|
| |
| |
| |
De grondt-steenen van een veste regiering.
Het tweede deel. Van de Rechtveerdicheyt; end' bysonderlick van hare uytnementheyt, end' nootsaeckelickheyt.
Cap. I.
Wy hebben alreede een groot deel van dese hemelsche moeder-deught, by maniere van voor-cominghe, verhandelt: dat is, wy hebben de wortel end' de fonteyne gheopent, daer de rechtveerdicheyt haren oorspronck toevraeght. Die dese Koninghinne van aerdschen end' ghemeenen bloede versinne, sijn kinderen der aerde, diens verstant, door het vleesch teenemael versopen end' versmeert light. Chrijsippus treft juyst de waerheyt: Daer en is, seyt hy, gheen ander beghin, gheen ander gheboorte van de rechtveerdicheyt te vinden, als die uyt God is.
Twelck oock Simplicius heylichlick bevesticht, daer hy rondelick uyt-seght, dat alle waerheydt
| |
| |
(waer mede oock de rechtveerdicheyt beteykent wort) vande eerste Goddelicke waerheydt voortcomt.
De heydenen, die om haer wijsheyt, so grooten gheloove, als eere end' naem vercregen hadden, hebben dese deught een Goddelickheyt toeghedicht, end' hemelsche diensten end' offerhanden opghestelt, waer door sy haer als een groote hemelsch-cracht, ghe-eert end' gheviert hebben: ja selfs de eerste Christenen, die naest de suyverste Gods-dienst gheweest sijn, en hebben niet geschroomt, de rechtveerdicheyt voor een groote Goddinne te houden, end' de selve oock so te naemen: ghelijck wy dat lesen, by Eusebium, in sijn boecken vande Evangelische voor-bereydinge. Niet, dat dese heylighe mannen eenighe af-goden souden erkent end' naer den gheest, gheboeleert hebben; maer hebben alleenelick de grootweerdicheyt deser deucht, door sulcke hoog-dravende end' overmatighe woorden te kennen gegheven. Iae ghewisselick: wij moeten 't daer voor houden, dat de Religie ende rechtveerdicheyt twee suster-tweelinghen sijn, die in den selven buyck gekeert hebben; die de selve hemelschschouwinghe, de selve sicht-eynde, het selve kruyn-punt, in haer gheboorte, ontfangen hebben. In voegen, dat sy de selve toe-vallen, sonder onderscheyt toegheeyghent end' onderworpen sijn. Want daer de Religie in haer bloeysel is, daer is rechtveerdicheyt in haer luyster: daer ghene comt te verwelckeren, sal dese oock haren glantsch verliesen. Dese sijn onder-wijlich, gelijck de palm van Siagre, dewelcke sterft, als de | |
| |
Phoenix sterft, end' wort wederom op sijn gheboorte, herboren. De natuer-soeckers leeren ons, datter een soorte van appel-boomen is, die nemmermeer haer appelen bysonder, maer altijts twee: end' twee te samen gekoppelt, voortsprenghen: daeromme sy oock tweelinghen gheneemt werden: end' dat d'eene overcomt, sal altijts oock de andere bejeghenen. Dit is de ware afbeeldinghe vande Gods-dienst end' Rechtveerdicheyt, die dat nootschicksel vanden hemel ontfangen hebben, 't samen te leven, of t'samen te sterven. Even-eens ghelijck Plutarchus seght, dat de Hout-goddinnen met de boomen gheboren werden, end' met de selve vergaen. Want de Religie sonder de rechtveerdicheyt is gelijck een verdorven boom, sonder groente; een schip, sonder seylen: een hemel, sonder sterren.
Ghelijck dan de Gods-dienst, soo is oock dese deught soo nootsakelick tot steunsel end' onderschoringhe van alle regieringhen, als sy costelic voor God, end' seltsaem onder de menschen is. Dese is de meestersse ende Koninginne van alle deugden: diens wesen end' begrijp so verre uytghestreckt is, dat sy alles omhelst, waer door yemant goet of deughdelick can genoemt werden. In haer bestaet het ghebruyck van alles wat eerlick end' behoorlick, wat billick end' loffelick: cortelick, de gantsche wet van alle dat wy schuldich sijn. Laet dan onsen Keyser gheen berouw hebben, die haer den titjel vande aldervolmaecktste toegeschreven heeft. End' daerom, wat alle de Griecksche letter-meesters moghen segghen, soo acht' ick, dat Themis, welcke wy | |
| |
Rechtveerdicheyt heeten, haer wonderlicke afcomste de Ioden schuldich is: die Tham volmaeckt noemen, ghelijck sy haer wesentlicken oorspronck den hemel toedraeght. Maer wy en willen ons hier soo spitsinnich niet benouwen: noch oock soo verre de ruijmte nemen, dat wy hier een mengh-moes van alle deughden souden t'samen storten. Dit is de rechtveerdicheyt, daer wy hier van sullen spreken: niet die alghemeene, daer van wy wat aengheroert hebben, maer die de Rechts-gheleerde seggen te sijn, een ghestadighe end' gheduerighe wille, om een yegelick te gheven, dat hem toe-behoort. End' dat noch met sulcke besnijdinghe, als ghy terstont, beneden hooren sult.
Wie en siet nu uyt dese beschrijvinge niet, hoe gantsch nootsaeckelick dese deught in alle heerschappien, jae onder alle gheselschappen, ja by elck een in't bysonder is? Sonder dese rechtveerdicheyt, wat soude ons leven anders wesen, als een gheduerighe vleesch-banck, ende rooverije? De swacken souden alleenelick dienen, tot buyt end' prijs vande machtighe: de cleyne tot slavernije end' vertredinghe vande groote. Daerom Demosthenes de onrechtveerdicheyt seer wel, de fonteyne van alle krackeel end' disordre noemt. End' Plato in het boeck, dat hy van de wetten gheschreven heeft, seght, de Onrechtveerdicheyt te wesen de beweghende end' werckelicke oorsaecke van oproerten, haet, twist, moorderije end' ghewelt. In tegen-deel soo stelt hy de uyt-wercken der gherechticheyt, langhmoedicheyt ende vrientschap. Daerom ghe- | |
| |
lijck de anderre deughden grootelicx van de Outheyt ghe-eert end' gheviert gheweest sijn, soo en isser gheene van meerder aensien end' gheduchte gheweest, als dese. End' wie soude hem hier over durven verwonderen? want sy hout ons in de plicht, daer toe wy van God de Heere inde weerelt ghestelt sijn: end' haren dienst is, naer de Heere van Lactantius, eerstelick, de menschen met God te vereenighen: daer naer oock de menschen met den anderen te gevrienden: Groot voorwaer, end' over-grootelick sijn dese dinghen te waerderen: om de welcke loffelick te verbreyden, end' voor alle de weereldt, dienstelick uyt te stellne, de lyre end' het strijck-booghsken des H. gheests, wel van noode soude sijn: ghelijck erghens een vande oude gheseyt heeft. Och hoe gheluckigh end' wel gestelt soude de weerelt, end' alles wat daer in is, geweest sijn, soo dese moeder-deught, ghelijckse gantsch hemelsch end' Goddelick is, oock sonder dienst der menschen, haer grootheyt end' crachten hadde moghen bewijsen! Maer het heeft Gods onbegrijpelicke voorsienicheyt belieft, datter niet onder ons en soude gheschieden, dan door ons eyghen middelinge, end' tusschen-commen: daer en wort niet ghevonden, daer de aertscheyt end' vervallicheyt niet mede ghemenght en is: niet ter weerelt, dat de fabelsche werck-tuyghen van Vulcanus ghelijck sy, die haer werck, sonder hulpe, van haer selven deden. Daerom soo wort oock de gerechticheyt ons aengepresen, end' bevolen, door de wetten, die ons de natuere gheleert, of de reden end' de billickheyt gheboden heeft. Dese sijn ghelijck | |
| |
den tempel, end' het heylichdom, daer die machtige Princesse ghe-eert end' aen-gebeden wert. Maer laet ons tot haren Autaer voort treden, end' van naer by sien, hoedanich haer ghestalte end' welck haer wesen end' ghelaet sy. Chrijsippus., de vader der spitsinnicheyt, heeft dese Goddinne afghemaelt, als een reyne, onbevleckte maecht, hebbende ene sterck end' verschrickelick gesicht: een ernstige stemmicheyt van haer wesen af-schietende; haer voor-hooft, gordijnswijse, in rimpelen op-treckende: niet te nederich, of te stuer, maer met een weerdicheyt van een eerbiedelicke droefheyt. Wilt ghy de reden weten van dese afbeeldinghe? Dit is des selvens uytlegginghe; Sy wort een maecht ghenaemt, om dat sy haer suyverheyt niet en laet onteeren, door soete aenlockselen van opgesmuckte woorden van bidden, van smeecken, of yetwes, waerdoor de broose sterffelickheyt menichmael ghestreelt, end' om den thuyn geleydet wert. Haer wijngh-brauwen sijn opghehaelt end' gefronst, haer wesen staetich end' straf, op dat sy de onrechtveerdighe een vreese soude in-werpen, end' de rechtveerdighe een ghewis vertrouwen aenbieden. Hier uyt verstaen de wijse, dat sy geheel schoon is, niet naer het valsch ghesicht der menschen, die de schoonheyt alleenelick af-meten naer het uytwendich couleur end' effenheyt des vels: maer naer het oordeel Gods, end' der hemelsche waerheyt.. Want de schoonheyt simpelic ghenomen, is eyghentlick dat van hem selven ghenoechsaem synde tot alles, over al, altijts, end' geheelick can verheughen. Welcke beschrijvinghe | |
| |
alleenelick het opperste wesen toe-comt: waer van de rechtveerdicheyt niet het minste deel en is: om also menschelick, tot de menschen te spreken. Daerom Aristoteles, de vorst van de natuerlicke wijsheyt, seer wel seght, dat noch de avont, noch de morghen-sterre, soo schoon end' wonderlick is, als de rechtveerdicheyt. Porphyrius, nochtans een heyden sijnde, gheeft daer van een seer Christelicke reden: in voeghen, dat hy met ons [i]nden sin over-een-commende, niet en vreest te seggen, dat de rechtveerdicheyt haer schoonheyt end' versieringhe van de Gods-diensticheyt afftreckt. End' hoe en soude die niet schoon end' gevallich sijn, die, by maniere van spreken, de selve end' den gheest des weereldts is: een verstant, in hem selven altijdts ghelijck, de ghetroutste dienaeresse des hemels: de schoonheyt [d]es ghenen, door welcken alle dinghen schoon zijn? Want God en is niet alleen rechtveerdicheyt, maer oock de fonteyne ende sprinck-ader van alles, dat onder ons rechtveerdich ghenaemt wort: end' naer de mate, dat yet van sijn [w]et of wesen ghescheyden, of verlenght wordt: soo diepe sal het in gemeenschap met de onrechtveerdicheyt treden. Gelijckerwijs de Rivieren, hoe sy verder van haren oorspronck af-wijcken, te meer sy vermoeren, end' alle onreynicheyt in haer nemen: of ghelijck een out Orateur seyde, sprekende van de stadt van Athenen, dat sy on[d]er sulck een ghetemperde hemels-wijck gheleghen was, dat alle menschen werrewaerts sy oock van haer af-trocken, over al, een onmaetigher lucht voelden, die te seer, of niet genoech | |
| |
warm en was: het selve connen wy seggen van dese wonder-deucht. Want hoe naerder sy ons met het Goddelicke wesen vermaechtschapt, t'reynder end' waerachtigher sal sy van ons ghehouden ende gheviert werden. Soo is sy dat van alle aertscheyt ont-gistet end afgescheyden sonder wien de aertsche dinghen niet bestaen en connen: ja diens cracht, ghelijck ons Cicero betuycht, soo groot end' uyt-ghestreckt is, dat selfs die ghene, die door boosheydt end' schelm-stucken ghevoedet werden, sonder eenich deel van rechtveerdicheyt niet leven en connen. Daer dese ontbreeckt, daer en ontbreeckt niets, dat ghebreckelickheyt can genoemt worden. Want sy en is noch deel, noch soorte van deucht, maer de deucht selve, end' alles wat deucht can ghenoemt werden. Soo dat hy in allen deele volmaeckt moet ghekeurt werden, die dese volmaecktelick besit: ghelijck aen d'ander zijde, de rechtveerdicheydt niet alleen een enckele ondeucht is, maer alle de ondeuchden te hoope: end' die onrechtveerdich is volcomentlick, van 'tsop tot de wortel, ondeuchdich is. Daerom is ook dese deucht van allen, tot allen tijde, seer hooghelick verheven, end' met uytnemende eertijtelen benaemt geweest. Sy wort beschreven, een dochter des hemels te zijn, weerdich om in den gouden tijdt gheboren gheweest te zyn: die vele stemmen seer gheroemt end' uyt-ghekloncken, maer vele herten te vergheefs ghewenscht hebben. Sy wort gheheeten, Scherm-goddinne der steden, moeder der vrede, wreeckster der onghelijcken, vyandinne des ghewelts, teghen-gift
| |
| |
van op-roerten. Om dese wijt-ghestreckte uytmuytinghe, is sy eertijts de Sonne toe-gheheylicht, end' met bysondere eer-biedinghe aen-gebeden gheweest. Daerom oock de Bithyners eertijts een ghewoonte hadden, haer gherichten te pleghen, recht voor de Sonne sittende. End' de oude Gods-gheleerde, ghelijck ons Proclus verhaelt, hebben voor-ghegeven, dat de rechtveerdicheydt, midden uyt den throon der Sonne voort-comende, haer selven over al uyt-spreydet, end' dat sy alle saecken regiert end' gheleyt, ghelijckerwijs de Sonne de selve, de heerschersse van alle schepselen. Wat wonder ist dan, dat de eerste Koninghen haer selven het gherichte onderwonden hebben? Iae ick segghe wat meer: namelick, dat de bedieninghe van Iustitie de eerste oorsake van de in-stellinge der Koningen gheweest is. Hier van heeft het boeck der Rechteren sijnen naem ghecreghen, ende zijn de Koninghen van Homero, Dikaspoloi, dat is, Rechthanteerders, ghenaemt.
Hesiod.
Dit is het eenich eynd', waerom in ouden tyden,
De Princen zyn ghestelt, in al des weerelts syden;
Op dat sy souden recht, met macht, ons spreken uyt,
End' nemen alles wech, dat onrechtveerdich luyt.
Om de Heydenen hier voor-by te gaen: ghy siet, hoe Moses, Iosua, Samuel, Salomon, end' vele andere meer, dien heylighen Richt-stoel betreden hebben, om het volck te oordeelen, end' haer twisten, met recht end billickheydt te bescheyden. God staet in de vergaderinghe der Goden,
| |
| |
seght de heylighe Schrift, hy spreeckt recht in het midden der Goden. Hoe langhe sult ghy onrecht oordeelen, end' aen-nemen de persoonen der goddeloosen? Doet de kattijvighen, end' de weesen recht: ontslaet int gherichte, den verdruckten end' den darmen. Hier siet ghy het ampt der Koninghen, die de Heere des hemels sijnen naeme mede-deylt, op dat sy sijne wercken doen souden: daer van wel het voorneemste is, gherichte end' rechtveerdicheydt te oeffenen. Sy is dan een Koninclicke, ja heel Goddelicke deugt, nootsaeckelicker in alle regieringhen, als de Koninghen selve, die om harent wille zijn, dat sy zijn: end' niet en zijn, daer dese niet en is. Een Ghemeynte can wel eenichsins versint werden, sonder Koninck, of opper-hooft; maer sonder rechtveerdicheydt, gheen gheselschap, jae selfs gheen tsamen-rottinghe van struyckroovers. Soos iet ghy dan, hoe scherpelick dese deucht vereyscht wordt, tot behoudenisse ende voor-spoet van alle staeten. Doet den onrechtveerdighen wech voor den Coninck, seght de wijse Koninck, end' synen throon sal met rechtveerdicheyt bevesticht worden. Proverb. 25. vers. 5. Hier uyt spruyt de verdichtinghe van de oude Philosophen: de welcke eertijdts versint hebben, dat de gherechticheyt een on-scheydelicke med'-ghesellinne van Iupiter was, end' dat hy gheduerich, van de selve, wetten end' onderwijsinghen ontfingh, om het gantsch aertrijck wel te regieren: op dat alle sijne besluyten rechtveerdich souden wesen. Niet om dat het hem alsoo beliefde (ghelijck dien nietigen vlaey- | |
| |
backer den Koninck Alexandro seer geerne soude wijs ghemaeckt hebben) maer om dat de gerechticheyt, die by hem was, dit alsoo gheboden hadde. 'tIs seker, end' van alle Politijcken wijt-loopich betuygt, dat de rijcken veranderen, end' door onrechtveerdicheydt end' overmoet, van d'een volck tot het ander, over-gestelt werden. Dit zijn by naer de eyghen woorden van Iesus, de sone Sprach. Maer om hier van gheen oneyndelicke registers te maecken, laet ons maer in ons eyghen Vader-landt blijven, end' cortelick sien de redenen van onse soo nieuwe als rechtveerdighe vryheyt. Wilt ghyse alle in een woort besloten hebben? 'tIs de onrechtveerdicheyt van onsen Koninck gheweest. Hoe dat? Om dat hy onse voor-rechten, end' wetten, die ons van onse voor-ouders ghegeven end' naerghelaten waren, seer over een comende met onsen aert, verstant ende seden, ontheylicht, end' onrechtveerdichlick, onder voeten vertreden heeft. Dese heylighe wetten, die hy selfs, naer ghewoonte end' schult, in sijn blijde in-comsten toe-ghestaen, jae met bysondere Eeden besworen heeft, en heeft hy niet alleen soecken om te keeren, end' gantschelick te vernietighen, maer oock die alle, als slaven des viers end' des sweerts te maken, die sijne wreede ongerechticheyt niet vieren en wilden. De landen moesten met sekere besnijdinghe end' bepalinghe gheregiert werden: hy wilde onghebonden, end' volmaecktelick heerschen, sonder ergens aen ghebonden te zijn, end' dat met meerder licentie end' over-wille, als oyt dwing-landers, over | |
| |
veroorlooghde end' verwonnen plaetsen, ghebruyckt hadden. Men leeft van Gelo, van Hiero, van Pisistratus, end' meer andere Tyrannen, dat sy rijcken, die sy met over-last, end' feytelicke vyantschap overweldicht end verheert hebben, de selve nochtans zedichlick, end' volghens de gront-wetten, geregiert hebben. So deden oock de Romeynen met de Provincien, die sy, door cracht van wapenen, vercregen hadden. Maer dese maraen, besittende een lant, tot welck hy noch door oorloghe of ghewelt, maer door wettighe erffenisse end' recht des houwelicx, ghecomen was, wilt dat het selve, sonder tegen-spreken, enckelick verheffen sal van sijn goet-duncken end' over-wille. Dit is in plaetse van alle redenen, Yo el Rey.
Hy is even wel bejegent, end' cloeckmoedelick teghen-ghestaen gheweest, van die genen, die desen last op de handen lach, dat sy toe-sien souden, dat de Republijcke gheen schade en lede. Maer hoe wreedelick dese goede Vader-landers onthaelt gheweest zijn, ware on-eyndich te verhaelen. Den raedt van Sixtus Tarquinius en heeft hier niet ontbroken: de welcke in de stadt vande Gaby, het opper-ghebiedt in-ghenomen hebbende, heeft den gheheelen Raedt, door bedroch, met valsche beschuldinghen over-vallen: op dat hy, door dien middel, de beste onder haer ghedoodet hebben, de stadt onder sijns Vaders ghewelt brenghen soude. De wetten bevoorwaerden, dat den Prince van den lande, gheen krijghs-volck in de Provincien, of steden in-voeren sullen, sonder voor-gaende verlof van | |
| |
Staten, daer toe wettelick vergadert. Desen gheweldighaert, van alle verbintenissen veroorlooft zijnde, wilt alle de In-ghesetene ontwapent hebben, end' dringt met cracht end' onredelicken redenen, op dat het Spaensch krijgsvolck soude in-ghenomen werden. Andwerpen, Atrecht, end' alle andere hooft-steden, moghen noch met natte ooghen gedencken, hoe trouwelick sy gehandelt geweest zijn.
Alle vreemdelinghen worden hier, door ene bysonder voor-recht, buyten alle diensten end' openbare ampten uyt-ghesloten. Philippus daerenteghen over-dringt de Staten, dat sy in hare vergaderinghe Spaensche Raedts-heeren inlaten moeten, end' dat noch sulcke die uyt alle wreetheyt, ongherechticheyt, end' schelmsche listicheden tsamen ghesmolten waren. De namen selfs drucken ghenoechsaem uyt, hoedanich haer wercken waren: De Grave van Feras, Vergas ende Eras, maken hier een heerlick dry-manschap. Dese ghelijck de oore ende mondt van haren Meester zijnde, beluysteren end' raden alles, wat tot uyt-voeringhe van dit wreede opset dienstich was. De Staten moeten voor dese gewijnghbraude orcken swichten, end' als steene beelden sonder mondt sitten, daer dese Aristarchi, ghelijck als te peerde sprekende, de wetten stelden, wanneer end' watmen besluyten soude. De Romeynen hebben eertijdts vrywillich hare eerste wetten (die sy van het ghetal, de wetten van de rij. Tafelen noemden) door de bestemde Thien-mannen, van de Griecken ontleent, op dat sy haeren staet te | |
| |
vaster mochten gronden, end' gheluckigher regieren: maer dese helsche dryvuldicheyt, sonder wettelick beroep, sonder besendinge, stellen end' herstellen opper-machtelick, allerhande wetten, die de Vaderlicke vryheydt of sorghelick verschudden, of grondelick omme-keeren. In desen wettelicken staet en mach een onghehoorsaem of schuldich borgher, met boete, banden, of slagen bedwongen worden, sonder voorich ondersoeck end' vonnisse des Magistraets. Maer desen wreeden Castiliaen, heeft de Magistraten selfs, de edelste ende beste van den lande, sonder schijn, of ghedaente van recht, ghebannen, verdreven, vele oock den Scherp-rechter over-gelevert, end haer goederen aen-geslagen. Den Hertoch van Albe, sijnen ghetrouwsten dienaer (die hy oock naemaels tot een eer-looninghe over het Rijcke van Portugael ghestelt heeft) heeft hem opentlijck durven roemen, dat hy alleen over de achthien duysent menschen, door beuls handen, hadde laten omme-brengen. De Graven van Egmont end' Hoorne, met meer andere van grooten huyse, hebben door haer bloedt, end' sijn beleyt, het schavot geroodet, sonder hem te verrooden. Even van sulck een ycke, was eertijts oock Lucius Sylla, die met een op-geheven hant, dorste snorcken end stoffen, dat hy, buyten meer andere wreetheden, vier Legioenen Soldaten hadde laten om-brengen, die haer in een hoeve, op sijn geloove end vry-geleyde begeven hadden. Maer om desen afgront niet dieper te polssen, end' buyten ons ghemerck te treden, Isser by menschen gheheugenisse, oyt | |
| |
onmenschelicker stuck bedreven, als het ghene den Marquis van den Berghe, end' de heere van Montigny bejeghent is? Dese ghetrouwe Vader-landers, heylighe Ghesanten van weghen d'Heeren Staten, by den Coninck ghecomen zijnde, om met alle soeticheyt ende vriendelick voorbidden, de onbewegelickheyt van den tyran te versachten, worden even hieromme voor misdadige ende wederspannige menschen, den eenen vergeven, den anderen opentlic onthalst. Hier siet ghy, niet de burgerlicke rechten, maer de wet der nature end aller volckeren, schendelic geschoffiert, end alle menschelicke onderhandelingen wech genomen. Al en hadden wy anders geen recht van oorloge, dit feyt can ons genoech rechtveerdigen. Annibal, segt Hannon, by Titum Livium, en heeft de ghesanten niet toeghelaten, end' het recht der volckeren wech-genomen. Wat salt dan wesen, soo sy veracht, jae ghequetst, jae gedoodet werden? Heeft niet David de Ammoniten de oorloge vercondicht, end' dapperlick aenghedaen, doen sijne ghesanten van Hannoon spottelic onthaelt, den baert ende cleederen half af-gesneden wierden? Also hebben de Romeynen, de Stadt van Corinthen, om dat haer ghesanten hoochmoedelick wederstaen werden, tot de gront toe afgheworpen, end' t'eenemael omghekeert. Dese gelijcx hebben sy de Tarentiners, met een bloedighe Oorloghe, tot den uyttersten verdruckt end' onder haer jock ghebracht, om dat sy haere ghesanten wel dertelick veracht hadden: De rechten verdedighen wijtlustich de ontschultbaerheyt van dese gheheylighde mannen, al en | |
| |
waren daer soo overvloedighe exempelen niet. Maer ick comme wederom tot mijn voorighe reede, daer den wint van een Vaderlantschen yver my schielick afghedreven hadde, Ick hersegge dan wederom ende besluyte vastelick, dat de Rechtveerdicheyt een voornemelicke grontsteen van alle regieringhen is. Seneca sal dit claerlick bevestighen:
Dat rijck is swack end' onbeheert,
Daer vrees' end' schaemt den rugghe keert,
Daer heylicheyt, noch trouw' en leeft,
Daer goet recht onder onrecht beeft.
Hier toe behoort de gulden spreucke van Leon, den sone van Euricratis, ghelijck ons Plutarchus verhaelt: Den welcken ghevraecht zijnde, in wat staet datmen aldersekerst zoude moghen woonen? Daer, seyd' hy, daer de rechtveerdicheyt bloeyt. Niet waerlicker, noch beter en conder gheantwoort werden: Daerom oock de oude, ghelijck den selven schrijft, gheschreven en gheleert hebben: dat sonner rechtveerdicheydt Iupiter selfs sijn heerschappie niet voeren en can: Wel te rechte: want dese is gelijck de moeder-ader, waer door het gheheele lichaem, zijn gheest end' leven ontfanght: De hooft zenuwe, waer door wy ons alleen, roeren end' bewegen connen. Hier mede comt heel ghepastelick over een, het ghene Alphonsus Coninck van Arragon end' Napels placht te ghebruycken, hy vergheleeck de Princen, die de rechtveerdicheyt niet en bedienen, by de gene, die met de vallende sieckte ghequelt werden. Houdende alsoo de rechtveer- | |
| |
dicheyt gelijck de ziele end' het leven, waer door de Coninck end' sijn rijcke over eynde blijven. Soo is sy dan ghelijck Augustinus spreeckt, De schoore der steden. Maer dit spreyt hem seer wijt end' omhelst ghelijckelick veel dinghen, die wy met een ghesicht, end' sonder verwerringhe niet wel en connen te samen overslaen. Laet ons over sulcx eenige ghemercken stellen, ende bescheydelick dese twee dinghen af-teeckenen. Eerstelick, De rechtveerdicheyt die de Overheden hare Ondersaten schuldich zijn: Ten tweeden, Die d'ondersaten haren Overheden moeten bewijsen.
Dese afdeelinghe soude te enghe sijn, om besnijdelick de wetten van de bewijs-cunst naer te volghen, maer ick snijde hier mijn eygen werck, alsoo ick het wil op-maecken, sonder my selven nauwelick te vinden. Dit sal dan het begin end' den inganck wesen.
|
|
Auteursrechtvrij