Emblemata of Zinne-werck

[p. 231]

Emblemata. XXXII.

Een hoeren schoot is duyvels boot.

Ziet aen dees jonghe lien: sy boerten, en sy spelen:
Geen kort-wijl of genucht en kan haer oyt vervelen.
Een lighter in de schoot, als een verwonnen knecht,
Die tot een doel zijn hand, voor yders handen leght.
Dit is Dalilas schoot, daer in veel menschen roncken:
Zy krijghen slagh op slagh, nochtans sy blijven droncken,
En sticken in haer vier; z'en kennen niet den man,
Die slaet, en lijf en ziel in d'helle werpen kan.

[p. 232]

Wt-legginghe.

Daer en is geen doodelicker peste den menschen, van de Natuere, gegeven, zeght Cicero, als de wel-lust des lichaems: als die gheen gedeelte van ons wegh en neemt, maer t'eenemael ons berooft van ziele en lichaem, van tijdelicke en eeuwige goederen. Rampzalige en helsche wellust! wiens stoffe swelgherye en gulzigheyd is; wiens vlamme is een on-reyn vloeysel: haer sprinckelen zijn on-tuchtighe redenen; haer roock, eerloosheyd; haer asschen, schandighe bevleckinghe; haer eynde, de helle, en eeuwighe verdoemenisse. De natuer-schrijvers, als Plinivs, en andere, verhalen van een visch, genaemt Torpedo, dat hy een zeker vergift uyt-schiet, deur wiens kracht de leden der visschers, of die hem zoucken te vanghen, zoo vaddigh en verkleunt werden, dat zy haer niet roeren en konnen. Welck ons verthoont een levendigh beeld van het vuyl bejagh der wel-lusten: want zoo wie die op wilt volghen, en zijn schandelicke tochten daer in toe-geeft, hy wert met zulck een loome dofheyt en dommigheyd over-schoten, dat hy zich noch pooghen noch bewegen kan, om yet goeds te dencken, of uyt te voeren. D'exempelen van alle eeuwen gheven hier van zeer drouve bewijzen. Wat is gheworden van de wijsheyd, en andere wonder-gaven van Salomon? zoo haest en heeft zijn herte niet gehevelt deur den zuer-deessem van on-reyne vrouw-lust, of hy en is daer deur zoo betoovert en vervoert geweest, dat hy God en zijn eyghen zelven gantsch vergetende, niet ghevreest en heeft zich zelven voor de Afgoden neder te werpen, de zelve tempelen teghen Gods tempel op te richten, ende offerhande en allerley Gods-dienst voor haer te doen. Beziet en verwondert u over dien stercken held Samson: die, met een ezels kaeck-been,

[p. 233]

duyzend neder-ghevelt hadde; die zulcke stercke zeelen, daer hy mede ghebonden was, als een draed-garen in stucken brack; die de stads-poorten, met haere stijlen, op zijn schouders schorten, en verdraghen konde; die wapen-loos on-stuymighe Leeuwen onder de knye gehouden, en vermeestert hadde; ziet eens, hoe verfoeyelick en ellendighlick hy van een vrouw-mensch verwonnen en ghevanghen is; hoe hy de Philistijnen over-ghegheven zijnde, als een slagh-beeste gheleyt en voort-ghedreven is. Hercvles, die groote Monster-temmer is van dit monster zelfs ghetemt geweest en heeft zijn mannelicke knodse, en dat schrickelic leeuwen vel in een spin-rock en garen-winde verandert. Lvcivs Vitellivs, dat kloeck en voor-zichtigh verstand, is door de liefde van een hoere zoo verdult en zinne-loos gheworden, dat hy haer speecksel met heunigh menghde, en daghelicks in 't openbaer, zijn zenuwen, jae zijn kele daer mede streeck en zalfde. De Ram wert aen den taeyen hals ghebonden en wegh-gesleypt; zeyde Diogenes ziende een, die maer zijn ooghen en sloegh, op een schoone stinck-vodde. Door zulcke kamer-verckens is Sardanapalvs, die machtighe Koninck van Assyrien, zoo on-gantsch en ziel-gortigh gheworden, dat hy, zijn mannelicke kleederen van hem leggende, in een vrouwelick ghewaed, tusschen het spinne-wiel en de haspels, zijn leven deur-gebrocht heeft. Antonivs en Cleopatra zouden ons hier wel stoffe tot een heel bouck gheven. Maer om een langh verhael in korte woorden te trecken; 't en is niet om zegghen, hoe beestigh en om-matelick die Roomsche Prince hem aen-ghestelt heeft, naer dat zijn herte van dat listigh wijf bezeten is gheworden. Zijn ziele, zeght Plvtarchvs, stierf in hem, op dat zy in het lichaem van zijn vriendinne leven zoude. Hy beswijmde en smelte teenemael wegh van hert en van zinnen, zoo dat hy sedert niet uyt en voerde, dat de Romeynsche name weerdigh was.

[p. 234]

 

Carpit enim vires paulatim, uritque videndo

 

Femina, nec nemorum patitur meminisse, nec herbae.

Dat is:

Een vrouwe knaeght, en eet, allenghskens al uw krachten,
Zy brant als zy uw ziet, en steelt al uw ghedachten:
Uw breyn is zoo verstelt, en uw verstand verkrenckt,
Dat ghy op bergh, noch dal, noch veld, noch kruyd en denckt.

Hy hadde by-kans de helft van de heele Roomsche regieringe op zijn hals legghende: maer wiert van dat wijfsche jock zoo gheperst en neder-gehouden, dat hy noch ghezanten en konde hooren, noch vyands listen bespieden, noch zijn eyghen ghevaer bemercken, noch yets doen, dat tot behoudinghe van zijn zelf, of van het ghemeene besten verstrecken konde. Het welcke oock veel andere Koninghen en Keyseren, en met namen het meerendeel van de Constantinopolitaensche Keyseren over-kommen is. Zoo dat M. Tvllivs zeer wel zeght, Dat de wel-lust den raed verhindert; de reden vyandigh is; dat zy de ooghen der ziele ghelijck verblint, en gheen ghemeynschap met de deughd en heeft. Jmpedit consilium voluptas, rationi inimica; ac mentis, ut ita dicam, perstringit oculos, nec habet ullum cum virtute commercium. De veranderinghen van menschen in steenen ende beesten, welcke Medvsa door haer schoonheyd maeckte, en wilde anders niet beteeckenen, dan alleen dat die on-ghematighde vrouw-dulle menschen zulcks werden. Derhalven Antisthenes, hoorende yemand de wel-lust prijzende, vermaende en badt hem, dat hy dat by den vyand doen zoude, om dat zy te swacker en te verwinnelicker werden zouden. Xerxes heeft dit oock wel bevestight: want naer dat hy de Babyloniers weder in zijn geweld ghebrocht hadde; en heeft hy, tot straffe van haere weder-span-

[p. 235]

nighe af-valligheyd, niet anders haer op-gheleyt, dan dat zy de wapenen, en alle krijghsche oeffeninghen af-legghende, tot spelen, bancketteren, en allerley wel-lusten haer zelven zouden over-geven: op dat zy van natuere vry-eyghene, slaven der on-ghebondenheyd, en on-nut tot alle mannelicke daden werden zouden.

Een yeghelick zy dan vermaent, naer de lesse des Apostels, zijn vat in heyligheyd te bezitten, zonder welcke niemant God zien en zal. Want niemant en kan een lid Christi, en te zamen eens hoeren lid zijn. En zoodanigh is hy die een hoere aen-hanght, als werdende een lichaem met haer. Schouwet hoererye, zeght de zelve Meester; alle zonde, die de mensche doet, is buyten den lichame: maer die hoererye bedrijft, die zondight in zijn eygen lichaem. Die zijn zelven niet ont-houden kan, dat hy trouwe. Dat is het rechte koel-vat van de on-matighe hitte des vleeschs: buyten het welcke niemant zijn brant lesschen en magh. Gheen wenschelicker houwelick als een eerbaer ziele met een eerbaer lichaem. Dat is ghelijck de Perlemoer-schelpe, die in de zee levende, gheen druppels water en ontfanght, als die van den hemel kommen. Alzoo en kan gheen eerbaer ziele eenighe ghenuchte des vleeschs in zich laeten, als die van het houwelick, dat van den hemel gheschickt is. Maer het gaeter anders toe.

Als een henghst, die glad en vet,
Op zijn zelven niet en let;
Niet en let op staeck, of boom,
Noch op Ruyter, noch op toom,
Al op dat zijn heete lust
Mocht, door 't springen, zijn geblust:
Zoo loopt onze domme jeughd,
Naer des lichaems vuyle vreughd,
Naer die vuyle verckens-jacht,
Zoo by daghe, zoo by nacht,
Zonder dat zy op haer eer,
Noch op wijze ouders leer,
Zonder dat zy op haer goed,
Op haer maghen, op haer bloed,
Op haer lichaem, op de staet
Van haer zielen, op den draed,

[p. 236]

 

Die ons in dat hoogh ghebouw

 

Van den hemel leyden zou;

 

Zonder dat zy op de wacht

 

Van de Duyvel nemen acht.

De voorneemste baet-middel, om zich te wachten, of te ontdoen van deze koortsighe wel-lusten, is, naer het ghebed en godzalighe betrachtinghen, de gheleghentheyd van plaetsen en persoonen te schouwen. Want het is een quaed, dat lichter kan ghemijdt, als ghenezen werden. De menschelicke lichamen slachten de glazen, die niet te zamen en konnen gedraghen werden, malcanderen raeckende, zonder groot perijckel van gebroken te werden: off wel de vruchten, die hoe-wel geheel en jeughdigh zijnde, lichtelick blutssen en buyck-zieck werden, als zy op den anderen gepackt ligghen. Het water zelfs, hoe versch het zelve in een vat gedaen wert, zoo daer maer een lauwe hand in-ghesteken wert, het verliest terstond zijn kiltige frisheyd. De heylige Paulus zeght bondigh in korte woorden: Hoerery en zy zelfs onder u niet ghenaemt. De byekens en willen alleenelick de doode krenghen niet aen-raecken, maer vlieden ten uyttersten alle soorte van stanck en quaden reuck. Basilivs, sprekende van zijn eyghen zelven, zeyde op een zekere gheleghentheyd: Ick en weet niet, wat het is van de vrouwen, als die gheen vrouwe oyt bekent hebbe, nochtans en ben ick gheen maeghd. Hy hadde hem veel-licht in eenigh ghezelschap vergrepen, of eenighe heymelicke zonden begaen, met genegentheyd, of metter daed, daer over de godzalighe Koninck uyt-roept: Vergheef my de zonden mijner jeughd. Quade redenen bederven oock de eerbaerheyd en goede zeden: een geweldighe blaesbalck van de verdorvenheyd onzer eeuwe; en die oock ten uyttersten dienen gevloden, of ghestraft te werden. En laet gheen wrotte redenen uyt uwen monde gaen, zeght de heylighe Apostel, maer ist dat dat daer eenige goede reden is, tot noodzaeckelicke stichtinge,

[p. 237]

op dat zy aenghenaem zy te hooren. Maer wie en weet niet van de ydele woorden, en stinckende redenen, die over al uyt-gespoghen werden? redenen, die dorre en drooge zijn van alle deughdzaemheyd, en op-gheswollen van vuyle etter der vleeschelicke uit-worpselen. Dat de natuere (immers naer den val) en de eerlicke ghewoonte, van onze ooghen verbannen heeft, wert over-al met een vuyl pinceel van schandelicke woorden af-ghemaelt.

Niet en isser, als ick acht,
Dat het menschelick gheslacht,
Van een edel ziel ghestuert,
Naerder met een beest ghebuert,
Als de houwelicksche daed,
Daer een mensche van ont-staet.
Even-wel (zoo leght ons eeuw
Op haer laetste snick en geeuw)
Roemt zich over-al de mensch,
Die maer dreck en is en pens,
Of hy niet alleen de va'er,
Maer sijns kinders schepper waer.
Isser yemant (zoo als God
Aen een yder schickt zijn lot)
Die dan zonder kinders leeft,
En on-vruchtbaer' lend'nen heeft;
Of misschien, naer 's moeders beeld,
Niet dan meyskens heeft gheteelt,
'T is een schrick van al de praet,
Die hier op dan omme-gaet.

Maer 't is maer te veel ghekladt van die vuyle mis-bruycken. Een reden zy voor allen:

Die on-eerlick is van wercken,
En daer by oock vuyl van praet;
Wert, zoo ghy op 't eynd' wilt mercken,
Eeuwelick van God versmaet.