Emblemata of Zinne-werck

[p. 277]

Emblemata. XXXVIII.

Liefdes brand verslint 't verstand.

Zoo ist met haer gestelt, die, door de lust der minnen,
Gesteken en vervoert, verliezen hert en zinnen.
De liefd' is als een hond, die dol en heet van bloet
Den mensche, door een beet, maeckt razend' en verwoet.
Dan loopt hy gins en weer, niet door hem zelf gedreven,
De kop die draeyt hem om, de herssens hem begeven.
De honger, strop en tijd, naer 't seggen van dien man;
Naer mijn, de helsche schrick dees siecken helpen can.

[p. 278]

Wt-legghinghe.

Wat vremdigheyd isser al van de liefde beschreven; maer hoe veel meer dwaesheyd wert daer in begaen! Daer en is niet zoo zeldzaem van de Poëten oyt verdicht, dat de Minne-priesters niet waerachtigh, of ten minsten waer-schijnelick maken. Daer ghinck wel zeven jaer zegghens toe, om alleen de frengien van dit fijne kleed te vertoonen, en slechts den om-treck, met doode verwen, af te schilderen. Die achter dezen Afgod verdult gheloopen hebben, zouden ons meer wonderen vertellen, als eenighe steert-sterre, of ander hemelsch schrick-teecken ons oyt voor-zeyd hebben. 't Is ons genoegh het opper-vlack te lecken, en het binnenste voor die te laeten, die haer kraen-halzen tot de grond van deze vuyle pap ghesteken hebben.

Het is zeker, dat ghelijckerwijs gheen geweldigher tochten in ons en zijn, als die door de wind van deze weereldsche liefde werden aen-gesteken; zoo en isser oock niet, waer in de mensche zijn edelste deel meer verbastaert, en hem zelven verre onder de on-redelicke dieren wegh-werpt. Men zeght, datter een kruyd is, Potamautis ghenaemt, het welcke den mensche, die daer af gheproeft heeft, zoo verbijstert, en buyten hem zelven stelt, dat hy om en weer loopt, als of hy herssens noch zinnen hadde. Wat zullen wy anders van deze vleeschelicke liefde zegghen, als dat zy is een dievegghe van de reden, een moordster des verstands?

D'een wenscht een hondeken te zijn, om gheduerigh op de slippen van zijn Ioffrouw te zitten. Een ander houd de vloon geluckigh, en verheft het on-kruyd, 't welck het vuyle sweet gebaet heeft. Deze draeght eenighe bandekens om den arm, die hy Faveurkens noemt, ghevlochten van zijde snoeren, en dat hoofd-ge-

[p. 279]

was, dat Iuffrouws herssens, als een vetten roock uyt-gedompt hebben. Daer zijnder oock gheweest, die haer Matresse over-leeft hebbende, dat smeerighe hayr besproken hebben, en haer rouw-kleederen daer mede gheboort. Zommighe zitten aen de mooze en jancken, en voeden haer met het on-zeker gheluyt, het welcke zy meenen onder het gehemelte van die zoete mond (als zy spreken) ghevormt te zijn: wenschende niet alleen de kruymtjens te eten, maer oock de beentjens te lecken, die noch vochtigh van haer zeever zijn.

Als zy nu de eere en het gheluck van haer ghezelschap hebben, 't is haer een groote genueghte, niet alleen de handen, maer de schaduwe daer van, jae van haer voeten te kussen. 't Is al gezegent, dat van haer gheroert en gehandelt wert. Daer zal-men 't zoo weten te passen, dat de plaetse van den beker, die van Iuffrouws koraele lippen, in het drincken, gheraeckt is, van Monsieur (hoe-wel on-weerdigh) niet en werde voor-by ghegaen. Al haer knicken en oogh-slaghen zijn zoo veel hangh-duymen, daer zijn deure moet op-draeyen. De maete van al zijn bedrijf wert by haer gekerft en ghesneden: en dry-dubbel gheluckigh is hy, wanneer hy weet de gelegentheyd te koopen, en die zachtste tijden van spreken waer te nemen.

En is hy oock niet wel een nedrighe dienaer, die gheen ander grootheyd en wenscht, als zijn leven lanck haer eyghen slave te wezen? Iae tot hier toe, dat gelijck eertijds de on-matige heersch-lust zoo verre uyt-geborsten is, dat de Romeynsche meesters het leven en de dood van haer slaven in haer gewelt hadden, hy niet alleenelick dat jock onder-gaen en wilt, maer zelfs zijn ziele vereyghenen, op dat hy geheelick ont-zelft, haer alleen zoude toe-kommen.

In het scheyden bijt hy haer, ick en weet wat vremde wenschen

[p. 280]

in d'oore. Zoo veel ghenueghte in haer slapen, als hy on-ruste en gewoel zal hebben, door den dorst van haer tegenwoordigheyd; zoo veel zoete droom-beelden, als hy zuchten om haeren't wille getrocken en traenen ghelaeten heeft. En als hy nu zijn af-scheyd genomen heeft, en half-weghe te huys gekommen is, zal hy zomtijds noch wel weder-keeren, om het klinck-ketentjen te kussen, en de klopper zijnen tol te gheven: daer by denckende, Gheluckigh tuygh, die zoo menigh-mael van mijn Enghel beaessemt, en van haer handen geraeckt zijt! Och of ick zomtijds mocht wezen, dat ghy zijt: haghel noch sneeuw en zoude my vervelen, noch mijn blaeckende vier in 't minste uyt-blusschen, dat anders gheen voedsel en begheert, als de geur van dien lieffelicken hypocras, die onder de slicke borst van mijn Goddinne gemaeckt is.

Dit en zijn gheen swanghere ghedichten, of verzierde kortwijlen, als in mijn eyghen hof ghegroeyt zijnde: daer en wert niet by-gedaen, dat ick eertijds niet gehoort, of in mijn leegher jaren ghelezen hebbe: als de tijd my zoo weynigh stond, als hy my nu dier en kostelick is.

Voeght dit daer oock by; (daer ick oock wel naerder bescheyd van gheven zoude) datter in onze eeuwe, onder onzen hemel gevonden zijn, die in het schrijven van een minne-brief, zoo verhit in haere herts-tochten gheworden zijn, dat zy een stucksken van haer vingher gesneden hebben, en het zelve, in den brief gesloten, aen haer Iuffrouw ghezonden hebben. En noch en zijn dit maer gemeene zelf-eynden; maer die het loot draghen, daer de weerde van het geheele laecken opgeslaghen is.

Die in de weereld leven, zullen dit met koude en lauwigheyd lezen, en misschien oock mede-lijden met my hebben; dat ick, met een magere stijl, als wondere vremdigheden voor-stelle, daer toe zy al huckende nauwelicks haer ooren en zouden leenen.

[p. 281]

Ick wil dat lichtelick toe-staen: doch ick en wil haer deze on-zinnighe wijsheyd niet benijden: maer, tot bewijs van ons voor-gestelde onder-werp, de zelve ghebruycken. Ariosto zal ons mede den zelven dienst doen.

Chi mette il pié sù l'amorosa pania,
Cerchi ritrarlo, en non v'inveschi l'ale:
Che non è in somma Amor se non insania,
A judicio de' savij universale.&c.
E quale é di pazzia segno piu espresso,
Che per altri voler, perder se stesso?
Varij gli effetti son, ma la pazzia
E tutt'una; però che li fa uscire,
Gli é, come una gran selva, ove la via
Conviene à forza à chi vi va fallire.
Chi sù, chi giu; chi ça, chi la travia.
Per concluder' in somma, io vi vo dire:
A chi in amor s'invecchia, oltr'ogni pena,
Si convengono i ceppi, e la catena.

Dat is:

Die zijnen voet in 't lijm van Venus looze stanghen
Ghezet heeft, treckes' uyt, al-eer hy wert gevanghen,
En aen zijn vlerck verlijmt: want liefde voor gewis,
(De wijze zegghen 't al) een groote dulheyd is.
En wat is (als ghy 't wel met oordeel zullet weghen,
En met gheen knibbel-lust moed-willigh gaen daer teghen)
Een uyt-gedruckter merck van dwaesheyd, als door min,
Verliezen eyghen zelf, om anders lust en zin.
De wercken zijn verscheen, maer om rond uyt te spreken,
De dwaesheyd is al een: welck als een bosch vol kreken,

[p. 282]

 

Vol heuvels en on-weghs, de reyzers gantsch verdwaelt,

 

Daer d'een hier, d'ander daer, d'een klimt en d'ander daelt.

 

Jn't kort, en tot besluyt, die in vrouw Venus handen

 

Wert oud en grijs, verstrickt door hare wijfsche banden;

 

Behalven ander straf, dees hem met recht toe-hoort,

 

Dat hy oock zy wel strack geketent en ghekoort.

Maer laet ons even-wel met deze straffe niet ghewieght zijn: maer zoo veel in ons is, hulp en water toe-bringhen, om dezen brand te dempen, of immers te minderen. Mach het even-wel niet baten, het zal ten minsten dit ghebruyck hebben, dat het tot een wensch van zijne ghenegentheyd, en een over-tuyginghe van anders moed-willighe dertelheyd zal verstrecken.

Waer uyt komt dan dit vuyle schuym der ziedende lusten, die des mensches leven met zulcke on-geregelde tochten, en on-rustighe beweginghen zoo over-dweerscht? Nerghens anders, als uyt eyghen liefde, en Gods verzuymenisse: of veel beter, uyt eyghen haet, en Gods verloocheninghe. Want zy schijnen wel haer zelven lief te hebben, die haer vleesch den vollen toom geven; maer in der daet, en hebben zy gheen meerder vyanden, als haer eyghen zelven. Zy verbannen God uyt haer herte, om den duyvel de heele ruymte te gheven; en daer gheen gheneuchte of gheluckzaligheyd en is, als in de ruste en vernoeginghe van de ziele, willen zy die zoecken in die vleeschelicke beweginge, die gheen dam of steutsel en heeft, als vermoeytheyd, of wan-hope. Dat is recht een hemel in de helle smeden: en den aerd van de visschen naer-volghen, die in de vloeden en stroomen van on-stuymige baeren haer vermaecken, en in stille wateren niet leven en konnen. Maer deze en konnen daer uyt, noch daer in leven. Hoe leven? Zeght beter sterven. Want zoo de ziele de oorsprongh des levens is, zoo

[p. 283]

en konnen zy niet leven, die de zelve versmoort of gheworght hebben.

Wat raed dan vrienden! Hoort tot dien eynde, wat den Oud-vader Avgvstyn bejeghent is. Deze heylighe man in twijffel staende, om hem zelven tot het Christendom te begheven, zeer dapper aen-ghevochten zijnde van de lusten des vleeschs, daer hy zeer toe gheneghen was, en die hem zeer swaerlick vielen te verlaeten, is in een hof in zijn eenigheyd gheweken, alwaer hy tot twee-maels toe de stemme van een kind hoorde, zegghende Neemt en leeft. Terstond op dat gheluyd, nemende de Brieven van de Apostel Paulus in zijn handen, vint hy, in het open-slaen, de laetste veerzen van het derthiende Capittel tot de Romeynen: alwaer hy deze woorden las. Laet ons eerbaerlick wandelen, als in den daghe: niet in brassen ende dronckenschap; niet in slaep-kameren ende wulpsheden; niet in kijven ende nijdigheyd: maer doet aen den Heere Iesum Christum, ende en bezorght het vleesch niet tot lusten. Dit gheheylighde Vat des Heeren, en heeft gheen ander spore of prickelingh van doene: zijn vlottende ghedachten werden hier door ghekalmt; zijn begheerten ghetemt en ghebroken. Ende het zy, dat deze stemme on-middelick van God quam; of wel ander-zins, door een Goddelick beleyt, gheschiet zy; hy nam een vast besluyt, zonder ander openbaringhe te verwachten, om dezen hemelschen raed geheelick naer te volghen, en zijn overigh leven God de Heere op te offeren. Het welck hy oock tot gewisse troost zijner zielen, en stichtinghe van zijne na-kommelinghen, gheluckelick vol-bracht heeft.

Dir is oock de opperste hulp-middel, die ick onze volgh-lusten kan voor-stellen. Want hier door wert-men allenghskens ghewent, zijn plicht te kennen; de zoetheyd van den hemel de smaecken; van die ysselicke smerten der hellen te verschricken. Hier door

[p. 284]

krijght-men ghemeenschap met God, en een zorghsaeme vreeze, om van dat verteerende vier niet verslonden te werden. 'T is zeker, dat het licht der Zeeuwen, de Arts-vader van onze Poëten getuyght:

Ghelijck-men 't zachte was ziet voor den viere vlieten,
Soo moet de vuyle lust uyt onzen gheest verschieten,
Soo haest men denckt op God. Een heyligh over-legh
Versterckt een swack ghemoet, en drijft de zonden wegh.