Emblemata of Zinne-werck

[p. 261]

Emblemata. XXXVI.

V zelven hoort, gheen ander woord.

Maer Iffrouw, ziet ghy niet de reden van u winnen?
't Is zeker tot u spot, dat ghy niet kont verzinnen,
Dat al wat dees verliest, met een benaut ghelaet,
Tot u vermaeck geschiet, met voor-bedachten raed.
Dan wilt ghy even-wel uyt dit gespel wat leeren,
Tot bet'ringh van uw ziel? wilt uyt uw boezem weeren
De slim' laet-dunckentheyd, die veel van u verleyt,
En doet als vast om-vaen, al wat u wert gezeyt.

[p. 262]

Het gaet zoo gemeynelick toe: zoo wanneer de jonghe luyden, die de Natuere tot onderlinge vermaeckinghe en vol-maeckinghe, in de weereld gheplant heeft, by den anderen kommen, datter dan eenighe speeltjens of kort-wijlen verzint werden, waer deur men den tijd met de schouders mocht stooten, en de uyren (maer beter ons zelven) bedrieghen mochten. Het Kaerd-spil en is hier onder niet het on-ghemeenste, waer van dat zommighe Godsgheleerde mannen, oock in onze tijden, in 't breede gheschreven hebben; wiens ghevoelen, buyten deze plaetse, en van een ander penne is, te over-weghen, tot aen-neminghe of verwerpinghe. Dit hebb' ick gheleert, naer de leeghe jaeren, die my over het hoofd gherolt zijn, datter niet ter weereld in onze zinnen vallen kan, daer in een op-merckende ziele gheen stoffe van leeringhe of onder-wijzinghe scheppen en kan. In dit spel, ghelijck in alle andere jonghelicke vonden, is te bemercken, hoe dat het jonghe goedjen, wanneer het van des moeders zijde ghespeent, nu eerst zijn aen-ghezicht beghint te verstercken, om ghebaerde kinnen aen te zien, zich laet vleyen en uyt-strijcken, door een kinderlicke vermetenheyd, die in haeren boezem ghevoedt wert.

Siet my dit Zinne-beeld aen. Ghy ziet daer een jonghelinck zitten, gantsch, ghelijck het schijnt, bekommert en versuft, door het verloop van zijn spel, daer hy noch mouwe, noch lap en weet aen te zetten. De beeste is in 't garen: 't is al verbrot, deur het kloeck teghen-beleyd van deze blijde maeghd, die haer zelven streelt, en ghelijck-men zeght, den aers-douck op-steeckt, om dat zy meynt haer koecke zoo wel gebotert te hebben, dat den jongh-man niet veel en kan over-schieten. Maer 't zijn koecken van des

[p. 263]

jongh-mans deegh. Zy veeght haer zekven de neuze, maer 't is met een neus-doeck, die deze hovelingh genaeyt heeft. Zy meynt te winnen deur haer eyghen kloeckheyd: maer 't is des jongh-mans ghemaeckte swackheyd. Zoo wert zy gekittelt aen de zijden, daer de teerste aderkens van haer zoetste gevoel spelen.

Maer eer ick meer zegghe, zonder verlof, ick zie een groote bende, die my te lijve willen, en verwijten my deze verwijtinghe, of, ghelijck zy 't duyden willen, dit spottelick belach. Maer, hola, blijft wat stille, en hoor mijn verdedinghe, al-eer het vonnisse gestreken werde. Ick spreke, ghelijck ick te vooren ghezeght hebbe, van dat jonghe volck, die ghelijck de mossels on-zeker zijn, of zy oock moeten onder de vis ghetelt werden: die nauwelicks uyt haer kindsheyd getreden zijnde, de wille-kom van de eerste jaren des bescheyds geven, om alzoo in de rolle van de houwbaere geschreven te werden: die noch den handel van dat jonghelick bedrijf niet gepleeght en hebben; en noch niet gheleert en zijn, wat saucen daer toe ghemaeckt, wat spijzen daer op gedischt werden. Anders, naer dat ick late, en zelden onder die kudde ghekommen hebbe, moet ick ruymelick bekennen, vele onder die bejegent te hebben, die aen ons geslachte niet schuldigh, maer veel ten achter zijn. Neem dit tot een gods-penninck:

Och hoe menigh ydel bouck,
Laeckt de feylen van den douck!
Och hoe veel on-nutte blaen
Hebben 't op de vrouw ghelaen!
Die nonchtans aen ziel, of lijf,
Noch in eenigh hand-bedrijf,
Noch in herssens, noch in zin,
Niet en mincken erghens in,
Daer in dat wy in het minst
Zouden hebben recht van winst.
Maer zoo 's weerelds orden liet,
Als zy wel het zelve vliet,
Dat het kloecke vrouwe-volck
Mochte zijn der mannen tolck,
En beschrijven en verslaen
Wat van ons al wert gedaen,

[p. 264]

 

En dat noch met reden-schijn,

 

't Zou met recht te duchten zijn,

 

Dat ons pracchen en ghepof

 

Maer zou wezen wind en stof.

Even-wel en moet haer swackheyd niet ghevleyt, of gheviert werden, gelijck het ghemeenelick geschiet, wanneer de jonghmans die eere en het geluck hebben (dat zijn de kunst-woorden) om haer ghezelschap te genieten. Hier door wert het deegh gehevelt en gezuer-deesemt: het herte rijst op in alle waen en hooge vermetelheyd. Haer kleyne deughdekens, werden tot hooge berghen verheven, en haer feylen bedeckt of verschoont. Is Ioffrouw met een bruyn vel over-trocken, daer werden duyzend spreeck-woorden verzint, om deze verwe prijzelick te maecken. Bruyne verwe is de liefste. Fille brunette est de nature gaye & nette. Bruynigheyd en is geen smet, want die die heeft is gaeuw en net. Daer werden meer witte eyer-schalen als bruyne peper wegh-geworpen. Bleeck-vijste maeghden my noyt en behaeghden. Is zy oock merckelick leelick, en daer geen zalve van schoone woorden aen te strijcken is; daer wert oock al raed toe ghevonden. Beauté & folie vont souvent en compagnie. Schoonigheyd en zotternye zijn altoos in compagnie. Belle femme, mauvaise teste. Schoon van leden, leelick van zeden. Schoone vrouwen zijn quaed om houwen. Schoone vrouwen doen menigh man rouwen. Zoeckt ghy deughd en eerbaerheyd, zoo wacht u voor de schoonigheyd. Hier op kan te passe kommen, dat my t'anderen tijde ont-vallen is:

Niemand zy hier in ghestoort,
Zelden zal-men zien accoord,
Zelden is de eer en schaemt,
Met het zoete schoon verzaemt.
Zoo misschien (als ick wel ghiss')
Erghens een te vinden is,
Die noch jonck en on-gehouwt,
Beyde die heeft t'saem ghetrouwt,
't Is een alzoo zeldzaem dinck
In dees ronde weerelds rinck,
Als een ey is van een haen,
Of wel als een swarte swaen.

[p. 265]

 

't Schijnt, gelijc des schoonheyts beeld

 

Veel-sins van de teerheyd deelt,

 

Dat de ziel oock, slap en teer,

 

Niet en biedet eenigh weer.

 

Of wel dat zy als een doel,

 

Van zoo menigh hitsigh boel,

 

Stadigh schoot op schote krijght,

 

Tot zy eynd'lick neder-zijght.

Dat in 't voor-by-gaen: om geen beuzelinghen te verliezen. Zoo nu misschien deze Iffrouw van lenghde zoo mis-deelt is, dat haer kinne komt te passen op de hooghte van ander lieden heupen; hier heeft het vleyende vernuft oock in voor-zien. En petites boistes met on les bons onguens. In de kleynste dooskens leght-men de kostelickste zalven. En petite teste gist grand sens. In kleyne hoofden steeckt veel wijsheyds. Kleyn van lichaem, groot van couragie.

Zy draeght, in deze kleyne borst,
Het herte van een groote vorst.

Alzoo wert de luys in de pels ghezet: het loopende peerd de spore gegheven. Vele beklaghen haer van de trotsheyd en overmoed, die in dat gheslachte ghevonden wert: maer zy zijn 't die den haeck ghemaeckt hebben, daer zy haer kleederen aen scheuren. En ondertusschen werden die teere ghemoederen bedorven, al-eer zy eenighe vastigheyd hebben. Zy werden Goddinnen genaemt, uyt vleeschelicke afgoderye; maer dit kan hier by-gevought werden, dat zy met de Goden dezer aerden dit gemeen hebben, dat zy door pluym-strijckers en vlaey-backers bedorven werden. De kinderen der Koninghen, zeght Carneades, en konnen niet ter deghe leeren, als te peerde rijden. Deze moedighe beesten en passen niet meer op een goude-laecken kleed, als op een leren brouck: beyde moeten gelijckelick in 't zand, zoo zy niet op haer hoede en zijn. Alzoo en konnen de jonghe Ioffrouwen niet beter leeren (maer zegh vry erger) als die leege en schadelicke vley-konst, de rechte leer-meester van hoogh-moed en op-geblazene vermetelheyd.

[p. 266]

Hier van moet ick wat tot waerschouwinghe en verbeteringe zegghen. En ter eerster in-gangh, komt my die groote zede-meester te vooren, die met deze woorden de zorgelickheyd van deze koortse te kennen geeft: Ut in corporibus morbus segnitie & lassitudine praesentitur: sic infirmus animus, priusquam opprimatur, praesumptione quatitur. Dat is: Ghelijckerwijs in de lichaemen, deur lafheyd en loomigheyd, de zieckte van te vooren gevoelt wert; zoo wert een swack ghemoed, eer het onder-druckt wert, deur vermetelheyd gheschut en gewagghelt. Waer deze helsche beeste haer zelven in-gedronghen heeft, wert alle het zaed der deughd verslonden, en de ziele van alle over-blijfsel des goeds berooft. Democrates nu heel oud en en kort-ae'migh geworden zijnde, klom zeer blazende en hijghende op het kasteel van Athenen: het welcke van yemand gemerckt zijnde, zeyde, dat hy even-eens dede, als die van Athenen plachten te doen, te weten, groote dinghen te blazen, en weynigh te deughen. Een aerdighe beschrijvinghe van een opgheblazen ghemoed, het welcke ydel van alle waere deughden, nochtans met groot geruchte snorckt en blaft, als of het veel wonders, en groote dinghen waere. De blaes-balcken van de longer, met wrotte zucht op-ghespannen zijnde, en konnen gheen heylzaeme koelte aen het herte gheven. En wanneer oock een ziele met deze zieckte door-droncken, haer goddelicke beweginghen van nederigheyd beghint te missen, de Celle-broers van de helle moghen haer wel gereedt maecken, om deze wan-schapen ziele wegh te voeren, ter plaetse daer haeren vader woont. Dit zy voor de stoock-vieren en brand-stichters van zulck een feyle:

Jonghe jeughd, en on-verwelckt,
Die de Ioffers ooren melckt,
Die haer strijcket, die haer streelt,
Of zy waeren gheen gedeelt
Van de woonders dezer aerd,
Maer veel hooger dingen waerd.

[p. 267]

 

Die uw daeden toe-bereyt

 

Met bedrogh en listigheyd,

 

Die uw woorden koockt en zoet,

 

Als een kock zijn spijze doet;

 

Zegh my, eer ghy van my wijckt,

 

Weet ghy, wien ghy wel gelijckt?

 

Weet ghy (neen ghy, als ick giss')

 

Wat uw konst en ambacht is?

 

Hoeren bootst ghy konst'lick naer,

 

Met u gantsch vermomt gebaer,

 

Die van haer gemaeckte schijn

 

Heel en al vervremdet zijn.

 

Maer noch komt hy naerder by,

 

Die u stellet in de ry

 

Van die met den swarten raed

 

Van den duyvel omme-gaet.

 

Die verderven graen en vlas,

 

Zaet en allerley ghewas,

 

Allerhande vrucht en stof,

 

Door het spreken van haer lof.

 

Alzoo dood een vleyder oock,

 

Deur den nevel en den roock,

 

Deur een bitter-zoet verhael

 

Van een lof met leughen-tael.