere gheschonden werden, wy moeten altijdts de ghewilligen hals bieden onder het jock van het weerelts opper-gebiet. Ia al hadden wy selfs onrechtveerdighe Magistraten, wy moetense evenwel rechtveerdelick eeren. Wy mogen haer feylen besuchten, maer wy moeten haer feylen besuchten, maer wy moeten haer ampt gheduchten. Wy moeten selfs seghenen, die ons vervloecke, end' bidden voor de ghene, die ons verdrucken end' vervolgen. Aristides onrechtveerdelick, om sijns deuchts wille, in ballingschap verdreven zijnde, heeft sijne Goden ghebeden, dat het de Griecken, sijne landt-ghenooten, altijdts mocht wel gaen, end' dat sy den wensch van hare begeerten vercrijgen mochten. | |
| |
Ia, dat noch meer is, doen Xerzes met die groote Vlote, end' crachtich gewelt van volck, naer Griecken-landt op-trock, om het selve te verwoesten end' uyt te roepen, hoe-wel hy doen noch Ballingh was, heeft Themistoch haeren Velt-oversten, met alle hulpe end' raet getrouwelick by-ghestaen, soo dat hy een merckelicke oorsaecke was van die vermaerde victorie, die de Griecken, by Salamijnen, soo loffelick vercreghen. End' Phocion, dien God-vruchtigen Vader-lander (van welcke men segt, dat hy noyt en is ghesien gheweest te lacchen, of te krijten) en heeft niet alleen soo wel in oorloge als in vrede, alle sijne crachten van ziele end' lichaem aen-geleyt, ten dienste van sijn lieve Vader-lant: maer doen hy, met een goddeloose ondanckbaerheyt, in plaetse van alle vereeringhe, van sijn eyghen mede-burghers, ter doot veroordeelt was, heeft hy, het doodelick fenijn in-drinckende, dat hem tot dien eynde gebrocht was, sijn sone doen aensegghen, dat hy sijn Vader-lant, om sijns vaders doots wille, niet haten en soude, maer, dat hy met alle God-vruchticheyt, de wrake nederlegghende, het selve ten uyttersten verdedighen end' helpen soude. Soo moeten alle ghetrouwe Vader-landers gheaert zijn, end' liever het uytterste verdriet end' onghemack uyt-staen, dan sijn Vader-lant te becladden, end' sijn Overste te onteeren.
Ick bidde u dan (een van uwe gheringste mede-landers, doch niet de gheringste in trou-hertighe gheneghentheyt) u, segg' ick, die ergens in meent ghequetst of vercort te wesen, ontgevet u | |
| |
selven, end' denckt dat u niet bejeghent is, dat ghy niet weerdich waert, ten minsten dat uwe sonden niet verdient en hebben. Hoe can u dat mis-commen? Want zijt ghy schuldich (daer van ick aen uw' Gewisse beroepe) ghy brengt u eyghen oordeel mede: zijt ghy oock bewust van niet misdaen te hebben (maer let wel neerstelick op u stuck, al-eer ghy den eersten steen op-neemt) verblijt u dan met de Apostelen, dat ghy weerdich zijt, in onschult, versmaetheydt te lijden. Vreest God, seght Petrus, eert den Coninck, weest met alder vreese, de heeren onderdanich, niet alleenelick den goeden ende redelicken, maer oock den harden. Want dat is ghenade, ist dat yemant om der goddelicker conscientie wille, swaricheyt verdraegt, lijdende t'onrechte. Gheeft dit aen u Vader-lant, dat ghy goet end' bloedt, jae heel u selven schuldich zijt. Hoort, hoe Fabius sijn sone, by Silium Italicum, aen-spreeckt.
Iamque hoc, ne dubites, longaeui nate parentis,
Accipe, & aeterno fixum sub pectore serva:
Succensere nefas patriae, nec foedior ulla
Culpa sub extremas fertur mortalibus umbras.
Dat is:
Ontfangt dit, ô myn soon! van my, nu out van jaren,
End' legghet by u wech, om eeuwlick te bewaren:
'T is schendich op syn lant verstoort end' gramt te syn,
Geen meerder vleck' of sond' en comt in d'helsche
Nullus est casus pro dignitate & libertate patriae non ferendus.
| |
| |
Daer en is gheen geval, dat wy voor de weerdicheyt end' vryheyt des Vaderlandts niet dragen en moeten: seght M. Tullius, de vader van sijn Vaderlant. Maer siet wel toe mannen, dat ghy u selven niet te seer, noch te vroeg en rechtveerdicht. Ick laete nu de leer-pointen, end' staet-regelen aen d'een sijde staen (ick gheloove, naer den aert der liefde, dat vele van u de selve, met een goede conscientie, heel anders als andere verstaen mooght:) maer wie can die oneerbiedighe hevicheyt verschoonen, die sommighe van u met handen end' tanden met spreken end' schrijven, soo onrustelick bewesen hebt. Dan 'tis beter een gordijne hier voor te schuyven, end' de roove niet af te krabben, die onse wonde begint te overdecken. 'Tis tijt end' meer als tijt, dat wy ernstich overdencken, hoe wy de schade Iosephs in haer gheheel sullen stellen, end' de breucke Zions van nieuws uyt haren val sullen op-richten. Laet ons dan met de werck-lieden van Esdras end' Nehemia, het trouweel in d'eene hant, end' het sweert in d'ander nemen. Laet ons Ierusalem op bouwen, end' met eenen op onse hoede sijn, dat wy van onse vyant niet verrascht en werden. maer gelijck int op-trecken van den eersten tempel, noch hamer, noch beytel, noch eenich yser wercktuygh ghehoort en wiert, laet ons oock in alle stilheyt by een commen, end' alle bitterheyt end' afgunste neder-legghende, malcanderen in vrede end' eenicheyt omhelsen: om alsoo onse dierghekochte vryheyt gesamentlick te beschermen, ind' een gheluckich leven te leyden, in alle God- | |
| |
salicheyt end' eerbaerheyt.
Hiertoe dient ghy dan, die van ons lichaem end' staet, door plaetse of gheneghentheyt, nu wat vervremdet zijt, met den alder-eersten een middel te beraemen, om u selven heylichlick met uw' Overheyden end' even-naesten te versoenen. Biet maer uw' gheneghentheyt aen, met alle Goddelicke wijsheyt, u selven bewijsende vreedsaem, redelick, gheseggelick, ongeveynst end' vol van goede vruchten: ick en twijffele niet, of ghy sult by ons Alexanders, Cesars Scipiones, end' dierghelijcke helden meer vinden, die haer grootste eere end' triumphe in verghevinghe end' ghenaede ghestelt hebben. Daer sijn veel Godvruchtighe zielen, die dat van herten wenschen, die oock, naer alle hope, haer gedachten daer in oeffenen, of sy eenighen wech daer toe conden bereyden: maer het begin moet van u commen, wilt ghy tot u selven commen: ghy moet de moedicheyt af-legghen, wilt ghy sachtmoedicheyt bejeghenen: end' met alle beleeftheyt kloppen, wilt ghy ingelaeten werden. Den tijt is nu ten uyttersten, de stilstant van wapenen schijnt ons weder tot de uytterlicke wapenen te leyden, die ons, hoop ick innerlick onder den anderen ontwapenen sullen. Hier toe waere seer nuttich het loffelick ghebruyck van die van Athenen: dewelcke naer dat sy uyt haer Vaderlant verdreven waren, end' ellendelick in ballinckschap haer leven om-brochten: hebben sy, door Thrasybulum in haer voorighe vryheyt herstelt zijnde, een openbaer verbot gestemt end' vercondicht, dat niemant eenich ghewagh van | |
| |
voorgaende saecken soude op halen, of eenichsins gedencken: het welcke oock, naer der hant, van de Romeynen end' andere volckeren seer gheluckelick is ghebruyckt gheweest.
Het is dan van noode, dat wy beginnen die sect-naemen uyt onse monden te bannen: dat wy malcanderen soo over-dweersch niet meer aen en sien. 'Tis seker, datter veel bittere moetwillighe gheesten selfs aen beyde zijden, ghevonden werden, maer wat vermogen dat de goede, die oock haer billick ghetal maecken? End' hoe vele sijnder, die uyt een middel-maetich segh-woort, in quade na-denckinghe ghecommen sijn? Hoe vele, die haer aen d'ander sijde verpant hebben, sonder dat sy de gront, of eenich recht bescheyt ghesien hebben? End' hoe vele noch, die in eenvoudicheydt des herten, niet anders van die Goddelicke leer-pointen ghevoelen en connen, end' die nochtans goet end' bloet souden by-setten, om haer Vaderlant tot den uyttersten noot te beschermen? Willen wy die alle ghelijckelick voor het hooft stooten, sonder onderscheyt, sonder mede-lijden? Broeders, seght den Apostel, spreeckt niet qualick van malcanderen: wie van synen broeder qualick spreeckt, end' synen broeder oordeelt, die spreeckt qualick van de wet, end' oordeelt de wet. Ende ist dat ghy de wet oordeelt, soo en syt ghy geen dader der wet, maer een oordeelder. Hoe deerlick soudet met ons ghegaen hebben, so Christus onse voet-stappen, end' niet wy de sijne hadden moeten naer-volgen? Hy is voor ons ghestorven, als wy ongoddelick, als wy sondaers, als wy sijne vyanden waren. Ick laete | |
| |
elck een de teghen-stellinge bedencken: men siet ooghschijnelick, hoe verre wy aen d'ander sijde van dese volcomentheyt af-wijcken.
'Tis verloren, mannen, wy moeten ons pijlbusselken wel te samen houden, willen wy niet te samen vergaen. De eenicheyt heeft onse staet gemaeckt, de selve can die ooc alleen behouden. Concordiâ res parvae crescunt: discordiâ maximae dilabuntur. Eendracht maeckt macht: Dat is ons devijs, end' de gront van onse regieringhe. 'Tis seker, dat Vegecius seght, Nulla quamvis fit minima natio, cito potest ab adversarijs deleri, nisi proptijs simultatibus seipsam confecerit. Verstaet: Daer en can gheene, selfs niet de minste natie, lichtelick vande vyanden uyt-gheroeyt werden, ten sy dat sy haer selven, door eygene oneenicheyt, in verderffenisse brenge. Sy weten wel onse vyanden, dat wy hier door alleenelick, naer menschelicke ghissinghe, connen verswackt end' om-ghekeert werden. Wy hebben oock alreede ghesien, ghelijck wy noch daghelicx vernemen tot ons jammerlick leet-wesen, wat consten wat treken, end' allerley list-wercken, daer toe aen-gheleyt werden. Wy mogent op dese ende op gene schuyven, die misschien oock somtijts niet even reyn en sijn, het meeste quaet comt ons van dat Loyolitische gebroetsel, die zeer end' lant om-loopen, om een Paus-ghenoot te maecken, end' als hyt geworden is, soo maecken sy hem een sone der hellen, tweemael meer dan sy syn. Seer wel can op haer ghepast worden de aenspraecke, daer mede Iuno een helsche Goddinne te hulpe roept:
| |
| |
Tu potes unanimes armare in proelia fratres,
At que odijs versare domos: tu verbera tectis,
Funereasque inferre faces, tibi nomina mille,
Dat is:
Ghy cont der broeders vreed' tot krijgh end' onrust keeren,
Ghy cont, door haet end' nijt, de huysen gantsch verteeren:
Ghy brengt veel plagen in, door helsch end' droevich vier,
Om schaeden end' te doon een duysent-constich dier.
Dit sijn de spijen, die, op belofte van groote verdiensten, over al uyt-ghelaten werden, om onse swackheyden op te soecken, end' dat doodelick twist-saet onder ons te werpen. Sy hebben geleert met een ergherlicke naevolghinghe, dat de vorst der vrede seght: een yeghelick Koninckrijck, dat teghen hem selven ghedeylt is, wort verwoest: end' een yeghelick stadt of huys, dat teghen hem selven ghedeylt is, en sal niet langhe staen. Dit is ghewisselick over al, end' in alle tijden ghebleken, ghelijck het van het beghinsel der weerelt is versint gheweest. Door dese schaedelicke peste, sijn de Ioden eertijts van den anderen gescheurt, end' een smaedelicke proye van de heydenen gheworden. Iae noyt en isser eenich rijcke om ghekeert, noyt eenighe volckeren uytgeroeyt, daer de eenicheyt, end onderlicke verbintenisse vast ghebleven is. Doen Scipio den Africaen die krijghbare stadt van Numantien, naer | |
| |
veel-vuldige neerlagen van het Roomsche volc, nu eyndelick overwonnen hadde, vraeghde hy Tyresium, een Prince van Celten, door wat oorsaecke Numantien, van te vooren onwinbaer, nu op het laetste t'onder ghebracht was: de eenicheyt verdef gebaert. Wat behoeven wy elders exempelen te soecken? De hoof-stadt end de pracht van het Boheemsche rijcke, dat wy noch met versche tranen besuchten, can ons in plaetse van allen wesen.
Maer de hant van dit seer, end met eenen van dit panneel. Ick hope, gelijck ick oock vierichlich bidde van God de Heere, dat wy ons, tot onsen besten, in sulcke droevighe voor-daden, heylichlick end' heylsaemelick sullen spieghelen: end' dat wy alle in liefde, vrede, end' eenicheyt met den anderen verknocht sijnde, God end' onse Overheyden sullen erkennen, onse schuldighe onderdanicheyt bewijsen, end' hier in hope, hier naemaels met der daet, die oneyndelicke onsterffelickheyt beerven, die vreught ghenieten sullen, die ons gelijck in soeticheyt verswelgen, end' in alle eeuwicheyt met een onveranderlicke gelucksalicheyt sal becroonen. Feliciter, Feliciter.
FINIS
|
|
Auteursrechtvrij