Emblemata of Zinne-werck

[p. 268]

Emblemata. XXXVII.

Vrienden en Neven zijn best bedreven.

Wat zucht, wat nijd, wat strijd, wat vremd' en vuyle stucken,
Wat mangelingh, wat koop, wat list, wat helsche tucken!
Daer botheyd, en gebreck van wijsheyd, en verstand,
Daer kindsheyd, ezels aerd, alleen heeft d'over-hand.
Daer deughd, bequaemheyd, gheest, geleertheyd, goede zeden
Wert t'eene-mael verzuymt, en mette voet getreden.
Zoo steelt dees lompe boom, onaerdigh, zonder vrucht,
Dit zoet, en e'el gewas, den hemel, zon, en lucht.

[p. 269]

Wt-legginghe.

Hoe-wel wy den hemel veel schuldigh zijn, dat onze staet ghezuyvert is van vele feylen, die in andere regieringhen noch groen, en in haer volle kracht zijn; nochtans en konnen wy ons niet beroemen, dat alle plaetsen ende leden daer van zoo gaef en ghezont zijn, dat het schadelicke ambacht van kuypen daer niet somtijds ghepleeght en wert. Doch het heeft zoo toe-ghegaen van alle tijden; hoe-wel in d'eene plaetse meer, in d'ander min. Niemand en dencke dat hem een witte kraye, of blauwen hond ont-moet is, die te zijnen aen-ziene reden heeft, om daer over te klaghen; zegh veel liever te bedancken. De mensche van in-borst, en aen-gheboren aerd, tot grootsheyd en hoogheyd ghedreven zijnde, ghelijck hy een vermomde koppelaer is van zijn eyghen zelven, zoo zoeckt hy oock die ghene op te voeden tot het tsop der eeren, met wien hy door bloed of maegh-schap gehecht, en alzoo ten deele eens geworden is. Dat en moet oock gheen zeldzaem geluyd in onze ooren maecken. Niemand van ons zoo vroom, niemand zoo nauw luysterende naer de gewisse, die zich zelven niet en zoude veroorloven, zijn naer-bestaende, als het verschil niet groot en is, voor andere te stellen, en zijn gunste en stemme voor haer te doen ghelden. Maer gheluckigh is het land, en dry-dubbel gheluckigh, daer de Godvruchtigheyd de eerste zijde vult, en die meest in bedenckinghe vallen, die een reuck van een ghewissigh leven van haer gheven. God is alleen een herten-kenner.

Ons voor-nemen en is niet (dat verbiede de hemel) dat wy ons vaderlandsche asschen zouden bepissen (ghelijck de Latijnen bykans in haere taele spreken) of een mist-korf op ons hoofd te

[p. 270]

zetten, om daer van bedrupt te werden, en een vuyle stanck te maecken. Dit zy een ghemeene wet:

Al is uw vader-land niet vry van alle vlecken,
En dat het hier, of daer wat springhet uyt de band;
'T en staet een kind niet toe, zijns vaders schaemt' t'ont-decken,
Veel minder noch het quaed van zijn gheboortigh land.

De Fransche Naso is even-wel misschien te ont-schuldighen, die tot verberinghe, en niet tot verwijt, de on-ghezondheyd, en on-ghezouten handel van zijn vader-land, op het groote weerelds tooneel, te voor-schijn brenght. Dit zijn zijn woorden:

..He! qui faict que la France
Charge souvent d'honneurs son asnesse Ignorance,
Si ce n'est une envie? envie, qui ne veut
Souffrir une vertu, qui trop plus qu'elle peut,
Se perdant pour la perdre?

Dit zeght de Poeet:

Ah, schadelick verdriet! waer van komt ons dit quaed,
Dat Vranckrijck, deur den band, haer ezelinne laet,
Jck meen' d'Onwetenheyd, met eeren, en met staeten,
Als deur een bleecke nijd? nijd, die niet toe kan laeten
Een deughd, die meer als zy in haeren boezem draeght;
Maer liever zich verderft, als zy maer deughd en plaeght.

En verstaet hier niet, deur d'Onwetenheyd, alle menschen, die niet met ydele tijtelen van gheleertheyd ghelaeden gaen; maer die van natuerlick vernuft, godvruchtigheyd en burgherlicke wetenschap, ont-bloot zijnde, gheen ander kennisse van haer en geven, als dat zy Heeren ghenaemt werden. Want hoe vele zijnder over-al, en by namen in onze regieringhe, die zonder wetenschap

[p. 271]

van Latijnsche letteren, Doctoren en Licentiaeten verre achter rugghe laeten; en daer van de ghemeene staet meer nuttigheyd treckt, als van die Meesters by dozijnen, die haer kamers vol boucken ghevult, maer het hoofd vol ledigheyd en ydelheyd hebben.

Gheen on-lijdelicker volck,
Als die met een dicke wolck
Van goed-dunckens leugen-beeld,
Hert en ooghen heeft bescheelt.
Die alleen op 't parckement,
Dat ons Vranckrijck licht'lic zent,
Om ghelelijt kroone-goud,
Al zijn eer en wijsheyd bouwt.
Oh! hoe menigh arme quant,
Draeght de ringhen aen de hand,
Teeckens van een meesterschap,
Die een veel-kouleurigh kap,
Of een smeerigh ambachts-mouw
Veel-licht beter passen zou!
Die, met meulen-stof bemeelt,
Even-wel den Al-weet speelt,
En met meesterlick besluyt,
Zedigh' herten lachet uyt:
Jae wiens leegh-ghezoolde schoen
Hy niet waerd is uyt te doen.

Maer dit is te beklaghen, datter, in eenighe land-streken, menschen ghevonden werden, dien de gheleertheyd verdacht, en de gheleerde veracht zijn: die gheen ander reden en zouden weten te gheven, waerom zy deze den rugge keeren, en gene de borst en armen openen, als om dat zy (st!) dat ick niet zegghen en durf.

Die niet en zien, wat God, ghewisse, keuren, wetten,
Noch wat de dienst van 't land byzonderlick vereest;
Maer tot een wit, en maet, zich aen haer zelven zetten,
En pooghen, dat het al magh schoeyen op haer leest.

Maer on-gheluckigh zijn oock die staet-zuchtighe zotten, die niet anders en droomen, noch en verzinnen, dan hoe zy best tot die glanssige slavernye geraecken zullen: die het grootste gheluck achten, te derven het geluck van een zoet, on-onderworpen leven.

[p. 272]

 

Celuy n'est pas heureux, qu'on monstre par la rüe,

 

Que le peuple cognoist, que le peuple salüe;

 

Mais heureux est celuy, que la gloire n'espoint,

 

Qui ne cognoist personne, & qu'on ne cognoist point.

Dat zoude in Neerlands luyden:

Gheluckigh is hy niet, die langhst de straet ghewezen,
Van yder is bekent, van elck een wert ghegroet;
Maer die, wiens hert en gheest deur eer niet is gherezen,
Die stil, en on-bekent, zijn eyghen dinghen doet.

Want voorwaer die zijn voet eens ghestelt heeft op de trap van eere en staet, die magh de gherustigheyd wel den zack gheven: zoo-men anders die ghelooven magh, die de ervarentheyd tot bewijs voort-brenghen. Ubi diligentia est plena simultatum; negligentia, vituperationum; severitas, perniciosa; liberalitas, ingrata. Daer, ghelijck Cicero zeght, de neerstigheyd vol veete is; de nae-latigheyd vol verachtinghe; de strafheyd schadelick; de mildigheyd, on-aen-ghenaem. Daer de eene jelourzye de andere baert: daer altoos te hacken en te weeren, te stooten, en te wijcken is. Daer ghelijck Plato schrijft, de vreught zich heeft ghelijck een dragende bloed-sweere, klaer blinckende deur een verborghen vier, en innerlicke ont-stekinghe; die noch vryen gheest, noch gherusten azem en treckt. Ghewisselick, zoo een hand-wijlighe eere zoo diere moet ghekocht, en zoo zuerlick betaelt werden; wie onder ons en zoude zich niet liever daer van verbannen, en met de oude wijze van de beste eeuwe, zich begheven tot de zoete onnoozelheyd van een ackersch, of bouwersch leven, en alzoo een opene vryheyd ghenieten, dan zoo ellendelick te sticken, in de banghe lucht, van dat steedsch ghedrangh, daer 't u alles zoo zeer teghen de borst is? Prijs-weerdigh is Hippolytvs, by Senecam, die zo treffelick de zake met de naelde raect.Hoor hem in zijn eyghen tale.

[p. 273]

 

Non alia magis est libera, & vitio carens,

 

Ritusque melius vita quae priscos colat,

 

Quam quae, relictis mnibus, silvas amat.

 

Non illum avarae mentis inflammat furor,

 

Qui se dicavit montium insontem jugis:

 

Non auri populi, & vulgus infidum bonis,

 

Non pestilens invidia, non fragilis favor.

 

Non ille regno servit, aut regno imminens,

 

Vanos honores sequitur, aut fluxas opes,

 

Spei, metusque liber: haud illum niger

 

Edaxque livor dente degeneri petit.

 

Nec scelera populos inter atque urbes sita

 

Novit; nec omnes conscius strepitus pavet. &c.

Hy wilt zegghen, naer onze moeders spraeck:

Gheen ander meer gherust, gheen ander vryer leven,
Gheen dat zo feyl-loos is, by wien meer is ghebleven
De oude wijs' en deughd, als dat verlaeten heeft
De mueren van de ste'en, en in de bosschen leeft.
Die zich geheylicht heeft den toppen van de berghen,
En zal gheen dulligheyd van ghierigh herte terghen;
Gheen valsch en trouw'loos volck, geen vuyl gepuffels lucht
Gheen pestsche nijdigheyd, gheen brooze gunst, noch zucht.
Het rijck hy niet en dient, noch leght op 't rijcke laeghen,
Gheen ydel eer hy volght, gheen gheld-lust komt hem plaeghen,
Vry van al hoop en vrees, gheen wraet, of swarte beet
Van on-gunsts bastaerd tand, zijn in-gewand op-eet.
De linckerny des volcks, de steedsche schelmeryen
En kent hy oock niet eens, en zoud' hy oock niet ly'en:
Al wat-men klapt of snapt, in 't minste, noch in 't meest,
Gherust en on-bewust, de zulcke niet en vreest.

[p. 274]

Even-wel en wil ick hier niet alle menschen af-schricken, om zich t'eenemael de regieringhe van haer lieve Vader-land te ont-trecken: en die by namen, die God de Heere met bequaemheyd, en vereyschte gaven ghekroont heeft. Want de machten en ampten zijn van God de Heere in-ghestelt en bevestight, op dat het menschelick ghezelschap in orden, en goede tucht zoude mogen ghehouden werden. Daer en is gheen macht dan van Gode, en die machten zijn, zijn van Gode gheordonneert. Behalven dat het een klaer bewijs is van een na-laetighe en sloffighe ziele, voor zich zelven alleen te leven, en zijn keersse onder een koren-mate te versteken: wanneer ghy u Vader-land, met een goede ghewisse, al waer 't oock, met uw groot on-ghemack, dienst en nuttigheyd kont by-brenghen. Iae de wetten hebben hier in oock zoo neerstelick voor-zien, dat zy de on-willige daer toe ghedrongen hebben. Zoo spreken de Keyserlicke in-stellinghen. De munerib. & honor. Zoo yemant een Magistraet verkoren zijnde, het op-gheleyde ampt weyghert te bedienen; zal ghedronghen werden door de Presidenten het ampt aen te nemen, met zulcke hulp-middelen, als de vooghden plachten ghedronghen te werden, om aen te nemen den last, die haer wert toe-ghevought. Maer het gaeter huyden ten dage alzoo toe, dat deze wet niet vele en houft te werck gestelt te werden. Wie isser nu, die met Saul zich onder de vaten versteken zoude, wanneer hy tot een hooghe staet zoude gheroupen werden? Iae men vint-er ghelijck eertijds by de eer-zuchtige Romeynen, Quos tanta invasit honorum cupiditas, ut vel clum ruere, dummodo Magistratum adipiscerentur, optarent: Den welcken (als Varro spreeckt) zoo groote begheerte van eere in-ghenomen heeft, dat zy wenschen zouden, dat de hemel viele, als zy maer een Magistraetschap verkrijghen konden. Daerom heeft eertijds Alexander Severvs grooten lof verdient, die de eer-ghierighe menschen, en

[p. 275]

die naer staeten stonden, niet alleenelick als on-nutte, maer oock als schadelicke pesten, uyt alle regieringhe ghehouden heeft; en daer-en-teghen stille lieden, die de ruste van een in-ghetogen leven zochten, doch bequaem en voor-zichtigh waeren, daer toe ghedwonghen. Alzoo wanneer hy eens yemand tot een hooghe staet bestemt hadde, die, op dat hy daer toe kommen zoude, zich in de vlucht begheven hadde, heeft den zelven metter haesten, hoe-wel hy zeer teghen-worstelde, wederom doen haelen, en met die weerdigheyd vereert; zegghende tot hem, dat die alleene de eere weerdigh waeren, die zich de zelve niet weerdigh en hielden. De zelve Keyser heeft oock met een zoete streke Ovinivm Camillvm uyt het ghetal der Raeds-heeren ghestelt, om dat hy verdacht was naer het rijcke te staen. Want als hy hem te Hove gheroupen hadde, heeft hem, hy met een kleyn mondeken, bedanckt; dat hy zorghe van de Republijcke, die de on-willighe op-gheleyt wiert, van zelfs hadde willen aen-veerden. De zelve wijsheyd heeft Carel de Wyse, Koninck van Vranckrijck oock ghebruyckt, die het Conestabelschap van het rijcke aen Bertrandus Gvesclinvs op-ghedraghen heeft, die het zelve, langhe, en vele van zich gheschoven hadde: verklarende dat het hem meer als ghenough was, dat hy de plaetse van een Ridder vullen mochte: zegghende daer by, dat die weerdigheyd zoo over-groot was, dat die zich behoorlick daer in quijten zoude, niet zoo zeer de gheringhste, als de grootste van het rijck bevelen zoude: en dat zijn fortune en zedigheyd zulcks niet lijden en konde, dat hy over de Neven, en bloed-verwanten van de Koninck heerschappye voeren zoude. Waer op de Koninck dit voor andwoorde gaf: wacht, dat ghy niet en meent Bertrande, dat uw weygheringhe by my plaetse hebben zoude. Want ick noch Broeder, noch Neve, noch Prince, noch Graef, noch Baender-heere in mijn rijck en hebbe,

[p. 276]

die u niet ghewillighlick en zal ghehoorzaemen: en die anders doet, zal mijne macht en de uwe, met zijn ongheluck bevestigen. Waer door hy over-wonnen zijnde, hem eyndelick heeft laeten ghezegghen.

Maer het waer oock te wenschen, dat over-al die Godvruchtigheyd en voor-zichtigheyd ghebruyckt wiert: dat, ghelijck die Princen deden, oock de bequaemste, en verstandighste tot de eerste plaetsen verheven wierden. Oh, of niet het tegen-deel in zommige landen bespeurt en wiert! Hoor, wat de President du Vair zeght: En ce temps rien n'a tant empesché les honnestes gens d'avoir des biens & honneurs, que de les meriter. Zoo spreeckt oock de Diane van Monte-major: Estamos a tiempo, que merecer la cosa, es principal parte, para ne alcançar-la. Dat is: Wy beleven eenen tijd, daer niet zoo zeer de eerlicke lieden verhindert heeft, goederen, en eere te hebben, dan de zelve te verdienen. Maer stelt hier teghen het mannelick ghemoed van Boethivs, die de hooghe staeten met een ander ooghe in-ghezien heeft. Zoo dondert hy:

Quid dignum stolidis mentibus imprecer?
Opes, honores ambiant.
Et cum falsa gravi mole paraverint,
Tum vera cognoscant bona.

Dat is:

Wat zal ick tot een vloeck de zotte zielen zenden?
Dit: dat zy haer tot eer, en rijckdom mochten wenden.
En als in't valsche goed nu is ghestelt haer voet,
Elck van haer weten magh, welck zy het ware goed.