|
| |
Ernstige aen-clachte, over de mis-bruycken end' ghebreken der Neder-landers, in materie van Gods-dienst.
Cap. VIII.
V meyn' ick heerlick Vader-landt, die vernaemt sijt de woon-plaetse end' de herberge vande ghereformeerde kercke te wesen: die in alles, gelijck eertijts d'Atheners, als de Godsdienstichste wilt schijnen te wesen, end' ghy sijtse oock misschien, midden in het gront-sop end' uytghietsel deses weerelts: maer hoe verre sijt ghy noch aen dees sijde van uwe verplichtinge? Ghy brenght wel uwe offerhanden tot God, | |
| |
maer sonder sout end' alle smaeckelickheydt: uwen redelicken Gods-dienst, maer oock maer redelick. Wat will' ick segghen? De mensch is een wonder ghenaeysel: de deelen sijns levens, sijn soo teghen-strijdich end' misluydich, sy tegen-spreken haer selven soo vremdelick, dat het gheen stucken vande selve winckel, gheen webben van het selve ghetouw en schijnen te wesen. Daer worden huydens-daeghs seer hooge end' rijcke opinien van god ghedreven: het binnenste des hemels, het heylichdom der heylighen, wort gemeynelick ende gemengelic, van priesters end' leecken, van nuchtere ende onnuchtere, cortelick van allerley stoffe van menschen, met ongewasschen voeten, bedampelt end' betreden. Elc een heeft liever wel te disputeren, als wel te leven: Gods-dienstich te schijnen, als te sijn. Gods wesen wort over al verwesen, of wel ghelijck in goed-manschap gewesen: alle religions saecken worden onder beneficie van inventaris aen-genomen: Gods erffenisse blijft altijts hangende, om dat de menschen aen haer herssenloose spits-vonden verhanghen sijn. Elck een willende de bequaemaert end' de bet-weter spelen, bragade makende van sijn deucht, bant sijn door-boorde kop, als een vierschare van alles, wat boven dat groote uyt-spansel omme-gaet. Men onternt, de Goddelickheyt, end' ontledet alle sijn ghedeelten. God en can niet sijn, ten sy dat hy nauwelick past op de vorme vna ons begrijp. End' daer toe vintmen seer aerdighe meesters, die deses toffe, sonder stoffe, soo weten te snijden end' te leesten, als of sy inden hemel haer am- | |
| |
bacht gheleert hadden. Arme menschen! weet, dat ghy gheen gheloove en hebt, soo ghy de reden met uwe reden cont over een brengen: welc selfs de Enghelen niet en connen noch en durven bestaen. Uw' verstant is eyndich end' bepaelt, end' dat ghy vatten wilt, is sonder gront, end' sonder eynde.
Laet dit noch voor-by gaen, de sondelicke verdorventheydt heeft de claerheyt van uwen eersten oorspronck, soo bemost end' verduystert, dat selfs uw' overich licht, niet anders als blintheyt end' eeuwige nacht is. De tarre end' het verkort verswelght het heele laecken. Uw' heel leven is een lijck, all' uwe daden sijn so veel grafsche toe-rustinghen, om ziele end' lichaem inde helle te beaerden.
Hoe dan? bestaet ghy noch den hemel te bestormen, end' aldaer u selven voor een af-god in te dringhen? Ghy volght, dat ghy noyt sult involghen. Men voordert hier niet, als met achterwaerts te gaen, end' meer end' meer te weten, datmen niet met allen en weet. Euclides eertijts vele dinghen gevraecht sijnde vande Goden, antwoorde seer bequamelick: De reste en weet ick niet, dit weet ick, dat sy de neus-wijse haten.'Tis seker, God wilt van verre, end' niet van naer by ghesien werden: gelooft, maer niet door-kent wesen. Het welcke de oude wijse, onder de fabelsche vonden van Icarus end' Phaeton, beyde vermetele jonghelingen, seer aerdich end' bedecktelick ontdeckt hebben. Genen versieren sy, met aenghewaschte vlercken toe-gerust sijnde, op de spore van sijn vader, door de lucht te | |
| |
vlieghen: maer soo haest hy den wech end' het ghebodt sijns vader verachtende, hem selven te hooghe, naer de sonne opstijghde, begheerich om sijn hooft oock inden hemel te steken, is hy plotselick sijn af-ghesmolte vlercken, inden affgront van de zee, naer-ghevolght. Desen desghelijcx door een vierighen brant aen-ghesteken sijnde, om dien grooten waghen, die de heele weerelt verlicht, in plaetse van sijn vader, proefswijse te mennen, is schielick, verre buyten den ghebaenden wech ghedwaelt sijnde, met een blixem-slach, van boven neder-geworpen. Die hier alleen de schorsse end' de schelle van dese gedichtselen in siet, sal die, als souteloos end' ongherijmt, tot de kinderen senden: maer wy en moeten hier, met de vos, het uytterste van het glas niet lecken: het mergh end' het soete voetsel is van binnen. 'Tis een heymelicke wijsheyt die in Democriti put ghelijck verdroncken light, maer die met de dregghe der Godsalicheyt lichtelick can uytghevischt werden. End' siet, hier leght sy voor ooghen: Veel honighs te eten, seght de wijsheyt, en is niet goet: noch de ondersoeckinghe van haer heerlickheyt (Gods te weten, die lieffelick is, als honich) en is niet heerlick. End' hoe anders vrienden? wy gaen wel in een eemer waters, of spiegel kijcken, als wy den Eclijps, of wan-licht van de sonne willen aensien: end souden wy durven onse oogen open-sperren teghen die groote Sonne der gherechticheyt, teghen dat verschrickelick wesen, teghen dat volooghich aensicht, dat vier end' vlamme uyt den neuse blaest? Neen, neen: maer omhelst de eer- | |
| |
biedighe sedicheyt van dien hoogh-gheroemden Bias: wiens, onder andere, dit mede is: Segt van de Goden, dat sy syn. Iae alleenelick, dat sy sijn, want meer en hoeft ghy, ja en cont, ghy niet weten, als by loocheninghe van alle ghebreck end' onvolmaecktheyt. Daerom oock Moses, naer de name Gods vraghende, op dat hy d'Israeliten aen-dienen mochte, wie hem ghesonden hadde, krijght dit voor een uytterlicke antwoorde: Segt tot de kinderen Israels, Ick ben, die ick ben, die heeft my tot u ghesonden. Dit behoorde ons genoechsaem, tot een teugel end' span-koorde te dienen, om niet soo waegheloos, door Gods verholenissen, van den wegh der eenvoudicheyt, uyt te springhen.
Eylaes! hoe is ons Vader-lant nu soo verwerret? hoe is den thuyn dus om-ghevroetelt? hoe is de wonde, end' de breucke Sions so groot gheworden? nerghens anders om, als dat wy te groot end' te vermeten gheworden sijn.
Nil mortalibus arduum est.
Coelum ipsum petimus stultitia: neque
Per nostrum patimur scelus,
Iracunda Iovem ponere fulmina.
Dat is
Den mensch en is niet groot, noch hoogh ghenoech verheven,
Wy willen dwase lien, selfs met den hemel streven.
Soo dat wy, door ons' fond', verhindren meer end' meer,
Dat Iupiter syn vier end' blixem legghe neer.
Men hoort noch daghelicx, hoe heylooslick | |
| |
end' schrickelick, de sommige van God end' sijn eyghenschappen spreken end' schrijven. Ick late nu d'afgodische Papisten staen, die van gepredestineerde Dieven, Cappuynen, end' ick en weet niet, wat andere Duyvelsche gedichtesen, openbaerlick door de straten roepen: zijnder niet in onse tijden, end' onder ons, die God t'eenemael naer ons begrijp af-meten; die de veranderlickheydt, end' alle andere volmaeckte onvolmaecktheyden, daer in wy meest van God verschillen, den selven durven toe-schrijven? Die sijne barmherticheydt over al, in alle oneyndelickheydt, sonder mate, sonder wesentlick verschil, verspreyden end' uyt-reycken, op dat sy quansuys noch de selve, noch sijne rechtveerdicheyt verkrimpen souden? Dit is haer vraghe, maer oock met eenen antwoorde:
Is God rechtveerdich, goet, hoe comt dat dees versopen
In sonden, is versuymt, den genen is gheropen?
Vrient! draeft niet al te hooch, den hemel niet beleert,
Gods heymenissen hoort, syn wijsheydt niet en leert.
Maer d'ander zijde, die dese teghen-gaet, heeft vry wel oock haer feylen: daer sult ghy met menichte, soo onverschoonelicke, als onversoenelicke menschen vinden, die met andere in gheenen deele niet gedraghen en connen, om dat sy even connen: die haren broeder haten, om dat hy swack is: die hem stijf en stout in de helle worpen, om dat hy niet hooch ghenoech in den he- | |
| |
mel stijght. Verkeerde yveraers! weet ghy niet, datter verscheyden gaven zijn? Het is evenwel de selve gheeft, die een yeghelick het syne deelt, alsoo hy wilt. Hoe dan? Sullen de Enghelen de menschen haten, om dat sy wijser end' verstandigher zijn, als sy? Zijt niet wijs by u selven: verheft u niet, maer vreest: Niemant en weet meer, als hy beleeft: niemandt en belevet, als naer de leifde. Te vergeefs vereyschen wy hier een volcomen kennisse, een onghetwijffelde versekertheyt van alles: het meeste is voor het ander leven wech gheleyt. Want wy en bekennen hier maer ten deele, end' en propheteren maer ten deele. Maer als het volmaeckte sal ghecomen zyn, dan sal het ghene, dat eensdeels gheschiet, vergaen. Daerom segt seer wel den Out-vader Cyprianus, 'tIs sorghelick, de waerheyt selfs van God te spreken. Daer en is gheen even-redenheydt van de engheyt onser woorden, met dat onmetelick begin van alle dinghen. Al wat ghy seght, end' niet en seght, is verre minder, end' aen dees zijde van het minste sierken sijner volcomenheyt. Ten is daerom niet heel vremt, dat eertijts Plato seyde, Dat van God te oordeelen, tot den ouderdom behoorde uyt-ghestelt te worden. Ia niet alleen tot den ouderdom, maer tot de jonckheyt van het nieuwe, toe-comende leven. Verre van hier dan, ghy wrevel-moedige menschen! die uwen broeder erghert end' versmaet, daer voor Christus ghestorven is. Die met een blinde stijf-sinnicheydt, ghehect zijnde aen het ghene ghy dickwils niet en verstaet, een ander wilt op-dringhen, dat sijn teerheyt niet dragen | |
| |
en can. Is dat der swacken cranckheyden te draghen, end' niet ons selven toe te gheven? Is dat sorghe draghen, dat ons goet niet ghelastert en werde, of niemant oorsake tot vallen of aenstoot ghegeven werde?
'tIs waer, daer en is maer een waerheyt, end' die vierichlick, doch met verstant gehouden ende beschermt moet werden: maer hoe verre zijt ghy af-geweken, als ghy de tweede Tafel van de eerste af-scheurt, ja alle de geboden beliegt, end strijdich maect. Ghy segt, dat ghy de waerheydt, welcke God is, van herten lief hebt, end' ghy haet nochtans uwen broeder, in plaetse van erbarmen. Hoe can daer de liefde Gods zijn, daer nijt, twist, end tweedracht de voor-sittinge end' de over-hant hebben? Of bekent dat ghy liegt, of maeckt den Apostel leugenachtich. Hier in, segt hy, zyn de kinderen Gods end' de kinren des duyvels openbaer: soo wie gheen rechtveerdicheyt en doet, en is uyt God niet, end' die synen broeder niet lief en heeft. Segt ghy wederom dat hy uwen broeder niet en is, dewijle hy noch de selve gronden des gheloofs niet toe en staet: ghy bedrieght u selven in uwe goddeloose Godvruchticheyt, end' verheft u tegen God, even als ghy hem meent te verheffen. De stemme is de stemme Iacobs, maer de handen zyn de handen Esaus. De liefde en weert selfs noch Paus, noch Turck, noch Heyden, noch wie het ter werelt soude mogen wesen, om u yetwes in haet of vyantschap te veroorloven. Hoe ligt ghy dan soo tegen den anderen en worstelt? Maer dewyle ghy malcanderen bijt end' en eet, so siet toe, dat ghy niet van malcan- | |
| |
deren verteert en wort. Men siet vryelic wel uw' leven end' uw' wercken. Die beweginghe en is uyt hem niet, die u geroepen heeft. Hoe can dit rijcke bestaen, daer den eenen seght, ick ben Pauli, een ander ick ben Apollos, een derde weder, ick ben eens ander? Dit sietmen al onder u om-gaen. End' waerom doch? Wilt ghy't immers weten? Den Apostel sal't u seggen: om dat ghy vleeschelick zyt.
Inde furor vulgi, quod numina vicinorum
Odit quisque locus, cum solos credat habendos
Effe Deos, quos ipse colit
Dat is:
Hier van ontstaet 'tgeraes des volcx, en al het rueren
Dat yder plaets' verhaet de Goden van syn bueren:
Daer sy alleen, verwoet, geloovet, datmen moet
Die houden voor de Goon, die sy Gods-eere doet.
Maer ick moet hier oock cortelick, onse menschen, buyten dese verschillen, in haren boesem, end' haer bysonder leven in-sien. Wy en hebben hier noch keerse, noch tintel van doen: het licht van onse duysternisse blijckt opentlick, end' sparckelt uyt in alle onse wercken. Aensiet ons in het begin des daechs: Wy ontwaecken menich-mael, ontreynicht door ydele nacht-droomen, die wy dan noch dickwils met lust end' grenicken herkauwen, end al wakende noch uytspreyen, al-eer wy de Godsalige gedachten gegroet, of in-gelaten hebben. Dat is: de eerstelingen des daechs worden den duyvel op-geoffert, als de ziele meest vry end' ont-ghiftet is van het woelich bedrijf, dat ons leven, in veel | |
| |
duysent ghedeelten gelijck snijdet end' snippert. Flus daer aen, als wy dan noch tot wan-lust toe, in onse ydele of beuselighe besicheden, vermoeyt end' ghelijck als vaddich geworden zijn, versporren wy al geeuwende, onse teghen-treckende leden, vergramt of bedroeft zijnde, dat wy nu by de tegen-voeters niet en zijn, om weder de nacht van nieuws te beginnen. Wy staen dan op, maer onse herssens in onse voorige ghedachten noch neder-leggende: of neen, wel hittelick verweckt end' verwerret zijnde, om weereltsche eere, of buyl ghewin, end' watter meer behaeghelick is, met alle zenuwen end' crachten op te volghen. God wordt onder-tusschen vergheten, of wel ter loops, end' by den wech ghebeden. Gaet nu dan eens buyten huys, end' besiet met wat een yverighen ernst, de straten verwarmt, end' allesins door-loopen werden. Men hijght, men draeft, men ketst, men jaecht, tot by-naer verlies van aessem. End' lieve doch, waerom al dit onrustich bestreul? Als ghy't immers hooren wilt: 'tis om wat blinckende aertkluyt en te versamelen, die alleenelick met sweet vercregen, met vreese behouden, end' met smerte verloren werden: die God schijnt in blintheyt end' gheduerighe duysternisse verdoemt te hebben, op dat de mensche, een in-boorlinck des hemels, hem selven daer aen niet vergapen soude. Worpt dan noch uw' ooghen aen beyde zijden uwes wechs, steeckt u hooft in winckels end' huysen, daer sult ghy even alsoo grooten ernst sien. Den eenen verblockt daer sijn sinnen, den anderen over-slaeft sijn lichaem, sommighe | |
| |
verquisten daer duysent woorden, end' somtijts soo veel leughenen, om haer goet aen de man, end' haer selven aen dne Duyvel te helpen. Het ware oneyndelick, end' sonder uyt-comste, soo ick desen af-grondt wilde gaen peylen, end' de mensche aen de mensche open legghen. Ick en geve hier maer een druppel van een heele zee.
Maer merckt oock ter loops, aen d'ander zijde, hoe flauwelick, hoe traeghelick, end' gelijck wat anders doende, de menschen betrachten haer zielen salicheydt uyt te wercken. Ick en spreke hier noch maer van de Gods-dienst end' de eerste Tafel. Hoe vele zijnder, die den heelen Rust-dach des Heeren, of schandelick ontheylighen, of leelick versuymen? Hoe vele zijnder end' noch onder de beste, die tot het laetste gheluyt, zijn besich gheweest, om haer selven alleenlick op t ekleeden (ick swijghe nu van toyen end' op-proncken) end' die soo losselick, sonder alle voor-bereydinge, naer de kercken henen schoyen. Alsmen nu in Christi bede-huys ghecomen is, ghy sult daer veel eer een snaterighe klap-schole, als een Goddelicke leer-plaetse vinden. De boerten end' nieuwe tijdinghen gaen daer soo wel in swanghe, als op mercten end' straten: ja de Godvruchtighe laten hier in haer selven menich-mael in-halen. Als nu, tot in-leydinghe, van den dienst, den Psalm op-gheheven, end' Gode toe-gheheylicht wert, daer schreeuwtmen end' schettertmen, gelijck om strijt: end' vraegt daer naer, wat sy ghesonghen hebben, gheen thiene van hondert, die u meer als het ghetal, of de voys van den Psalm verhaelen sullen. | |
| |
Comt ghy nu tot het ghebedt, daer bouwtmen Casteelen in Spagnien: men wilt God soecken, end' men verliest hem selven: men wilt sijn gheestelick ghebreck voor-draeghen, end' men swemt midden onder sijn weelde. Hier op volcht de Predicatie, het grootste, doch niet het eerste deel van desen dienst. Daer wordt de Leeraer meer ghesien, als God ghehoort: de woorden meer ghehoordt, als verstaen: meer verstaen, als onthouden: end' meer onthouden, als naer-ghevolcht. Daer sult ghy (op dat ick noch de grofste voor-by gae) veel verkeerdelick Gods-dienstige menschen vinden, die de kercke alleenlick soecken, om dat sy daer wesen soude; die liever hebben achter een pilaer, of erghens in een hoeck luymende, niet te verstaen, datter gheleert wordt, dan daer af te wesen, daer sy haer selven met ydele ghedachten voeden.
Soo haest nu de Ghemeynte verlaten is, zijn dese menschen oock van alle heylighe plichten los ghelaten, het hooft-gheldt end' den tol is betaelt, sy zijn nu vrye mannen gheworden. Den selven treedt, die haer uyt de kercke stelt, stelt haer met eenen in haeren allen-dach, int midden van de weereldt, soo sy anders (God woudet) uyt de weereldt waeren. Want die terstont gheheylichde des hemels waren, zijn nu ghewijde Priesters van de helle gheworden. Abraham ghetuychde Lazaro, dat tusschen hemel end' helle sulck een gaep-wijde ghestelt was, dat den eenen tot den anderen niet comen en conde. Maer dese menschen we- | |
| |
ten soo wijdt te stappen, als haer sonden groot, dat is, oneyndelick zijn. Daer zijn sy dan, in de weerelt, seggh' ick, midden op den hemelsdach. Dat sy haer selven in de weke verorloven, en sullen sy haer op dien heylighen dach niet ontloochenen. Die een Esel is in de weke, laet dan oock sijn langhe ooren uyt-kijcken. Soo sondichde Adam int Paradijs, end' Lucifer in den hemel, end' wilden even-wel beyde noch goede knechten zijn. Fy schaduwighe end' vermomde Gods-aeperie, daer de menschen haer selven mede vleyen, end' haer feylen pluym-strijcken.
Lieve vrienden, hoe mis-rekent ghy u selven! Ter goeder trouwen, meynt ghy, dat God de heere dien grooten Essayeur met sulck een leegh alloy, jae met sulcke valsche munte te bedrieghen is? Hoort, hoe de Propheet dondert: Wie sal den dach syner toe comste verdraghen? end' wie sal bestaen, wanneer hy sal verschynen? want hy is als het vier van een Goudsmit, end' als de Volders zeepe. Hy sal sitten end' smelten, end' het zilver suyveren. Iae ghewisselick: de Heere is als een verteerende vier: Hy heeft synen Wandt al-reede in de handt ghenomen, hy sal synen dorsch-vloer door-suyveren; de Tarwe sal hy in syn schuere versamelen, end' het Kaf met on-uyt-blusschelick vier verbranden. Ghelooft ghy dan noch, ellendighe wichten, [d]at ghy dus levende, voor tarwe sult ghekeurt werden? jae voor tare end' verderfsel: voor terre end' voor peck, dat eeuwelick bran- | |
| |
den sal, end' nimmermeer verbrant werden: eeuwelick zieden, end' nimmermeer verzoden werden. Dien worm, dat knaghende ghedierte, sal hem altijdt, sonder op-houden, met dijn herte spijsen. Eeuwelick sult ghy sterven, end' nemmermeer gestorven zijn, op dat ghy altijts sterven sout. 't Is even wel noch tijt, soo lang uwen tijt op dese weerelt is. Maer weest op u hoede, siet wel toe, dat ghy niet schielick over-vallen wort. Want ghelijck den blixem van den oosten uyt-gaet, end' schijnt in het Westen, alsoo sal oock de toe-comste des Soons des menschen wesen. Dewyle het dan noch heden, end' plaetse van bekeeringhe is, leght af de wercken der duysternissen, end' wordt met de wapenen des lichts bekleedet. Wandelt eerbaerlick, als in den daghe, niet in brassen end' dronckenschap, niet in slaep-cameren end' walpsheyden, niet in kijven end' nijdicheyt: maer doet aen den Heere Iesum Christum, end' en besorght het vleesch niet tot lusten. Dit is int corte, dat ick hert-grondelick, met de woorden des Apostels wensche, tot de eere Godes, uwe salicheydt, end' eeuwich wel-varen van ons lieve Vader-lant. Gheeft ons dit Heere, ja Heere ghevet ons!
Eynde van het eerste deel.
|
|
Auteursrechtvrij