Emblemata of Zinne-werck

[p. 345]

Emblemata. XLIX.

Wacht u, ô mensch, van by-gheloof!
Of anders wert ghy 's duyvels roof.

Zie, waer heen dat de mensch, ô schrick! niet wert ghedreven,
Wanneer, door by-geloof, zijn herte light verstrickt:
Een moer-struyck van onheyl en grouwel is zijn leven,
En wat God ons oyt gaf, wert in hem gansch verstickt.
Natuere wert verzaeckt. want ouders hebben konnen
Met haere oogen zien, jae wreedelick begeert,
Dat 't geen was uyt haer zelf, een ander-zelf gewonnen,
Zou van een gloeyend' beeld tot asschen zijn verteert.

[p. 346]

Wt-legginghe.

De Heere God, om een preuve te hebben, ende te geven van Abrahams gheloove en gehoorzaemheyd, heeft hem eertijds bevolen, dat hy zijnen eenighen zone, hem, tot een volkomen brand-offer, zoude op-offeren. Het welcke heel anders, buyten de zin des Heeren, van andere menschen op-ghenomen zijnde, is onder vele natien in-ghebroken, het ghene zy in de meeste waerde, en voor het dierbaerste hielden, den hemel wreedelick op te draghen. Alzoo heeft Iephte niet alleen belooft, maer (ghelijck het van velen verstaen wert) zijn eyghen dochter bestaen te slachten, en als een gods-dienstighe offerhande, den Heere toe te eygenen. Even het zelve verhaelt Cicero van Agamemnon: die, als hy de Goddinne Diana toe-gezeyd hadde het alderschoonste, dat in dat jaer zoude gheboren worden, heeft hy zijn lieve dochter Iphigeniam op-gheoffert. Alzoo dede oock der Moabiten koninck: de welcke ziende ('t zijn de woorden van de Schrift) dat hem de strijt te sterck was, nam hy zeven hondert mannen tot hem, die het sweerd uyt-toghen, om uyt te vallen teghen den koninck Edoms: doch zy en konden niet. Doe nam hy zijnen eerst-gheboren zone, die in zijn stede zoude koninck werden, ende offerde hem ten brand-offer op de mueren. Maer beter dede Alexander de Groote; die als hy, door een lot-stemme, vermaent was, dat hy zoude doen om-brengen, dat hem eerst buyten de poorte zoude ontmoeten; heeft hy een ezeldrijver, die hem eerst te gemoete quam, bevolen ter dood te bringen. de welcke begeerigh zijnde de oorzaecke te weten, en wat hy, onnoozel mensche, bedreven hadde, dat de dood weerdigh was; de zelve verstaen hebbende, heeft den koninck met deze antwoorde bevredight en ghenoegh ghedaen, dat hy dan niet

[p. 347]

hem, maer den ezel zoude slachten, die voor hem gingh. Die van Phnicien en Carthago, naer het exempel van veel andere volckeren, hebben langhen tijd, de voornaemste en treffelickste kinderen, by lote ghetrocken, met een konincklick cieraed overtoghen, Saturno, als een heylighe offerhande, toe-ghewyet. Deze gods-dienstighe heligheyd, of veel beter heyloosheyd, hebben zy eenigen tijd verlaten: maer naederhand van Agathocle overwonnen zijnde, meenende dat de Goden op haer vergramt waren, op dat zy de zelve, tot verzoeninghe en mede-lijden, bewegen zouden, hebben twee honderd kinderen van de besten adel, aen de autaeren geslachtet. Het welcke niet alleen onder de heydenen gebleven is, die buyten de hemelsche beloften, en voordeelen, gesloten waeren, maer is zelfs deur-gedrongen, tot binnen de mueren Ierusalems, tot in het herte der gener, dien God de Heere tot zijn erfdeel gheroepen, en zich zelven tot een erfdeel aen-gheboden hadde. Hoor David, dien grooten harp-slagher, klagen en quelen, in de honderd en zeste Psalm:

Gods volck heeft, zonder meer op zijn bevel te mercken,
Met d'heydens zich ghemenght, gheleert haer booze wercken,
Haer beelden steeds ghedient, zich met haer doen bevleckt,
't Welck haer heeft tot een strick en erghernis ghestreckt.
Zy hebben bloedigh-wreed, tot Godes groot mishaghen,
Haer dochters en haer zoons, de duyvel op-ghedraghen:
Haer eyghen vleesch en bloed, dat van haer was gheteelt,
Gheoffert aen het vier van een af-grijzigh beeld.
Zoo dat het gantsche land, van wet en recht ont-bonden,
Bedeckt was en bevleckt, met schrickelicke zonden;
God kende nauw zijn volck, zijn volck en kend' hem niet,
Maer, als een vuyle hoer, God als haer man verliet.

[p. 348]

't Is wel te bedencken, wat dat listighe serpent hier mede voor heeft gehadt: namelick, te verduysteren en wegh te nemen de heymenisse van onze zaligheyd, die Iesus, de wijsheyd en verlustinghe des Vaders, dat bevleeschte woord, door zijns zelfs offerhande, te wege heeft gebracht, dien God de Vader (noch hy zijn eyghen zelven) niet ghespaert en heeft, maer voor ons, tot een volkomen slacht-offer, heeft over-ghelevert, op dat wy een eeuwighe verzoeninghe verkrijghen zouden.

In somme: ghy ziet dan, ghelijck Plvtarchvs zeght, dat de superstitie, of by-gheloove, het beghin en de oorspronck gheweest is van alle goddeloosheyd. Gens superstitioni obnoxia, religionibus adversa. Het volck, zeght Tacitvs, dat de superstitie onderhaevigh is, is de gods-diensten teghen-strijdigh. Daer en is niet ter weereld, dat zoo straf en eerbiedigh ghelaet bewijst, als het by-geloove: niet, dat zoo anghstighe moeyte, en keurighe pijne aenneemt, om de ware godvruchtigheyd naer te bootsen. Maer onder-tusschen, zoo ghy gheen schele, of beschelde ooghen en hebt, zult ghy bevinden, datter niet zoo hinderlick, en tegen-partijdigh is van alle hemelsche heyligheyd. Ghelijckerwijs de wolf, die niet qualick den hond en ghelijckt, maer is evenwel van een heel andere en tegen-strijdighe aerd. of wel gelijck een Courtizane, ofte over-spelige vrouwe, die door haer smeeckende minne-grillekens, en kleyne mondekens te maecken, meer genegentheyd en herts-liefde schijnt te draghen, als de ware bruyd of ee-gade, die gheen smeucksel, of uytterlick ghekletter en kent, noch uyt eerbaerheyd en kan bewijzen. 't Is een zieckte van een swacke en oud-wijvighe ziele: een gantsch on-zinnighe dolinghe, die de minzaeme vreest, en schent die-ze eert en dient. Superstitio error insanus: amandos timet; quos colit, violat. 't Is een verdichtsel en poppetuygh van menschelicke herssens, die de mis-ghebouwde zielen

[p. 349]

deerlick uyt-strijckt, en doodelick quetset. een helsche smisse van onheyl en onheyligheyd, verziert en verciert van benaude en verkniesde menschen, die God den Heere, als een bijtebauw of bulleback vreezen. Welcke, zoo zy mochten naer eyghen-dunckentheyd te wercke gaen, en beramen een eyghen-willighe gehoorzaemheyd, God en zoude gheen beter of ghetrouwer dienaers konnen hebben; maer zoodanigh, als zy nu zijn, gheen ergher of onghetrouwer.