|
| |
De plichten der Overheyden in Religions saecken.
Cap. VII.
Ick sal hier met koude end' soberheyt te werke gaen, end' niet als met eerbiedinge van de aertsche Goden spreken. Want het ijs is te glad end' mijne treden noch te onvast, om met versekertheyt daer op te wandelen. Het is hier h[eel] anders, als met de barn-netelen, welcke so g[hy] met vreese of weynich aen-raeckt, sy branden [u,] grijptse stoutelick met volle handen, sy sparen [u.] Ten is mijn opset niet, noch mijns verstant[s,] | |
| |
het ampt der Overicheydt, in allen deele, uyt te soecken, noch hoe verre haer macht streckt, het zy in kerckelicke by-een-comsten te versamelen, de Religions verschillen te oordeelen, de Predicanten, end' andere kerckelicke persoonen, in haren dienst wetten te stellen, of in andere dier gelijcke dinghen meer, daer mede onse tijden niet van al te vele becommert end' verstoort werden: maer sal alleenlick (ghelijck my oock betaemt) middens end' suchtens wijse, de plicht der zeden end' vromicheyt, die sy God den Heere schuldich zijn, met een wijde kam door-loopen, end' met een rauwe kaerde op-halen. Ic hebbe gesproken, seght de Heere, ghy zyt goden, end' ghy zijt alle kinderen des Alderhoochsten: doch ghy sullet sterven, als een ghemeyn mensch, end' ghy Vorsten sult neder-vallen, ghelijck een ander. Aen-merckt hier de uyt-nemende heerlickheyt van het weereltsch opper-gebiedt, waer door Princen, Magistraten, end' alle andere Overheyden, ghelijck als buyten het getal der menschen verheven zijnde, met God, doch onder God, in ghedeelte van sijnen naem end' sijne regieringhe treden. Met [r]echte roept dan de Konincklicke Propheet: Wat is doch de swacke mensch, dat ghy sijns ghe[d]achtich zijt, end' 'smenschen sone, dat ghy hem besoecket. Want ghy hebt hem weynich minder gemaeckt als een God, end' hebt hem gekroont met heerlickheyt ende cieraet. Ghy hebt hem een heerscher ghemaeckt over de wercken dijner handen: ghy hebt het al onder syne voeten gestelt: schapen end' ossen alle ghelijcke, end' oock alle de beesten des [v]elts, voghelen des hemels, ende visschen der zee,
| |
| |
end' wat de weghen der zee door-loopt. Heere, onse Heere, hoe heerlick is dynen naem, door alle het aerdtrijck.
Hier siet ghy de onmetelicke goetheyt des Alderhoochsten, de welcke niet teghen-staende de broosheyt, verdorventheyt, end' nieticheyt van uwe sondelicke natuere, nochtans in u verweerdicht, sijn beelt end' even-gelijckheyt uyt te drucken, op dat ghy hier in dese weerelt, sijn Goddelicke plaetse, eerlick end' heerlick bewaert hebbende, hier naemaels dese aertsche kroone in een hemelsche, onverderffelicke, end' gheheel Goddelicke mocht veranderen. Maer verstaet end' gevoelt ooc aen d'ander zijde, het over-groot gewichte, dat op uwen halse ligt, end' uwe schouderen neder-buyget. Ghy zijt Goden genaemt, soo moet ghy dan Goddelicke, end' meer als gemeene menschens wercken doen. Het is een swaer en diep-sinnich patroon, dat ghy, na alle mogelickheyt, in u leven, hebt na te trecken: het can evenwel in een woort geseght end' genoem[t] wesen, de wesentlicke deucht. Daerom wort oock de Heere eyghentlick de God der deuchden ghenoemt; die ons ooc uyt-druckelick gebiet, dat wy souden vercondigen de deughden des genen, die ons geroepen heeft tot synen wonderlicken lichte. Wee[st] heylich, segt hy op een ander plaetse, want ick ben heylich. Het welcke wel int gemeen, tot alle menschen gesproken wort, maer een yegelick nauwe[r] verbint, na dat hy hooger by God, in dese weerelt verheven is. Daerom Leonidas seer wijsseli[c] antwoorde, doen hem van yemant spijtelick geseyt wiert: Wt-genomen het Coninck-rijck, so en
| |
| |
zijt ghy niet een hayr beter als wy: Ick en soude, seyde hy, geen Koninck zyn, indien ick niet beter en ware, dan ghy. Want de Koningen, gelijc dien grooten Philosooph, in het vijfde boec van sijn politie leert, worden uyt de goede verkosen, om de uytnementheydt der deucht, of der dinghen door de deucht te wege ghebracht. Ten is dan niet ghenoech, dat de heerschappers vrome end' degelicke luyden zijn, end' daer tegens weynich, of niet met allen, in burgerlicke zeden te seggen valt: sy moeten uytsteken, ende in alle deelen, beter sijn, als de gene over welcke sy gestelt zijn. Sy, sy moeten voornemelick ontschuldich zyn, end' eenvoudige, onstraffelicke kinderen Gods, midden in dit cromme end' verdraeyde geslachte: onder welcke sy schijnen moeten, als lichten der weerelt. End'gelijck sy die hemelsche lichamen in haer schijninghe end' invloeyinge naer-volgen moeten, so moeten sy ooc vol-veerdelick haer beweginghe uyt-drucken. Want alle sterren ghelijck sy door de beweginghe van de eerste hemel-schijve, van Oosten tot het Westen, om-gedreven werden: so hebben sy nochtans een bysondere ganck, waer door sy wederom gestadelick vant Westen na 't Oosten om-geleyt werden. Alsoo moeten oock de heerschers een bysondere beweginghe hebben, die al stillekens de felle loop van het ghemeyne volcxken teghen-gaet, end' nochtans naer de omdrijvinghe van dat grootste radt, gheduerich om-ghevoert werden. End' lieve doch, wat isser billicker, end' betaemelicker, dan dat die andere ghebieden, end' onder de macht van sijnen arm buyghet, niet weder-hoorich, | |
| |
maer soet van monde zijn, om op den toom van dien Goddelicken meester snellick te passen, van wien hy sijn wesen, end' sijn ampt verheffen moet? Hoort, wat Agapetus den Keyser Iustinianum vermaende: Dewijle ghy, seght hy, den scepter des rijcx van God ontfanghen hebt, versint met wat wijse ghy hem behaghen sult, die u dien gegeven heeft. End' dewijle ghy van hem voor alle menschen ghestelt zijt, spoedicht hem voor allen oock te eeren. Een treffelicke lesse, end' weerdich, op de cleederen van alle Overheyden gesteeckt end' ghedragen te werden! want soo sy de eere ende vreese Gods niet en houden, voor haer eerst end' meeste sorghe, sy zijn onweerdich den stoel die sy besitten, ja ghewelidhgers, end' Tyrannische besitters van de plaetse, die haer gantschelick niet toe en comt. Die my eert, segt Gods, dien sal ick eeren, maer die my veracht, sal onteerd werden.
De Heydenen hebben selfs geweten, hoe vele hier aen gheleghen was. Daerom eertijdts den Raet van Roomen, so dickwils als sy by den anderen vergadert waren, hoe hooch-wichtige ende dringende materien datter oock mochten voorvallen, altijts de Gods-dienst end Religions saken voor alle andere, ghehandelt ende af-gedaen hebben. Het welcke oock met het exempel van L. Metellus bevesticht wert: de welcke A. Posthumium Priester end' Burgh-meester zijnde, verhindert heeft, uyt Roomen naer Afrijcken ter oorlogh[e] te trecken, op dat hy de heylighe diensten niet verlaten en soude. End' het opperste ghebiet, seg[t] Valerius, is voor de Religie gheweken. De rede[n] | |
| |
is seer merckelick, end' aen-wijsens weerdich, die hy daer by voecht: Want onse stadt, schrijft hy, heeft altijts gheacht, dat alles achter de Godsdienst moeste ghestelt werden, selfs in die dingen, daer in sy ghewilt heeft, dat de heerlickheyt van de opperste Majesteyt soude ghesien werden. Derhalven en hebben sy niet ghetwijffelt, of de heerschappien moesten de heylichdommen dienen: achtende soo de sorghe van menschelicke dinghen ghedraghen te hebben, soo sy de Goddelicke macht deghelick end' ghestadelick gedient hadden. Staet hier wat stille, ghy Christelicke Overheyden, end' spieghelt u, ter goeder trouwen, in dese Heydensche voor-daden: siet wel toe, dat dese schemerende menschen ten daghe des oordeels tegens u niet op en staen. V is een groot licht op-ghegaen, den op-ganck uyt der hoochten is u claerlick verschenen: daer dese, sittende in de duysternisse ende schaduwe des doodts, noch evenwel sulcke lichtige gheynsteren van haer gheven, daer sy uwe flauwicheydt mede beroepen, end' uwen roem verduysteren. Wat sult ghy al te verantwoorden hebben, die het werck des Heeren met traghe handen sult aen-gheslaghen hebben, als ghy met neer-vallighe oogen, end' schuddende leden, voor Christi Richt-stoel sult gestelt werden, als de daghboecken uwes levens sullen gheopent, end' alle den tijt berekent worden, die ghy tot het lichamelick gemack, tot weelde end' wellust sult verloren hebben: de uren, die ghy tot schravinghe van rijckdom, tot vermeerderinghe van weereltsche staet, end' watter meer dit verderffelick | |
| |
leven behaeghelick is, sult bestedet hebben: aen d'ander zijde de credit teghen den debet vergheleken zijnde, hoe weynighe tijt-wijltjens ghy den dienst des heeren toe-gheheylicht hebt, het eenich eynde van uwe scheppinghe, end' waerom ghy alleenlick een wesen end' redelicke ziele ontfanghen hebt! End' dat uwe schuldt noch meest van al beswaren sal, een groot deel feylen van een heele Ghemeynte sullen u te laste geleydet werden, die ghy flauwelick, met slappe beenen, in Gods heylige wegen, sult voor-gegaen hebben.
't Is seker, de sonden der Overheyden zijn gantsch smettelick, end' meer als kancker-etich: het ghene van haer gheschiet, schijnt in jeught end' cracht, ghelijckelick met de wetten te treden. Het volck, seght Herodianus, zyn simmen der Princen. End' ghelijck het cruyt, dat de Griecken in haer tale Sonne-wende, wy Kancker-cruyt noemen, gheduerich hem selven naer de sonne keert: alsoo draeyt het leven des volcx, naer het voor-beelt van haer Over-heeren. Constantinus, de eerste geboorlinck van de weder-op-gherichte Kercke, en hadde soo haest Christum Iesum niet om-helst, of alle het volck is dadelick Christensch gheworden. De weerelt smolt in tranen, (seght Hieronymus) hem selven Arriaensch siende, doen het Constantinus was. De vertwijffelde Iuliaen, het Christendom verloochende, brengt de Heydenen in aen-sien end' geloove, end' treckt alle de weerelt tot sijnen af-val. Soo dat Lactantius, niet sonder reden, van sijn eeuwe claegt: Dewyle, seght hy, dat het een soorte van onderda-
| |
| |
nicheyt gheoordeelt wert, de manieren end' de feylen des Conincx naer te volgen, hebben sy alle de Godsalicheyt verworpen, op dat sy den Koninck gheen schelm-stuck en souden schynen te verwijten, soo sy Godvruchtelick leefden. Nu door gheduerighe nae-volginghe bedorven zynde, hebben sy het Goddelick recht verlaten, end' allengskens is de ghewoonte van qualick te leven, een maniere gheworden. Daer en is niet van de Godvruchtige en'd heylsame staet der voor-gaende eeuwe over-gebleven: maer de rechtveerdicheyt uyt-gheklopt zynde, end' de waerheyt met haer treckende, heeft de menschen dwalinghe, onwetenheydt, end' blindtheyt naer-ghelaten. Soo gaet het ghemeenlick:
Het leven van de Prins, syn laten end' syn wercken,
Een wet is voor het volck, daer op sy stadich mercken.
Haer zeden, haer ghelaet en is oock anders niet,
Als dat de Prins behaecht, als dat de Prins gebiet.
Siet hoe vele datter aen gheleghen is, niet wat de reden, maer het exempel van de hoocheyden voor-stelt. Wilt ghy dan een goede conscientie behouden, wilt ghy met uyt-gereckten halse, end' op-gherechten hoofde, vrymoedelick in dese weereldt wandelen, jae wilt ghy aenghenaem zijn, end' eerbiedelick van de Gemeynte bejeghent werden: let neerstelick end' omhelst dese groote heymenisse van staet, Eert de Godsalicheydt. Alle andere deuchden, seght Valerius, verdienen allenelick veel verwonderinghe, maer de Godsalicheydt oock veel liefde.
| |
| |
End' al en waerder maer dese vrucht en vreugt, waer door ghy de herten van de Gemeynte aen u verbonden hout, wat grooter dinck hebt ghy alreede ghewonnen? Waer de menschen God dienen, segt Xenophon, daer trachten sy de Princen te ghehoorsamen. Het welcke van den Keyser Severus, in sijn leven onder-vonden zijnde, doen hy nu begost te geeuwen na de lange ruste, die hem aen sijn sterf-bedde nu verbeyde, heeft hy de uytterste wijlle sijnes tijts, met dese snic-spreucke toe-ghesloten: Ick hebbe de Republijcke over al verstoort ontfanghen, ick laetse nu bevredicht, selfs tot de Britanners toe: out en cranckvoetich laet ick een vaste heerschappie voor myn Antonyners, soo sy vroom zijn: een swacke, soo sy boos zyn. Onghetwijffelt, daer en is geen stercker wet, gheen crachtigher, maer oock geen soeter dwanck, als de Ghemeynte met de koorde der Godvruchticheyt te leyden. Hier mede sult ghyse gewillichlick, door vier end' vlamme trecken: gheen moeyten soo becommert, gheen onghemack soo gheduerich, gheen perijckelen soo vreesselick, die met dese voeten niet en sullen vertreden worden. Namelick, sy houden voor seker, dat de Godsalicheyt niet aller menschen en is, maer dier ghene alleenlick, die de gunst-ghenooten des hemels, end' dien volghens, voorstanders der gherechticheyt zijn. Roepen sy de vryheydt, daer aller monden vol van zijn; wat isser vryer, als manierlick end' vredelick onder een Godvruchtighe Overheyt te leven? Hoort de snare van Claudianus spelen: hoe-wel de aerdicheyt door mijn slaen ghebroken wert:
| |
| |
Daer is ter weerelt nerghens gheen,
Noch soeter vryheyt, als van een
Vroom-moedich Prins te zyn ghestiert,
Die God in hert en leven viert.
Aen d'ander zijde, wat meerder slavernie ende dienstbaerheydt cander onder de menschen ghevonden worden, dan daer de sonde, end' alle goddeloosheydt een open veldt end' vryen loop heeft? Aen-merckt maer eens de regieringhe van Nero, op dat ick onse tijden voor-by gae: soo langhe hy sijn goddeloos ghemoedt, met een listighe zedicheydt beschaduwde, hoe heughelick end' vreuchdelick heeft de Ghemeente, in alle loffelicke vryheyt, gheleeft: Maer naer dat het eynde der vijf jaren, het beghin van sijn wreetheyt ontdeckt, end' alle ongoddelickheyt inde ruijmte ghestelt heeft, wat schrickelicker slavernije, wat grouwelicker overtredinghe is erghens meer gehoort geweest? End' hoe en soude de Goddeloosheyt des regierders de ghemeynte niet dienstbaer maken, daer sy haer eygen weert end' huys-heere in gantsch ellendige slavernije stelt. Die de sonde dient, segt de H. Geest, is der sonden dienst-knecht. End' behalven dat hy tot alle grouwelen willens end' onwillens ghedreven wort, maeckt hy hem selven noch een kercker end' pijn-banck, om dach end' nacht, sonder op-houden, ghereckt ende gepijnicht te werden. Nero, naer dat hy sijn moeder end' meester om-ghebracht hadde, en heeft noyt ruste, noch rechte vreucht ghehadt: hy bekende dickwils, dat hy van sijn moederlick schijnsel, in een schrickelicke ghedaente ghequelt | |
| |
wiert, dat hy met brandende fackelen, in enghe duysternisse ghedreven wiert, dat hy met menichte van gevlercte mieren vervult wiert, ende ick en weet niet, wat schrickselen meer, die hem geduerich op de hielen volchden. Sulcke ysselicke verschijningen zijn oock den goddeloosen Caligulae beieghent: hy en conde noyt meer, als drie uren slapen, ende dat met gebroken ruste end' schielicke op-spronghen, die hem de spoocken ende nacht-beelden, alle ooghen-blick verweckten. want die de Goden soo seer veracht hadde (dit zijn de woorden van Suetonius) placht met den minsten donder end' weer-lichtinghe te pinck-ooghen, end' het hooft te bewinden: maer dit hemelsch geluyt vermeerderende, placht hy hem oock uyt het bedde te worpen, end' onder de koetse te versteken. Dit is even het ghene, dat de heylige Iob segt: De goddeloose beest alle sijn leef-daghe, end' den tyran is het ghetal sijner jaren verborghen. Wat hy hoort, dat verschrickt hem: end' wanneer het oock vrede, noch vreest hy hem, dat de verdervet commen sal.
Tot besluyt dan, mijn Heeren, end' om mijn penne hier niet te veel ruymte te gheven, Staet na er vrede ende heylicheyt, sonder welcke niemant God sien en sal. Ick voeghe daer by, noch oock voorspoedighe regieringhe. Ghy sijt Goden, en verheft u daerom niet, maer vreest. Ghy sijt Goden: maer voelt uwen pols: beproeft uwen adem, door-soeckt alle uwe leden: aen-merckt d'exempelen van uwes ghelijcke end' seght dan vryelick met de Propheet, daer van wy begonnen hebben, wy sullen sterven als een gemeyn men-
| |
| |
sche, end' neder-vallen gelijc een ander. Alle vleesch is als hoy, end' de heerlickheyt des mensches, als een bloeme des velts. Dit past mede op u lieden, in allen deele: ghelijckerwijs dat oock onlanghs onse Zeeusche swane, op die hemelsche wijse gesonghen heeft:
Eylaes! wat is een mensch? een wint, een roock, een wasem,
Een schaduw' sonder lijf, een damp, een lichten asem,
Een mist, een schrale lucht, een teer, een nietich vat,
Een broosen aerden pot, end' ick en weet niet wat.
Maer, om niet te diep in dese zee te verzeylen, laet ons den cours naer lant houden, end' besien wat inwoonders wy daer vinden sullen: wat zeden, wat religie sy sy oeffenen, end' wat wy voorts daer teghen te segghen hebben: 'twelck wy cortelick sullen doen, end' naer-oogstens wijse, in maniere van een,
|
|
Auteursrechtvrij