Emblemata of Zinne-werck

[p. 312]

Emblemata. XLIII.

Een gram ghemoed veel onheyl broet.

Ah! ziet den ouden man, met af-gesleten leden,
Hy meynt, hy gaet heel fraey, met statelicke treden,
Maer, laes! hy suft en dubt, 't zijn loopkens dien hy maekt,
Tot dat, door dick en dun, hy 't eynde t'huys geraeckt.
Merck hier, ghy korzel mensch, van korte stof gekneden,
Den aerd van uwen drift, de zotheyd van uw zeden.
Ghy meynt, dat ghy uw gall', en heete tochten boeyt,
Daer ghy in't volle vier van uwe gramschap gloeyt.

[p. 313]

Wt-legghinghe.

Ghelijcker zekere teeckenen zijn van dulle menschen; een stout en dreyghende vvezen, een droevigh voor-hoofd, een straf ghezicht, een haestighe gangh, on-rustige handen, een verandert couleur, vele en sterckelick ghedreven hijginghen: alzoo vint ghy oock de zelve in vergramde menschen. De ooghen branden en glinsteren, veel roodheyds door het gantsche aen-zicht, het bloed ziedet en bobbelt uyt het binnenste inghevvand, de lippen slaen te zamen, de tanden knarssen, het hayr rijst over-eynde, een gedvvongen en kissende geest, een kraeckende gheluyd der gevvrichten, ghezucht en ghebriesch, een af-ghebroken reden, met half-gesproken vvoorden, handen dickvvils te zamen gheslaghen, de aerde met de voeten gestampt, het lichaem heel bevveeght, en groote dreyginghen maeckende, een afgrijzelick en schrickelick ghezicht. en watter noch meer van Seneca by-gevoucht wert. Deze levendige uyt-beeldinghe is genouchzaem, om te bewaerheden, en ons in het herte te drucken, de gulde vermaninghe van Flaccvs:

Jra furor brevis est; animum rege: qui, nisi paret,
Jmperat. hunc fraenis, hunc tu compesce catenis.

Dat zoude wat breeder luyden:

De gramschap is, in 't kort, een korte dulligheyd.
Regiert dan uvv ghemoed met reden en bescheyd.
Want zoo het niet en buyght, noch gheen gehoor vvilt gheven,
Het heerscht, en doet het al naer zijnen vville beven.
Bedvvinght het met een toom, vvanneer het is vervvoet;
En slaet het, vast en stif, de boeyen aen de voet.

[p. 314]

De zommige hebben daerom de gramschap by den haghel vergheleken. Want ghelijck die een in-drucksel is boven in de lucht gheteelt, en ter aerden neder vallende, den ougst, en allerley noodelick en vermaeckelick gewasch ter aerden slaet, met zeer groote schade van vee en menschen: alsoo is oock de gramschap een indrucksel van het hooghe deel des mensches, waer door deze vleeschelicke klomp gheregiert wert; het welcke neder-vallende op den acker der gewisse, alles verbreeckt en verwoest, watter schoon en heerlick in de mensche is. De welcke ghemaeckt naer de ghelijckenisse zijnes scheppers, op dat hy wezen zoude het treffelickste meester-stuck van Godes handen, is verrijckt met drye byzondere beelden: met het beeld der nature; met het beeld der ghenade; en met het beeld des lichaems, in heerlickheyd en verhevenheyd boven alle andere lichamen uyt-muytende. Welcke dry beelden, gantsch mismaeckt, ysselick, en hatelick ghemaeckt werden, deur den beestelicken tocht der gramschap. De Prophete Iob, sprekende van de schrickelickheyd des Leviathans, gebruyckt deze woorden: Wt zijne mond gaen fackelen, en vierighe voncken. uyt zijn neuze gaet roock, ghelijk als van heete potten en ketelen. zijn adem is als lichte kolen, en uyt zijn kele schieten vlammen viers. Een ghelijckenisse, die seer aerdigh past, op onze heet-gallighe menschen: byzonder, daer de heete potten en ketelen by-ghebracht werden. Want zoo wanneer een pot ziedet door de cracht des viers, alle het ghene om leeghe is, komt naer boven, en werpt zich in de opperste bobbels van de heete vochtigheyd, maeckende ghelijck een staet en inventaris van alle het ghene daer binen is, doende op-komen alle het schuym en vuyligheyd, dat te vooren bedeckt en verborghen was, wanneer de pot noch stil en kalme was. Even alzoo gaet het met een herte, dat aen-ghesteken is met die brandighe tortse van gheele galle. Alle het ghene in het

[p. 315]

heymelick vertreck onzer ziele, ghelijck gedommelt en verduystert was, beghint zich aen alle kant te roeren, en het onreyne grond-zop van lasteringhe en allerley on-ghelijck om hooghe te schieten. Daerom zeyde Pythagoras zeer wel, dat het eynde van de gramschap, het begin van berou is. Want wy en verliezen hier door niet alleen ons oordeel, maer wy deeren en quetssen ons eyghen zelven, en vallen in het quaed, dat wy meynen te vlieden. Wy werden hier door zoo gheweldigh gedreven, om een ander te beleeden, dat wy gheen acht en nemen, om ons eyghen quaed te ontgaen. 'T is een tocht, die wel te rechte vergheleken wert by de grond-braken, en bouw-vallinghen, die zich zelven vernielen en breken, door het gene, daer op zy vallen. De Keyzer Nerva, zijnde zieckelick, en met een zoo swacke maghe, dat hy gemeenelick, al wat hy at, wederom moeste uyt-keeren; stelde zich in zoo on-matighe en on-machtighe gramschap, teghen eenen Regalvs, dat hy schielick, door een heete en scherpe koortsse besprongen zijnde, in een doodelick sweet viel, die kortelick van de dood ghevolght wiert. Het zelve overquam oock den Keyzer Valentiniaen, de welcke schuymende en donderende, vol van gramschap in de vollen raed, teghen de Sarmatiers, om dat zy in Slavonien en Illyrien gheruyt en gherooft hadden, dreygende haer met schreeuwende woorden, en on-ghetoomde scheldinghen, dat hy haer geheelick zoude uyt-roeyen, en te niete brengen, heeft hy zijn muskels en bloed-aders zoo gespannen en doen swellen, dat zy gheborsten zijn: waer uyt hem het bloed zoo krachtelick beghonde te storten, dat hy haestelick daer van stierf.

Daerom de heylighe Artsch-vader Ioseph, zijn broeders, uyt Egypten, wederom naer huys zendende, gaf haer dit, in plaetse van alle lessen en vermaninghen: En vveest niet toornigh op den vvegh. Dit ellendighe leven en is niet anders voor een Christen, als een

[p. 316]

reyze en toe-gangh, tot dat eeuwighe leven; tot dat gheestelicke Canaan, dat hemelsche Ierusalem, dat boven in de hemel is. Laet ons dan niet toornigh zijn op den wegh, de eene tegen de andere: maer laet ons zoetelick en vredelick, met onze broeders, den wegh voorderen, die ons daer henen leydet. Laet ons alle oorzaecken af-snijden, en alle voor-wendselen van ons weeren, die ons in het minste het herte voor de gramschap zouden open stellen. De heylighe Iacob zeght kort en bondigh, dat de gramschap des mens Gods gerechtigheyd niet en vverckt. 't Is anders wel geoorloft, het gheweld van zich af te keeren, en die onder ons ghestelt zijn, met scherpe bestraffinghen, naer gelegenteyd van zaecken, aen te gaen: maer het moet evenwel zonder innerlicke toorne en ont-steltenisse des gheests zijn. Men zeght, datter niet zoo zeer en temt de grimmigheyd van een Olyfant, als het ghezichte van een Lammeken; noch niet zo licht en fteuyt de kracht van uyt-gheschoten koghels, als de zachtheyd van wolle of werck, of diergelijcke toe-ghevende stoffen. Alzoo, ghelijk de wijsheyd zeght, vvert een Vorst, door gheduldigheyd verzoent: ende een vriendelicke tonghe breeckt de hardigheyd. Laet ons dan deze dulle hitte bedwingen, en ons zelven meester maecken van die krachtige tochten, de de reden uyt haeren stoel, en ons uyt Gods wooninghe werpen.

Fortior est, qui se, quàm qui fortissima vincit
Mnia, nec virtus altius ire potest.

Neem dit in vergheldinghe, die gheen Latijn en verstaet:

't Js veel meer, te konnen leyden
Zijn begheerten, aen den band,
Als dat Princen vvijt uyt-breyden
Al de palen van haer land.

[p. 317]

 

Hy die meester is ghebleven,

 

Van de tochten van zijn hert,

 

Heeft alleen een vvare leven,

 

Vry van kommerlicke smert.

 

Al vvaer 't dat hy moeste blijven

 

In een hutt' van stroo en slijck;

 

Vaster zal hy daer beklijven

 

Als een Koninck in zijn rijck.