Emblemata of Zinne-werck
(1636)–Johan de Brune (de Oude)–
Auteursrechtvrij
[pagina 285]
| |
Een goed gelaet, een zoet verraed.
| |
 | |
Vertrouw niet al te licht het zoet gelach der baren,
Die haer zoo zacht en heusch geleert zijn t'openbaren:
Want die zich rust in zee, deur haere stilt' verleyt,
Die haest, in haeren schoot, te laet om hulpe schreyt.
't Is niet al goud, wat blinckt. Verlaet u niet op gunste,
Noch zoetheyd van gelaet: 't is recht de hofsche kunste,
Deur vriendelick gezicht, en deur beleefd ont-hael,
Te dooden met een kus, en zuycker-zoet regael.
| |
[pagina 286]
| |
Wt-legginghe.Gheen leegher dingh des weerelds, noch dat meer naer een bloot en kruypende herte smaeckt, als zijn beloften niet ghestand te doen. Waerom en zal ick niet opentlick durven weygheren, dat ick bedecktelick durve, niet in 't werck te stellen? Is het niet daerom, dat mijn voor-hoofd niet sterck ghenough en is, om het aen-zicht van mijn ghemoed aen te trecken? Zoo toon ick dan, dat ick veel minder ben, als die my durft klaerlick voor-legghen, dat ick noch met woorden, noch met ghebeer en durve af-slaen. Maer ghy ont-ziet den on-danck, en wilt de gapende met een ydel hope zuyghen, op dat zy van u gheen weer-zien en krijghen: en wilt alzoo met een dochter twee schoon-zonen maecken. Wel te rechte zeght Alcibiades, in die heerlicke maeltijd, van Plato zoo konstelick toe-bereyd, dat hy met schaemte over-loopen wiert, zoo dickwils als hy Socrates te ghemoete quam, om dat hy hem zijn belofte niet ghehouden en hadde: wenschende daerom, dat Socrates uyt dit leven mochte scheyden. Doch oordeelt hier van, met goed onder-scheyd. Evstathivs, de uyt-leggher van Homervs, ghetuyght ons, datter dry oorzaecken zijn, om welcker wille de menschen ghemeenelick ont-breken, om haer belofte te naer te kommen. De eene is, om dat zy, van het beghinsel af, een op-ghezet voor-nemen ghehadt hebben, om met een schoon ghelaet te bedrieghen; en niet belooft en hebben, als met zulck een meeninghe. De tweede is, om dies-wille dat zy, uyt eenighe tusschen-reden, zich berouwen over haer belofte: het welcke die ghene veel-tijds ont-moet, die lichtvaerdelick elck end' een beloven, zonder van te vooren te over-legghen, aen wien zy, van bloeds of ghewisses weghen, meest verbonden zijn. De derde, | |
[pagina 287]
| |
ende laetste oorzaecke is, om dat hy in on-moghelickheyd ghebrocht is, van zijn verbintenisse te konnen vol-doen. Het eerste, zeght hy, is een vrucht van booze wille; het ander, van een swack oordeel; het derde, van een kranck vermoghen. Het tweede magh zom-tijds, het derde moet altijds verschoont werden. Maar zoo veel het eerste belanght, daer van zeght Cicero: Totius injustitiae nulla est capitalior, quam eorum, qui cùm maximè fallunt, id agunt, ut boni videantur. Dat is: Het hoofd-stuck van alle on-rechtveerdigheyd is, als yemand met op-zet bedrieghende, nochtans het zoo weet te maecken, dat hy noch een goed man schijnt te wezen. 'T is nochtans onder onze menschen zeer gemeen, hoe-wel oock niet te verschoonelicker. Hoor, wat de Heydensche Poeet zeght:
Tuta, frequensque via est, per amici fallere nomen:
Tuta, frequensque licet sit via, crimen habet.
Dit is zijn meeninghe: 'T is een ghemeene wegh, en, als heel veyl, gheprezen;
Bedrieghen, deur de naem van een zeer goede vriend.
Maer of die wegh ghemeen, en veyligh oock kan wezen;
'T is een mis-dadigh stuck, dat menschen niet en dient.
Verre moet dan uyt onze herten verbannen werden, die bedrieghelicke reghel, die beyde de zijden, in onze gemeenen omme-gangh, schijnt vervult te hebben:
Promittas, facito. quid enim promittere laedit?
Promissis dives quilibet esse potest.
Dit zinght de zelve Meester:
Maeckt dat ghy maer belooft.
Wat kan belofte schaden?
Elck een hier deur ghelooft,
Dat hy is rijck gheladen.
| |
[pagina 288]
| |
Maer ick werde hier in-dachtigh van een droom, die dit Zinne-beeld tot een fackel zal konnen dienen. Jn 't kriecken van den dagh, wanneer de eerste droomen,
Ont-last van d'eerste mist, en d'alder-grofste doomen,
Ghedaelt deur d'horen-poort', niet met een leughen-beeld,
(Dat onze ziel beraeght, en onze reden steelt)
Maer met een waer ghezicht in onze herssens rijzen,
En in half-wacker slaep veel wonder' dinghen wijzen;
Verscheen voor my een vrouw, van gheen gemeene staet,
Maer hoogher van geboort, en van gheen menschen zaed.
Haer hayr was wonder schoon, en in haer Enghelsch wezen
Was ick en weet wat zoets, en oock wat groots te lezen:
Haer oogh-licht hadd' de zee zeer licht tot vré ghebracht,
En een droef hemels-lucht geheldert door zijn kracht.
Haer voor-hoofd was met eer en majesteyt beschreven,
Haer mond, half-lachs gestelt, scheen roozen uyt te gheven:
En als zy maer de deur' van hare stem ont-sloot,
Een heunigh-ratigh zoet uyt hare lippen vloodt.
Haer leden allesins verrijckt met Venus-gaven,
Die maeckten wien-ze zagh, van stonden aen tot slaven:
't Zy dat zy gingh of stond, 't zy dat zy sweegh of sprack,
Het alder-steeghste hoofd, het hardste hert zy brack.
Zy hadd' de handen vol, zoo veel zy konden vaeten,
Met ballen vol van winds, met flessen vol van staeten,
Met zacken vol van roock, met doozen vol van gunst,
Met burzen vol gestreel, en woorden vol van kunst.
Men zagh rontom dees Nymph' een groote bende krielen,
En met een groot ghedruysch demoedigh neder-knielen,
Scholieren, pen-ghesnor, Matroozen, hofsche lien,
En hacke-packxken zoon wiert oock daer by ghezien.
| |
[pagina 289]
| |
Jck merckt' oock met een oogh, aen hare zijde wrijven,
Een on-getijdigh volck van onbeschaemde wijven:
D'een sprack voor haeren man, en d'ander voor haer kint,
Elck een, naer dat hy was tot dees of gheen' ghezint.
D'een lagh wat naerder by, en d'ander meer verschoven,
Naer dat hy beter kost met deze vrouwe hoven:
Nochtans wiert elck end' een veel hope toe-gevoeght,
En yder niet vernoeght, gingh van haer gantsch vernoeght,
Daer hingh aen hare zijd', ghelijck een jaghers tasse,
Zeer groot, breed, diep, en hol, dat de gevrijde kasse
Van haren winckel was, met rijck gesteent' deur-wrocht,
Wt 't morgen-roodigh land van d'Indiaen ghebrocht.
Hier laghen in-gehoopt veel Commissarisschappen,
Raedsschappen van 't gerecht, veel Reken-meesterschappen:
Jn 't roeren wert gezien 't ampt van een President,
En wederom een staet my weynigh noch bekent.
Die onder-stond te staen naer 't ampt eens Pensionaris,
Of die om-helzen wou den last eens Secretaris,
Die zagh hier zijn gherief: Burghmeesters, Wet, en Raed,
Vroedschappen, Thresoriers, elck een vont hier zijn staet.
Maer die van leegher bloed, of kleyne van vermoghen,
Met een neer-valligh oogh, tot minder staten bogen,
En sloeghe oock niet mis; maer zaghen haer gherief,
Al was het haer noch niet bezegelt met een brief.
Die Roeper wilde zijn, of liever had behaghen
Het wapen op de borst van land of stadt te draghen;
Die dieven leyden wou, of liever d'eere droegh,
Dat hy-ze met een sweert, of heete roede sloegh;
Die 't volck voor-lezen wou, die kercken wou bewaeren,
Die met een sweep of stock de honden wou vervaeren,
| |
[pagina 290]
| |
('t Gezalfd' en raeck ick niet) elck toefde deze vrouw,
Elck kusten haer de slip, elck trock haer by de mouw.
Elck een was nijdigh-heet om in dees tass' te vissen;
Elck zocht zijn brand en koorts in deze beeck te slissen;
Elck zagh op haer geswel; en noyt haer yemand zagh,
Of wiert vervoert deur zucht van eer en groot gezagh.
Zoo yemand, als 't gebeurt, van spijt begon te groonen,
De vrouw stracks in de weer, die gingh het stuck verschoonen,
Zy hief haer tass' maer op, en toond' hem al de keur:
Maer als ick 't vond daer naer 't was recht een vogel-leur.
Zy was, oft anders scheen, aen d'alder-kloeckste lieden
Een stief-moer, die alleen met hope van haer schieden:
Aen ander' met een hooft van yzer, loot, of bert,
Naer haren lichten aerd, droegh zy een moeders hert.
D'een wiert terstont vernought, die sich oock stracks deed' achten;
De ander most, eylaes! op ydel hope wachten,
D'een thien jaer, d'ander vijf, d'een minder, d'ander meer;
En zommigh', hoe bequaem, en kreghen noyt een keer.
De een wiert uyt-gestelt, met wacht het sal haest kommen:
Een ander wiert ghepaeyt met deze blauwe blommen,
En twijffelt aen my niet, ick zal daer acht op slaen:
Maer 't zijn al linckernyen, zeer qualick om te raen.
Ick zagh mids-dien het volck een dicken aessem blaezen,
En met een noest gedrangh, ontrent dees Nymphe raezen:
D'een wreef den ander af, en spaerde moeyt noch pijn,
Om by haer, hoe het gingh, de naest en d'eerst te zijn.
Voor haer gingh, vol van pracht, met feestelicke treden,
Me-vrouwe de Fortuyn, die doof, blind, zonder reden,
En lichter als een pluym, en broozer als een glas,
Jn 't midden van het volck, als by gevalle was.
| |
[pagina 291]
| |
Haer wille was een wet om die om hoogh te trecken,
Om ghene weer te doen, het stof en d'aerd' te lecken:
Maer zottinn', als zy was, en vol van boozen aerd,
Deughd was by haer veracht, on-deughd in grooter waerd'.
Op dit gherucht des volcks, en al dit woeligh drijven,
En kond' ick oock niet wel meer in mijn ruste blijven:
Ick vliegh op met een sprongh, en ziende, voor mijn bed,
Zoo schoon een vrouw-persoon, zoo cierlick op-ghezet;
Ick neem de stoutheyd aen, deur keurigheyd ont-steken,
Te vraghen naer haer naem, en op dees wijs te spreken:
Goddinne, kom wat by, verhael my onverblomt;
Van waer ist, dat ghy zijt, van waer ist, dat ghy komt?
Waer zijt ghy, zegh my, t'huys? het schijnt wel aen uw wezen,
Aen uw ghebaer en draght, dat ghy niet zijt gherezen
Wt eenigh leegh gheslacht, dat noch in 't duyster light.
Uw wanghen, uwe mond, uw voor-hoofd, uw ghezicht,
En al wat aen u leeft, zijn merckelicke sporen,
Dat ghy niet van een vrouw, of sterflick mensch gheboren,
Maer van den hemel zijt: al wat mijn oogh oyt zagh,
't Js niet als duysternis, by dezen hellen dagh.
Mijn vraegh was nauw ten eynd, en noch half af-gesneden,
Haer antwoord was bereyd, met dier-gelijcke reden;
Ick ben Belofte, vriend, wiens hoogh en breed ghebied,
Noch aerd, noch zee, noch lucht, noch eenigh dingh ont-vliet.
De bende, die ghy ziet mijn treden warme maecken,
Die volght my op mijn woord, als een ghewisse baecken:
Jck ben ghe-eert, gevreest, en 't alder-sterckste hert,
Wanneer het my maer hoort, terstond verswacket wert.
Mijn wooningh is ghevest, daer ick my gae vermaecken
Jn huyzen hoogh-gebouwt, in princelicke daecken,
| |
[pagina 292]
| |
Daer zalen, kamers zijn, verciert met zijd' en goud,
Met gladde marmer-steen, met gittigh ebben-hout.
Al wat in hoogheyd is, de Princen en de Heeren
Van groot en en kleynder reeck', zy moeten alle keeren
Op d'herr' van mijn begeert: ick roer' om, en ick stil'
Volck, landen, huyzen, ste'en, al naer mijn enckel wil.
Jck maecke rust en vré, doe weeld' en rijckdom bloeyen;
Jck maecke twist en krijgh, doe nood en armoed' groeyen:
't Buyght alles onder my: een woord van my gezeght
Is stercker als 't ghebied eens Koninghs aen zijn knecht.
Het moedigh krijgh-geslacht, haer goed en bloed verstorten;
Het zee-volck insghelijcks haer leven gaen verkorten,
En al tot mijnen dienst: een yder die wat weet,
Die lijdt, om mijnen't wil, veel onrust, zorgh en leed.
Die hoogh-gebrauwde lien, die in de boucken vroeten,
En konnen, zonder my, haer dorst, noch hongher boeten:
Poëten zoucken my; wat penn', pinceelen voert,
't Is al met heeten lust tot mijnen dienst vervoert.
Het Kerckelicke volck ('t en dient niet al verschoonet)
Die zoucken somtijds oock van my te zijn beloonet:
Zieck-meester, Advocaet, Notaris, Procureur,
Zy komen al te zaem gevloghen naer mijn leur.
De fiere Courtizaen, die hovelicke gasten,
Ghedreven deur mijn zeyl, naer my gestadigh vasten:
De Raeds-heer, hoe geleert, hoe stemmigh dat hy zy,
En wie daer meer mocht zijn, zy roepen al naer my.
Mijn zijd' en is noyt vry van allerhande knechten,
Die onghetijdigh stout, als klissen aen my hechten:
Jck jaghe niemand wegh, maer houd' elck een by my,
Doch met een onderscheyd van hoogh en leegher ry.
| |
[pagina 293]
| |
De eene, neem' ick lust, tot hooghe staet te heffen,
Wat dat een deel ghesnor daer tegen staen en keffen;
De ander', noch zoo groot van wijsheyd en verstand,
Die houd' ick eeuwelick in een on-zeker stand;
En als zy grijs en grauw geworden zijn van beyen,
Jck zend' ze dan noch t'huys by haeren heyrd te schreyen,
Te wachten, met verdriet, te wenschen naer den tijd,
Dat zy van spot, en spijt, eens mochten zijn bevrijdt.
Ick vley', als ick beveel', en niemand kan het voelen:
Ick weet het waer', en 't valsch, zoo onder een te broelen,
Dat voedend' elck end' een, met ydel hoop' en waen,
Een yder, zonder grond, heel zeker dunckt te staen.
Zoo sprack dit listigh wijf, en noch meer ander dinghen,
Die ick niet derven zou hier nu te voor-schijn bringhen.
't Js oock hier med' genough, voor die maer slechts onthoud,
Dat hy is gantsch verdwaelt, die op Belofte bouwt.
|
|