De grondsteenen van een vaste regieringe

Van de Religie int ghemeen, ende bysonderlick, welcke de ware zy.
Cap. II.

Ick bevinde, dat den Haerlemschen werregheest, nerghens in soo seer, tegen Iustrum Lipsium, uyt en breeckt, end' hoogher triumpheert, dan als hy hem sijn ghebreck verwijt, van nerghens de ware Religie, nochtans in de selve sweetende end' besich zijnde, beschreven te hebben. De ghister is de leer-meester van heden: eens anders voor-daden, exempelen van onse onderwijsinghe. Om daerom niet in de selve modder te vallen, ende den steen wech te nemen, daer aen een ander hem stooten mochte, sal ick cortelick af-teeckenen, end' met een rouw pinceel, de Religie dood-verwen, die my achten, ja niet achten, maer sekerlick weten, tot ware voorspoet, end' heylsame wel-stant van alle regieringhen vereyscht te zijn.

't Is seker, end' wel besocht, datter geen volck, gheen natie, gheen gheslachte ter weerelt is, hoe woest, hoe wreet, hoe onmenschelick die oock moghen zijn, wiens herte niet door-droncken is, met het innerlijck gevoelen van eenige Goddelickheyt. Dit roepen end' ghetuygen allesins de Heydenen selve, diens wijsheyt den tijt verspaert heeft, end' ons in hare schriften over-gestelt. Door-loopt maer eens (op dat ick in oneyndelickheydt niet en verdwijne) de boecken

[p. 12]

van Plato, van Aristoteles, van Cicero, van Seneca, ja selfs van alle de heydensche Poéten, ghy sultse over al, door-weven, end' bezaeyt vinden met hemelsche, God-voelicke spreucken. Ick soud' u te vergheefs moede end' onlustigh maken, soo ick maer d eover-treffelickste by een versamelde, end' dit cleyn schrift verswaerde met het ghene, een eyghen werck, end' rijper saysoen vereyschen soude. Ick sal even-wel, staels-wijse, ende tot vol-doeninghe van eenige jeuckende ende leer-gierige ooren, yetwes daer van int midden stellen, daer uyt alle de reste, gelijck formelick sal connen af-ghenomen werden.

God is, seght Plato in sijn Timaeo, den eenighen oorsaker des weerelts, ende van alles datter in besloten is. End' op dese gheleghentheyt, drye redenen voort-brengende, waerom God de Heere dit groot ghebouw gheschapen heeft, schijnt even de twee, uyt de heylighe Schriftuere, gheput te hebben. Dit zijn de woorden, die hy naecktelick in sijn tale uyt-druckt: Het Goddelick verstant is de werckende oorsake van de Alheyt, ende syn goetheyt teghen de menschen, het eynde van de scheppinghe. Wat Christen, wat Godsgeleerde, soude beter end' konstelicker de waerheyt uyt-drucken. Maer om onse Goddeloose slappicheydt noch meer te verdoemen, end' sijn tijt-genooten, voor Gods oordeel, onverschoonelicker voort te setten, voecht hy noch by, in het selve boeck, Dat de ooghen der menschen hun ghegeven zijn, om God aen te schouwen. Niet, dat de Heydenen, naer de wijse van de Anthropomorphiten, Gode een sienelicke ghedaente, off

[p. 13]

menschelick wesen, toe-gedicht hebben, die met onse uytterlicke sinnen, eeniger mate, soude connen ghevat werden: maer sy hebben, door vermerckinghe van de uytterlicke dingen, de mensche, uyt de versmachte sluymeringhe der onwetentheyt willen opwecken, op dat sy het gene, dat kenbaer is van God, allenghskens souden leeren, ende haer selven in-lijven. Want dat in hem onsienelick is, namentlick, sijne eeuwighe moghentheyt ende Godheyt, wort uyt de scheppinghe der weerelt doorsien, dewijle het door de gheschapen creaturen verstaen wort. Soo schrijft dien grooten Apostel aen de Romeynen. Aristoteles, hoe wel hy andersinds, hem selven niet seer Godsdienstigh bewesen heeft, is nochtans, door de cracht van de waerheyt soo verre ghedronghen geweest, dat hy in het seste boeck van de natuerwijsheyt, wel duydelick uyt roept, dat hy ghewisselick de straffen der wetten verdient, die ten alder-minsten, in twijffel trecken soude, offer oock een opper-god in de weerelt ware. Ende hy bewijst, dat seer bondigh soo hier als elders, in sijn Philosoophsche boecke. Soo dat hy God noemt, een volmaeckte gheest, on-sterffelick, af-ghesondert van alle quaet, vol-maecktelick end' eeuwelick ghelucksaligh. Maer siet, end verwondert u, hoe naecktelick de Prince van de Roomsche tale, dese eerste waerheyt open-leght: daer hy, met goede redenen, de ongoddisten verdoemende, segt dat het een over-groote boosheyt is, teghen het Goddelicke wesen te redenen: het sy, dat het ter goeder trouwen, of by maniere van tijdt-verdrijf gheschiede. Daerom hy oock elders, door een

[p. 14]

heylighe hefticheyt verslonden zijnde, wel ernstich vraecht, Wie dat de mensche soo buyten hem selven zy, de welcke siende de dinghen, door een soo groote voorsienicheyt gemaeckt, soude durven uytroepen, dat dit ghevallichlick soude gheschiedt zyn. Soo isser dan een God, seght hy, die de wereldt bestiert, die daer regeert den loop der sterren, de veranderinghe der tijden end' saysoenen, de veranderlicke onder-wylinghe van saecken, end' de onfeylbare orden der selver. Dese on-bedrieghelicke wetenschap heeft desen Heyden so verre geleyt, dat hy in sijn tweede boeck van de wetten, heeft durven seggen, dat de Religie met den mensche gheboren wert, end' met de selve opwast: dewijle sy de mis-daedighe bedwijnght, daer van bewijs end' belijdenisse te doen. Titus Lucretius, hoe wel hy anders soo reynen vat niet en was, heeft ons hier van seer claer bescheyt, in sijn natuer ghedichtselen, naer gelaten. Ick wensche, maer te vergheefts, dat hy van een yeghelijck in sijn eyghen tale mochte ghehoort werden: daerom ben ick hier genootsaeckt, al hackelende, sijn meeninghe naer te singhen:

De mensche uyt syn lant veld-vluchtich en verdreven,
Wt alle menschs gesicht, uyt alle vrees verheven,

Bewist van eenigh feyt, end' vuyl van eenich quaet,

Ellendich end' benaut in alle plaetsen gaet.

Waer dat hy went, of keert, syn misdaet ligt voor ooghen,
Den geest en wilt hem niet gantsch onversoent gedoogen.

Hy slacht het swarte vee, syn feylen hy versucht,

End' thoont, dat hy alsdan de Goden meest geducht.

[p. 15]

Soo blijckt dan de waerheyt van het gene Tertullianus seer wel seght: De Conscientie can overschaduwet werden, want sy en is God niet: maer sy en can niet uyt-ghebluscht werden, want sy van God is. Dit is de reden, dat de oude Poeten, eenighe helsche Goddinnen versiert hebben, die de gheessel ende wraecke der sonden waren: die als dienaeressen Gods, de menschen in-bliesen, door een schrickelick dreyghen, datter een Goddelick wesen was, dat over al ghe-eert ende ghevreest moest wesen. Daerom Lucanus vergramt end verbolghen over de godloosheyt der menschen, in een Poëtischen, dat is, hemelschen, gheest, opghetrocken zijnde, verst uyt met gheswollen zijden, in sulcke of dierghelijcke woorden:

Het sterffelick geslacht, berooft van sin end' reden,
Onwetend, onbesuyst, gaet stoutlick henen treden:

Daer het alleen, door cracht en blixems wondernis,

Can weten, dat de God van al in hemel is.

Daer is voorwaer (seght Plautus) een God, die alles hoort end' siet, wat wy doen. Desen, ghelijck Seneca spreeckt, moeten wy voor al, end' meest betrachten wel te kennen end' te vieren: Naer desen alleen, ghelijck Hermes vermaent, moeten wy in dit leven, reycken: Buyten welcken, naer de leere van Plontinus, gheen heyl, noch voorspoet is: End' die, volghens de ghetuyghenisse van Iamblichus, alle te samen Hedenen, het tsop, den opper, end' het eynde van alle salicheyt is.

Maer wat behoeven wy elders bewijs te gaen soecken, daer ons de ondervindinge, end'

[p. 16]

de daghelicksche Zee-reysen, dese waerheydt naecktelick voor ooghen legghen. Isser nu wel eenich deel, eenighen hoeck des weerelts, die onse Maetroosen (rechte Zee-kinderen) niet seylt end' aen-ghedaen hebben? Dese vertellen ons eendrachtelick de Gods-diensten, Ceremonien, end' Kerck-oeffeninghen, oock van de alderwilste menschen, die oyt sonne beschenen, of hemel bedeckt heeft. 't Is onghetwijffelt: dien hemelschen zegel der kennisse Gods, is soo diep in de Ghewisse van dat weerelts opper-schepsel in-gheprent, dat eer sy haer af-comste belieghen, end' haren maecker verloochenen souden, niet weynighe veel liever hebben ghehadt, haer natuerlick vernuft overstreden hebbende, selfs verworpelicke end' afgrijselicke ghedierten, jae leef-loose beuselinghen, jae (dat verre alle verwonderinghe achter rugghe laet) haer eyghen sonden, end' gebreken aen te bidden. Want, wat is Venus anders, die soo seer by de oude klijnckt, end' uyt-gheblasoent wert, als die op-wallende hitte van onse eerste dertelheydt, die onse teere jeught, als een gewapent man comt bestooten, end' menichmael over-vallen? Wat is Cupido anders, als, gelijc Antisthenes seer wel seyde, een recht ghebreck van de Natuere: van de welcke het ellendich volck overwonnen zijnde, segghen, dat de sieckte een God is? Ick late de grouwel-namen van Bacchus, van Priapus, end' diergelijcke meer, aen d'een zijde staen: die oock alle ghelijck het Goddelicke gherucht, end' de hemelsche eer-dienst mede ghedeelt hebben. 't Is my ghenoech, dit vastelick te be-eyndigen: dat

[p. 17]

de Religie, haer soo verre uyt-spreyt, als de reden; de Gods-dienst, als de mensche selve.

Maer hier zijn de tranen, hier is de swaricheyt ghelegen: dat de meesten deel des weerelts aen een verkeerde deure roepen, Gods maeckselen verscheppen, haer eygen gedichtselen, end' hersseloose vonden vergoden. Heel weynighe zijnder, ten aenschouw van dat woest, overgroot begrijp des aerdbodems, die den opper-[l]een-meester, de rechte Heere van de Alheyt, de hulde ende manschap doen, die haer de geboorte op-leght, de onderhoudinghe ghebiedt, de weldaden uyt-wringhen. De drye grootste deelen des weerelts, ligghen noch meest versoncken in den afgront van allerley af-grijselicke grouwelen, die de helle verswolghen heeft, ende in des mensches herte uyt-ghebraeckt. Europa het cleynste deel heeft wel het beste vercreghen: maer hoe veel menichvuldigher end' veyligher [s]taet het onkruyt, als het goede zaet-ghewas, dat desen acker in-ghewonnen heeft. Laet nu Asien, Afrijcken, end' de groote nieuwe weerelt [r]usten: Europa sal alleen genoech bewaerheyden, Dat de poorte wijt is, end' den wech breedt, die tot de verdoemenisse af-leydt, end' vele tot de zelve in-gaen. Aen d'ander zijde, Dat de poorte [e]nghe, end' den wegh smal is, die tot den leven leydet, end' lattel de selve vinden.

Evenwel, ghelijck tot allen tijden, soo heeft oock God in dese laetste verderf-eeuwe, eenich offelijck over-blijfsel af-ghesondert, daer over sy sijnen even-eeuwighen Sone, den beloofden Messiam ghestelt end' ghehult heeft: op dat hy

[p. 18]

sijn ware ondersaten, met den geestelicken rijckstaf sijns Goddelicken woorts regieren, end' hier naemaels, met de erve van die hemelsche vreucht bekroonen soude. Van dit af-ghescheyden keur-volck, roemen, end' verheughen wy ons, door Gods ghenade, te wesen: hoe-wel wy noch met vele swackheden begort, met ontallicke sonden behangen zijn. Maer welck zijn doch de wetten van dese gheestelicke heerschappie, daer wy ons na moeten aen-schicken, de voor-waerden, daer wy aen verbonden zijn? Niet vele, niet swaer, niet onbillick. Welcke dan? Een alleen, in een woort begrepen, Ghelooft. Hoe, ghelooft? Is het dan soo licht, dat ick het gheloove, ghelijck in de handt hebbende, t'allen tijde, het selve my can toe-passen, end' onder-werpen? Neen, neen, en verheft u niet, ô mensche! want het is God, die ons dese gunste aen-biedt, door sijne Ghesanten, de Raedsluyden, end' Bedienaers sijnes Goddelicken woords. Noch meer: die onse herten, in de sonden versmoort liggende, levendich maeckt end' vergheestet: door een wonderbaerlicke cracht, een nieuw leven in-blasende, gantsch verscheyden van ons eerste wesen: jae alles zijnde, behalven het selve. Is het dan niet billick, dat wy hem dit leven toe-heylighen, dat sijn oorspronck van hem ghenomen heeft, end' sijn ghestandicheyt noch toe-draecht? Maer noch en weet ick niet, wat ick ghelooven moet. Treedt herwaerts dan, end' comt ter mael-tijdt: hier sult ghy de send-boden van uwen Koninck vinden, die ons een heerlick ghelagh, een blijde

[p. 19]

mael-tijt toe-bereyt hebben, bestaende uyt soo vele gheestelicke gherechten, als ons ghenoechsaem, maer oock noodich zijn, tot voedsel, end' onderhoudinge van dat eeuwighe, onverganckelicke leven: soo wy die slechts met een vast geloove eten, end' in ons sap end' bloet verkeeren.

I.

De eerste recht-spijse dient ons tot een tegengift van de Philosoophsche peste, die eertijts de weerelt beginneloos maeckte. Tot wech-neminge van de manicheesche droomen, die voormaels de in-beeldinghe der menschen, met twee Boden van teghen-strijdighen aert betoovert hebben. Kortelick, tot suyveringhe van alle ongesonde fantasien, die de hooch-weerdige Majesteyt Gods belanghen end' aen-gaen: ons vastelick in-gevende, dat wy met een bysondere toe-eygheninghe, sonder twijffel, gelooven moeten, in die onbegrijpelicke, eenvoudighe Dryheyt: waer van de eerste, de Vader sijns Soons Iesu, end' onser in hem, als de fonteyne, ende [s]princk-ader van alle werckinghe, end' bysonderlick van het ghenadighe versoen-bont, de scheppinghe des weerelts, end' dien volghens oock de onderhoudinghe, wert toe-geschreven: [to]t een crachtich bewijs van sijn eeuwighe Almoghentheyt, die daer in, boven ons begrijp, te [sp]euren, end' te ghevoelen is. Maer laet ons [o]ns selven besnijden, end' kort zijn.

II.

Het tweede, dat ons hier voor-ghestelt wert, is het broot des levens, onse Heere Iesus, van eeuwicheydt, uyt den schoot sijns Vaders, onder moeder, gheboren, sonder begin, sonder

[p. 20]

	eynde, een-wesich met den Vader, end' evenweerdich, jae niet anders, maer de selve die de Vader is, hoe-wel hy de Vader niet en is. Swijght hier verstandeloose reden: verwondert, end' bidt aen, dat ghy niet vatten, noch verdouwen en cont.
III.	Te meer, dewijle desen moederloosen Sone van een sondighe Maghet-moeder, sonder Vader, in tijde, ontfanghen zijnde, door een hemelsche over-schaduwinghe des heyligen Geestes, ons in allen ghelijck gheworden is, behalven de sonde.
IV.	Hoe dan? heeft hy hem selven verydelt, end' berooft van die glantz der hemelscher Majesteyt, van die over-groote heerlickheyt, end' blijdschap, daer van hy over-vult is geweest, op dat hy de verworpelicke gheringheyt onser natueren, end' alsoo alle onse ellendicheden soude aen-trecken? Dat niet alleen: maer sijn onnoosel leven heeft hier, ghelijck op een gheduerighe pijn-banck gheleghen, gespannen end' uyt ghereyckt, met de koorden van allerley verdriet end' benautheyt: jae soo verre is sijn ellendicheyt uyt-ghewassen, end' voort-gheloopen, dat de vervloeckte kruys galghe tot sijn strijt-velt end' sterf-bedde gheworden is: alwaer hy me[t] uyt-ghetrocken leden door-nagelt, ende met een spiesse door-steken zijnde, eyndelick sijnen laetsten treur-dach besluytende, God de Vader sijnen gheest, de aerde sijn lichaem heeft over-ghegheven. O weerelt! zijt ghy noch staende ghebleven? O hemel! hebt ghy dit schrick-spel connen aenschouwen?

[p. 21]

V.	Maer wat is dit lichaem voorder bejegent? Is het van de doot verslonden, de wormen tot een aes, de verrottinghe tot een spijse gheworden? Neen ghewisselijck: maer hier is het begin van sijn Goddelicke heerlickheyt ontsloten: hier zijn de banden van sijn verdruckte nederheyt los ghespronghen. Hy is wel, tot bewijs van sijn menschelick af-sterven, in de doods-camer gesloten end' bewaert geweest, maer heeft hem selven, den derden dach, de graf-poorten door-broken, de doot selve verswolgen hebbende, moghentlick verheven, end' openbaerlick int leven weder-ghestelt.
VI.	Int welcke hy, veertich dagen lanck verkeert, end' veel Goddelicke propoosten gehouden hebbende (die ons de nijt der sonde, tot ons beclaegelick leet-wesen, achter-gehouden heeft) is eyndelick, ten aen-sien van sijne leerlinghen, met een wolcke, als een heerlick triumph-waghen, naer sijn hemels palays op-getogen end' wech ghevoert: Alwaer hy, met een on-metelicke vereeringhe, ter rechter-handt sijns Vaders ghestelt is; niet om daer ledich, end' achteloos, sijn eeuwich-duerende vreucht alleen te genieten, maer op dat hy, als een stadt-houder, of ghesant sijns Vaders, met hem aldaer sijn hemels koninck-rijcke bedienen, sijn Gemeynte beschermen, end' alle sijne vyanden, als potscherven, verbreken, end' vernielen soude.
VII.	Hier ist, dat wy hem nu soecken moeten: derre-waerts ist, dat wy onse ghedachten, end' beden uyt-schieten moeten: soo wy anders onse burgherschap in den hemel hebben, end' door

[p. 22]

den gheloove, de vruchten end' voordelen daer van verwachten. Hier is hy, end' hier sal hy blijven, tot dan dien grooten dach des Heeren, de verwoestinghe end' vernieuwinge des weerelts, sal beginnen. Dan sal hy van daer nederstijghen, met een gheschal en ghejuych van alle sijne hemelsche heyrscharen, sittende op de Rosbare van een door-luchtige wolcke, om-cingelt met ghenade, end' rechtveerdighe strengheyt: op dat hy een-mael de dagh-boecken van eens yders leven gheopent hebbende, daer naer een sluyt-vonnisse uyt-spreke, over levendighe ende doode.

VIII.

Och hoe wonderlick klincken dese dinghen in de ooren van het menschelick vernuft! Maer wacht, ghy en hebt noch niet al gedaen. De heylighe Gheest, de derde self-standicheydt van het Goddelicke wesen, moet oock hier sijn even-deel hebben. Van desen moet ghy ghelooven, dat hy de selve is, die de Vader end' de Sone is, end' nochtans oock is dat sy beyde niet en zijn. De selve Godheyt is de drye Persoonen ghemeen, sonder eenighe bate, of voor-recht: dat is haer enckel wesen, daer sy uyt bestaen, end' waerom sy ooc maer een god en zijn: maer ghelijck de Vader dat eyghen heeft, dat hy van niemant en is; de Sone, dat hy van den Vader gheboren is; soo wort oock van den heylighen Gheest alleen gheseyt, dat hy van den Vader end' den Sone voort-ghecomen, end' ghelijck als gheassemt is. Desen Gheest zijn wy alleen schuldich ons gheloove ende heylicheyt: desen Gheest moeten wy alle onse ware vreucht, ende

[p. 23]

	verquiekinghe des ghemoets toe-draghen: desen Geest een-mael, ter goeder trouwen, in onse herten ontfanghen zijnde, en sal ons nimmermeer, door berouw, ontrocken werden.
IX.	Door desen gheest, belieft het God een gemeente te versamelen, end' te heylighen tot sijn eyghendom: niet, die aen Roomen, of Ierusalem; niet, die aen Oosten off Westen ghehecht is; niet die door desen, off ghenen tijt bepaelt is; niet, die door eenige burgherlicke sedicheyt, off voor-bereydinghe, dese weerdicheydt verdient heeft; maer een volck, die van natueren, niet een hayr beter, als de slimste end' verkeerste van dese weerelt sij; een volck, die van het begin, tot het eynde der tijden, in alle eeuwen gheweest sijn, end' geduerich blijven sullen, een volck, die door den gantschen aerd-bodem, ja binnen end' buyten de geheele weerelt verspreyt, end' nochtans, ghelijck met God, alsoo oock met den anderen vereenicht sijn.
X.	Dit volck, dit wonderlick volck, hoewel sy hier, als dreck-stetten, end' uyt-vaeghsels des weereldts, nauwelicks onder menschen gherekent worden, sijn nochtans de gene, door welcke de weerelt tot noch toe staende blijft: die alleen, alle wat inde weerelt is, toe-comt, om dat sy God toecomen, om welckers wille, de ware God des weerelts sijn bloet ghestort, end' allerley smaet, end' smerte gheleden heeft: op dat sy daer door, uyt louter ghenade, verghevinge der sonden ontfanghen, de gherechticheydt verkreghen hebbende,
XI.	Hier naemaels, dien gheluckigen dach sien

[p. 24]

moghen, die haer sielen ghelijck met uyt-ghereckten halse, in een half-volmaeckte blijdschap met een heylighe on-gheduldicheyt, soo ernstich verwacht hebben: wanneer desen aerdschen clomp schrick-wonderlick opgeweckt, end' door de vereeninghe der sielen, verlevent sijnde.

XII.

Ghesamentlick in den hemel sal opghenomen werden, om aldaer, in een on-begrijpelicke, vol-vreughdighe on-sterffelickheyt in gheerft te werden, end' met den helderen glantsch der Goddelicke Majesteyt door-straelt sijnde, in alle eeuwicheydt, met alle de uyt-vercorene, sijne heerlickheyt groot maken, end' singen van eeuwicheyt tot eeuwicheyt, dat hemelsche liet, dien Goddelicken Lof-sang, Haleluya, Loovet den Heere.

Siet hier ô mensche, hoe hooghe de wijsheyt Gods onse herten wilt op-winden, hoe verre wy door de cracht des geloofs, bereycken moghen. Maer hier sijn oock uwe eynd-palen geset, die ghy niet en moocht poogen, sonder heylich-rooverye, voor by te gaen, off wech te nemen. Want soo ghy hooger, door uwe verstandeloose neus-wijsheyt, wilt op-stijgen, den gloet van die hemelsche Sonne, sal uwe ghewaschte flach-veren versmelten, end' u met eenen, in den vreesselicken af-gront des verderfs neder-storten. Soo ghy daer en teghen, door een sluymerighe on-sorghe, de ooghen sluytende, voor dese hemelsche grondt-lichten, u selven behaeghende met de slijck-verckens, in de vuylicheyt der aerden, te knorren end' te wroetelen: siet, den helschen slachter, dien ouden draeck, scherpt

[p. 25]

alreede sijn houw-mes end krijssel-tanden, om u met siele end' lichaem in-stucken te houwen, end' uyterlick te verscheuren. O wel salich dien mensch! wiens herte, met een heylighe verslaeginghe neder-buckende, de hemelsche eenvoudicheyt vande suyvere waerheyt erkent, gelijck die ons hier in het corte besloten, end' in het Wet-boeck des heeren, ghemachticht staet. O wel dry-dubbel gheluckich landt! daer dese Goddelicke leere vercondicht end' ghehant-vest is; daer een yders tonghe van klinckt, een yegelijcks ooren tuyten end' af vervult sijn. Want hier wilt de Al-machtighe woonen, als een opper-scherm-heer; wie salse dan krencken? Hier wilt hy sijne hemelsche garnisoenen legghen: wie salse dan bespringen? Hier wilt hy sijn blixem end' donder-schut planten, sijn wapen-huys op-richten: wie salse dan overweldigen? 'T Is seker: God de Heere wilt die alleene eeren, die hem eeren: die haer selven ont-dienen, op dat sy hem dienen souden. Keert uw' ooghen omme, naer alle de verloopene eeuwen, ondersoekct de jaer-boecken, end' gheschiedenissen van oudts her: ghy sult bevinden, dat waer de Godsdiensticheyt meest gheviert is gheweest, daer oock ghemeenelick de Landen end' Steden meest gebloeyt, end' in allerley voorspoet end' segen toeghenomen hebben. Maer, dat aen-merckens end' verwonderinghs weerdich is, ghy sult dese welstant niet alleen ghewaer werden onder die ghene, die de onvervalschte hemelsch-melck gesogen, end' God, naer sijn uyt-gedruckte woort, met een reyn ghemoet, aen ghebeden hebben,

[p. 26]

maer selfs oock onder die, de welcke maer het uytterlick beelt, end' de ghedaente der Godsalicheyt gehadt hebben. Iae soo verre heeft haer de goedertierentheyt Gods neder-gheworpen, dat hy oock de af-god-eerder, die hem on-wetende, met yver end' ernstighe ghestadicheyt aen-gesocht hebben, die uytterlicke wel-vaert groeysel end' bloeysel, wonderbaerlick, met volle handen, verleent heeft. Laet ons dan door-gaens vande Religie in't gemeen spreken, end' bewijsen soo veel onse swacke senuwen sullen connen uyt-draghen.