Emblemata of Zinne-werck

[p. 238]

Emblemata. XXXIII.

Gheen meerder vlecken, als Iffrouw-ghecken.

Dees rijt den oever langhst; hy meent, hy ziet het spoken:
De eenzaemheyd hem schrickt; zijn herssens wonder koken.
Hy loop', hy gae, of stae, hy treck', of loss' den toom,
Het zelf wert hem vertoont, ter zijden, in een doom.
Zoo werden af-gebeelt ons dwaze jonghe-mannen,
Die naer haer liefs bedrijf, haer lijf en ziel-schaer bannen:
Wat dat sy prijst of laeckt, wat dat sy doet of laet,
Het zelf, als in een glas, in haer gebeeldet staet.

[p. 239]

Wt-legghinghe.

Eer wy naer de weer-klanck luysteren, laet ons eerst zien, waer dit gheluyd van daen komt. De zien-konste leert ons, dat de stralen eenes yders lichaems, niet alleenelick van de spieghels, maer oock van het water, dicke lucht, en grove dampen, weder-gheslaghen werden. Hierom gheschiet het veel-tijds, dat des midder-nachts, de lucht dan duyster, en ghelijck te zamen ghestolt zijnde, onze ghedaenten, deur een spieghelachtigh in-drucksel, zomtijds ghezien werden; voornemelick zoo het ghezicht verstompt, of veroudert is. Daerom oock de oude luyden, die van weghen haer swaere jaeren, het gezichte benevelt hebben, ghemeenelick deze waen-spoken ont-moeten: oock de drup-ooghen, of die uyt eenighe groote ont-steltenisse, verkrenckt zijn in haer ghezichte, zullen zomtijds, niet zonder groote eyselickheyd, en verbaestheyd, de zelve zien; daer zy evenwel niet anders als voor haer eyghen gedaente verschrickt zijn. Derhalven Orestes, deur waecken, vreeze, droefheyd, en benautheyd des ghemoeds, uyt-gemerghelt, en by-naer ont-daen zijnde, om dat hy zijn moordersche handen aen zijn eyghen moeder gheleyt hadde, en daerom met groote schrick en sidderinghe uyt-roepende:

O moeder! laet niet meer dees felheyd u behaghen,
Om zulck een slangh-gedrocht, vol schricks op my te jaghen.
Zie, zie, ô schrickigh dingh! waer, waer ist dat ick blijf?
Ah, ah! zy loopen toe, en willen my te lijf.

Wert, met deze andwoorde, van Electra, tegen-gheroepen:

Rust, rust, ellendigh mensch; wilt uyt uw bedd' niet vlien.
Houd op, gh'en ziet het niet, dat ghy daer meent te zien.

[p. 240]

Hoe-wel zulcke schrickselen den menschen die van een quade ghewisse ghepijnight werden, niet zonder Goddelick bestier en werden in-geworpen, nochtans gelievet de Heere menigh-mael, daer hy alles zonder middelen kan uyt-rechten, deze natuerlicke middelen daer toe te ghebruycken. 't Is vertellens weerdigh, dat van eenen Vitello, een treffelick wis-konstenaer, verhaelt, en hier vooren van ons af-gebeelt is. Deze uyt-muytende man hadde een zeker vriend, en med-ghenoot van zijn studien, die hem zelven, by nachte en by dage, deur over-groote neerstigheyd verkerckerende, daer deur een zeer weeck en lekende ghezichte ghekreghen hadde. Waer op hy, by nachte, ergens moetende verreyzen, heeft zijnen wegh, langst den oever van een riviere, gemaect, daer dan ghemeenelick de lucht heel wolckigh en nevelachtigh bevonden wert; alwaer hy eenen anderen Ruyter nevens hem ghezien heeft, alles puntelick naer-doende, dat van deze man, naer ghelegentheyt, voor-ghedaen wiert. Door dit schrick-teecken verbaest, en van benautheyd by-kans versmacht zijnde, doen hy eyndelick by Vitello weder-gekeert was, en zijn ghevaer, met groote verwonderinghe, aen hem geopent hadde, heeft hy leeren verstaen, dat hy zijn eyghen zelven tot schrick gheweest was, en niet anders als zijn eyghen beeld, in een dicke en dauwighe lucht ghezien hadde.

Alle ghelijckenissen hincken: en geen en gaeter met vier voeten, gelijck-men zeght. Het heeft ons hier goed gedocht, de on-gherijmde manieren der ghener deur te haelen, die haer met de namen van Courtizanen laeten doopen: diens opperste wetenschap hier in gheleghen is, dat zy behendelick haer zelven weten te vormen, naer den leest daer de Ioffrouwen op schoeyen: die niet en doen, immers met blijckende kennisse, als dat gereghelt is naer den aerd, en gheneghentheyd van die gene, die zy zoecken te

[p. 241]

behaghen. En ghelijck vele gheeuwen, om dat zy een ander zien gheeuwen; ofte, om vryer te spreken, ghelijck de honden tot pissen gheneghen werden, wanneer zy maer al snuffelende; een pis-reuck ghewaer werden; alzoo werden deze slavighe na-volghers met een heete lust ghedreven, om alles, en niet anders, met lof en naer-daed op te volghen, dat haer ander-zy eerst goed ghevonden heeft.

Wat dat de Joffrouw denckt, of zeght,
Wat dat sy prijst, of weder-leght,
De Ionghmans, zonder veel te touven,
Die dan misschien ontrent haer staen,
Die steken daer den zeghel aen;
En willen noyt haer hert bedrouven.

Zoo Iffrouw heel is, en goed-rond,
Niet wel besne'en van tongh of mond,
Zoo grof, dat sy het kan bevroeden:
'T is maer een heuscheyd, 't is een pand
Van gheen ghemaeckt, maer vry verstand:
Van ander heeft-men quaed vermoeden.

Zoo haer vrouw Venus heeft ont-zeght
Haer gaven, daer sy mede vecht,
En onze herten kan verwinnen;
Mijn Joffrouw wert daer med' ghepaeyt,
Dat zy te beter is verfraeyt
Met een schoon ziel, en klaere zinnen.

Of is zy dan zoo gantsch verblent,
Dat zy haer zelven niet en kent,
En meent noch wel heel schoon te wezen;

[p. 242]

 

De Ionghmans, draeyend' als een top,

 

Die steken haer den aers-douck op:

 

Want onze popp' wilt zijn gheprezen.

Al wat ontrent, of in haer is,
Neem, wat het sy, het is ghewis
Een zaeck', een schat van d'ander weereld:
'T heeft al zijn luyster, en zijn thoon,
'T is even eerlick, even schoon,
'T is al ghelijck, of 't waer bepeerelt.

Zy is de maete, zy ist spel,
Het gae dan qualick, ofte wel,
Waer naer dat al de vryers springhen:
Zy is de sleutel en Be-mol,
En toont zy ut, re, mi, fa, sol,
De Ionghmans stracks daer naer gaen zinghen.

Heeft zy behaghen in 't ghetoy,
En ziet zy altijds naer het moy,
Wat wilt-men douckxkens daer aen binden;
Een kraem van narrigh poppe-goed,
Van 't hayr des hoofds tot aen de voet,
Zult ghy aen onze Ionghmans vinden.

Daer wert voor haer gantsch niet versmoort,
Als 't maer ons Jffrouw gheerne hoort,
Wat dat het oock dan mochte wezen;
Der Ionghmans tonghen zijn gheruckt,
Al naer dat Iffrouws oore juckt;
Want 't moet dan al zijn uyt-ghelesen.

[p. 243]

 

Maer hoe! het waere zonder end,

 

En uw oor al te veel gheschent,

 

Zoo ick het hier al wou vertellen.

 

O wel gheluckigh! zijt ghy vry

 

Van deze Joffrouw-slaverny,

 

En deze zotte narre-bellen.

Wel te rechte zegt de Fransche Nazo ens zijn eygen ondervindinge:

L'amour n'est rien, qu'ardente phrenesie,
Qui de fumee emplit la fantaisie,
D'erreur, de vent, & d'un songe importun.
Car le songer & l'amour ce n'est qu'un.

Dat zoude luyden in onze taele:

De liefd' is anders niet, als heete razernye,
Die met een zot bedrijf, met een versuft ghebaer,
Met roock, met wind, en droom vervult ons fantazie.
Want droomen, en de liefd' en zijn maer een te gaer.

En noch en konnen alle deze aperyen niet ghelden, om tot zijn voor-nemen te gheraecken, zoo zy niet met kroon-zap wel dick over-goten zijn. Speelt de zot; ont-steeckt de toortse aen uw zoet Mary-beeld; doet alles om haer te behaghen, zoo veel ghy kont; jae dat meer is, rekent uw af-komste van uw zesthiende groot-vader; toont al de bevalligheyd des weerelds; hebt de wel-ghebouwste herssenen; de aerdighste tonghe, die oyt in yemands mond hingh; noch en zal 't gheen slagh gheven, om bresse te maecken, zoo ghy met gheen goude koghels en kont schieten. Hier tegen vloeckt de zelve Zangh-meester:

[p. 244]

 

Celuy, qui n'ayme est malheureux,

 

Et malheureux est l'amoureux:

 

Mais la misere la plus grande,

 

C'est quant l'amant apres avoir

 

Fidelement faict son devoir,

 

Ne reçoit le bien, qu'il demande.

La race en amours ne sert rien,
Ne beauté, grace, ne maintien:
Sans honneur la Muse gist morte.
Les amoureuses du jourd'huy,
En se vendant, ayment celuy,
Qui le plus d'argent leur apporte.

Puisse mourir meschantement,
Qui l'or trouva premierement;
Par luy le frere n'est pas frere,
Par luy le pere n'est pas seur,
Par luy la sur n'est pas la sur,
Et la mere n'est pas la mere.

Par luy la guerre, & le discord,
..
Par luy viennent mille tristesses.
Et qui pis est, nous reçevons
La mort par luy, nous qui vivons,
Amoureux d'avares maistresses.

De Neer-landers moeten hier mede te vrede zijn:

Die mint, die is vol on-geluck,
Die niet en mint, is oock vol druck,
Maer noch is 't meeste quaed van allen,
Dat als de minnaer heeft gedaen
Wat trouw en plicht heeft konnen raen,
Dan niet en krijgt zijn wel-gevallen.

't Geslacht' in liefde niet en baet,
Noch heusheyd, schoonheyd, noch gelaet,
En zonder eer de Musen zingen:
De liefkens zijn van zulck een geest,
Zy venten zich, en lieven meest
Die haer het meeste geld toe-bringen.

Hy moet verkeerdelick vergaen,
Die eerst het goud bracht op de baen,
Hier door de broeder is geen broeder,
De vader heeft oock niet gewis,
De zuster oock gheen zuster is,
Hier door de moeder is geen moeder.

Hier door de oorlogh eerst ont-stont,
Hier door de twee-dracht wiert ghebrouwen.
Hier door de droefheyd wiert ghegront.
En 't quaedst van al comt hier noch by,
Hier door, die leven, sterven wy,
Versnot op zulcke vrecke vrouwen.