Emblemata of Zinne-werck

[p. 222]

Emblemata. XXXI.

Eer en staet de deughd verraet.

Veel zouden weerdigh zijn te heerschen, zoo sy waren
Gebleven in de rust van een gemeene staet.
Men ziet de eer' een zucht van grooter eere baren,
Die altijds on-getemt, noch wet en heeft noch maet.
De snee-bal die te voor zich liet heel licht'lick wringen,
Gebuyghzaem ende kleyn, deur 't rollen wert zeer groot:
Een staetjen doet den mensch tot hooger staeten dringen.
Al etend' komt de smaeck, al waer het zelfs maer brood.

[p. 223]

Wt-legginghe.

Indien een Luyte of ander spel-tuygh zoo ghestelt waere, dat alle de snaren van gelijcke dickte waeren, daer en zoude gheen dinck ter weereld zoo onbelompen en mis-luydigh zijn: daer, van de on-gelijckheyd ont-staet een zoo eenpaerighe en ghelijck-luydighe mis-luydigheyd, dat, deur een wonderbaerlicke zoet-schalligheyd, onze ziele beweeght, onze zinnen ghelijck betoovert, en wy geheelick, als buyten ons zelven, verruckt werden. Alzo magh men oock zegghen, dat indien de staet, en gelegentheyd van alle menschen gelijck waere; dat de eene niet hoogher, en de ander niet leegher; de eene niet grooter, en de ander niet minder en ware; daer en zoude niet zoo onbesuyst en on-geschickt gevonden werden, niet zoo twistigh en verschilligh, als die gelijckformige eenigheyd. De on-evenheyd van alle staeten der menschen, vereenight onze on-eenigheyd, en bind ons alzoo met een on-ghelijcken band te zamen, dat wy daer deur behouden werden, die anderszins deur even-ghelijckheyd zouden verloren gaen. Zoo alle de leden van het menschelicke lichaem het hoofd waeren, de mensche en zoude geen mensche zijn. Indien oock alle ambacht-lieden, winckeliers, handelaers, en watter meer voor volck is, Magistraten en Overheyden wilden wezen, zy zouden haestelick gheen van allen zijn.

Daer moet dan opperheyd en onderheyd; daer moeten overheyden en onderdaenen wezen. En hoe-wel de ghemeene ruste ten hooghsten daer aen gelegen is, datter een goede gehoorzaemheyd onder de gemeente gevonden werde; nochtans moet-men die vergheefs verhopen, daer geen wijze regierders, en voor-zichtighe bevel-hebbers zijn. Veel stercker zoude wezen een vaendel

[p. 224]

schapen, die een leeuw tot capiteyn hadden; als een leger van leeuwen, die een schaep tot een over-hoofd verkiezen zouden. Zoo veel isser aen gelegen, van wien, en van wat, elck dingh gheleyt wert.

Dit behoorde ons grootelicks tot een voor-vingher te dienen, om ons ghelijck tot den oorsprongh te wijzen, waer uyt wy de wateren leyden mochten, die onze steden en landen verheughen, en ons tot een heylzame verquickinghe verstrecken mochten. Hoor wat Ronsard op deze geleghentheyd schrijft, maer eerst met mijn woorden:

Jck liev' een oprecht mensch,geen dienst-knecht van de zonden,
Die noch van hofsche list, noch gheld-lust is gheschonden:
Die d'eere liever heeft, als 's Konincks wil; en stierf
Veel liever, als dat hy de wet en 't recht bedierf.
Die als hy gaet op straet, t'huys laet een goet gheruchte;
En niet veel ghelds en goeds, daer kist en kass' van zuchte;
Nochtans niet stuer en straf; maer die zich oock vermaeckt,
Wanneer zijn ampt zulcks laet, en zoo zijn ziel wat slaeckt.
Die niemand wijs en maeckt, tot zijner spot en schanden,
Dat Buffels-hoornen zijn witt' Olyphantsche tanden.
De fabels hebben eer van Phaeton ghezeyt,
Dat als het gheck-hayr eerst zijn kinn' hadd' over-spreyt,
Dat hy met een jongh hert, dat schrick noch vrees wilt kennen,
Bestont, deur 't blauw gewelf, zijns vaders koets te mennen:
Maer, deur het heet gestrael des zonnes helder licht,
Verloos hy sterckt' en raed, verbijstert van ghezicht.
De toom viel uyt zijn hand, en hy viel oock met eenen,
Met armen uyt-gespreyt, met uyt-gestreckte beenen,
Met om-geworpen hayr; en vol van trots en moed,
Als in een vochtigh graf, viel in de Pauwsche vloed.

[p. 225]

 

Dit beurd' oock Jcarus, en al die stoute wichten,

 

Die al te naer de zonn' haer aen-zicht willen lichten.

 

Een yder, die in tijds zijn vlucht gheen maet en stelt,

 

Zijn wassche-vlerck valt af, en wert zoo neer-gevelt.

 

Veel beter dickwils is een middel-matigh leven,

 

En zonder pracht, en eer, en zonder nijd ghebleven:

 

Dan dat-men wilt 't ghemeen in grootsheyd gaen voor-by,

 

En werden tot een lach en spot van alle zy'.

 

Ick hebb' (als over-al een yder ziet gheschieden)

 

Sint weynigh tijds ghezien een groot ghetal van lieden,

 

Die zonder schaemt' en hert, die zonder ziel en borst,

 

Naer alle staeten staen, met een dol-heeten dorst.

 

Ick hebb' oock sint ghezien een yder met haer spotten,

 

En wijzen achter-aen, als naer ghekapte zotten.

 

Want al-hoe-wel de Gunst, dat ooghen-looze wijf,

 

Dat herssen-looze dier, wanschapen van bedrijf,

 

Haer in gheloof op-stack, en drongh tot hooghe staeten,

 

Nochtans en liet het volck, dat niet bedeckt kan laeten,

 

Met haeren heerschen draght, met pruydsche pracht gelaen,

 

Te schimpen, en daer op veel quacken uyt te slaen.

 

‘'T is vry een ander dingh te zijn, en willen schijnen:

 

Het zijn bestaet in daed; het schijnen moet verdwijnen,

 

Als een licht herssen-beeld: maer veel, in d'ydelheyd

 

Bederft d'in-beeldens kracht de waere vastigheyd.’

Zoo klinckt de stemme van de Poeet:

Moy, j'ayme un homme droict, non serviteur du vice,
Qui presse sous les pieds la Court, & l'avarice:
Qui mieux voudroit mourir, que corrompre la loy:
Qui ayme plus l'honneur, qu'un mandement de roy.

[p. 226]

 

Qui laisse a sa maison la bonne renommee,

 

Et non pas la richesse en un coffre enfermee:

 

Au reste galland homme, & qui prend son plaisir,

 

Quand sa charge publique en donne le loisir,

 

Sans vouloir pour faveur aux autres faire croire,

 

Que la corne d'un buffle est une dent d'yvoire.

 

Les fables ont chanté, que jadis Phaeton

 

D'un petit poil folet se couvrant le menton,

 

Deceu d'un jeune cur, qui toute chose espere,

 

Entreprit de guider le coche de son pere:

 

Mais esblouy des rais qui sourdent du soleil,

 

Veincu de trop de feu perdit force & conseil.

 

La bride luy coula de ses mains esperdues,

 

Il cheut à bras espars, à jambes estendues,

 

Acheveux renversez, & plein de trop d'orgueil,

 

Tomba dedans le Pò, son humide cercueil.

 

Autant en est d'Jcare, & de ceux dont l'audace

 

Trop pres du grand soleil ont eslevé leur face:

 

S'ils n'attrampent leur vol, tousiours mal a propos

 

Leur plumage ciré s'escoule de leur dos.

 

Bien meilleure est souvent le mediocre vie

 

Sans pompe, sans honneur, sans embusche d'envie,

 

Que de vouloir passer en grandeur le commun,

 

Pour se faire la fable, & le ris d'un chacun,

 

Et en pensant siller tous les Argus de France,

 

Eux-mesmes s'aveugler en propre ignorance.

 

I'ay veu depuis trente ans un nombre d'impudens,

 

Rappetasseur des loix, courtizans, & ardens,

 

Qui sans honte, sans cur, sans ame, & sans poitrine,

 

Abboyent les honneurs a faire bonne mine.

[p. 227]

 

Je les ay veu depuis de leur maistre mocquez,

 

Et des peuples aux doigts notez, & remarquez.

 

Car bien que la faveur, qui n'a point de cervelle,

 

Les poussast en credit, le peuple qui ne celle

 

Jamais la veritè, siffloit de tous costez

 

Le port imperieux de leurs fronts et hontez.

 

‘C'est autre chose d'estre, & vouloir apparoistre.

 

L'estre gist en substance, apparoir ne peut estre

 

Qu'imagination: mais en la vanitè

 

Souvent l'imaginer corrompt la veritè.’

In somme, 't is een zaecke van over-groot belangh, wel te vooren over-slaen, wie, en hoedanighe dat-men tot Over-heyden en Magistraten zal bestemmen. Want hoe-wel de ghewisse haer zelven hier ten hooghsten quijt, noch en zullen die hooghe staeten niet ont-moeten de deelen, die daer toe vereyscht werden. En hoe menighe isser, om tot ons voor-werp te kommen, die in haer eenzaemheyd, en byzondere staet ghelaeten zijnde, boven alle lof en eere ghestelt zijn; die tot hoogheyd op-ghevoert, daer zoo veraerden en verbastaerden, dat zy by God, en de menschen, on-lijdelick werden. Om de wonden van ons eyghen lichaem niet te tintelen; merck, wat Tacitvs van Galba ghetuyght: Dum vigebat aetas, militari laude apud Germanias floruit: proconsul Africam moderate: jam senior, citeriorem Hispaniam pari justitiâ continuit, maior privato visus, dum privatus fuit, & omnium consensu capax imperij, nisi imperasset. Dat is: Doen zijn ouderdom noch jeughdigh was, heeft hy by de Hoogh-duytschen in krijghsche lof ghebloeyt: heeft Afrijcken, als stad-houder, matighlick; nu ouder zijnde Spagnien met ghelijcke rechtvaerdigheyd gheregiert: grooter zijnde als een ghemeen man, doen hy noch een ghemeen man was, en naer eens yders

[p. 228]

oordeel, bequaem tot het rijcke, ten waere hy gheregiert hadde. 'T is alzoo: eeren bederven de Heeren. Staet-bedieninghen maecken staet-zuchtighe menschen. Het is veel moeyelicker het jeucksel, als de pijne te verdraghen: maer noch ist van een meerder kracht, zedighlick eeren en staet te bedienen, als gheduldelick verachtinghe te verdraghen. Want ghelijck de buyck deur te veel spijze beswaert wert, alzoo wert de menschelicke ziele deur eere op-gheswollen. 'T is even moeyelick, zeght Basilivs, dat onze ghemoederen in-gehouden werden, dat zy door voor-spoed en eere niet verheven en werden, als dat zy door teghen-spoed, en verdruckinghe, niet neder gheworpen werden. Iae, het eerste is veel moeyelicker: als een Abdolonim, van Alexander, Koninck van Tyrus ghemaeckt zijnde, wetentlick gheandwoort heeft. Deze Abdolonim, als Cvrtivs verhaelt, was een Land-man, zoberlick voorzien, en van kleyne middelkens; by den welcken Hephestion, Alexanders vertrouwste vriend, t'anderen tijde, geherberght gheweest was, en by die gheleghentheyd, groote ghenuchte uyt zijn tsamen-sprake gheschept hadde, en zijn voor-zichtigheyd, en wonderlick beleyt, in het regieren van zijn huys-ghezin, en andere kleyne dinghen, die hem mochten aen-gaen, met verwonderinghe aen-ghezien hadde. Alexander dan, naer dat hy Tyrus over-wonnen hadde, en onder-vraeght, wie dat hy best, in zijn af-wezen, tot de regieringhe laeten zoude, is deze goede Acker-man van Hephestion voor-gestelt, zeggende, dat hy niemand daer toe weerdiger en kende, als dezen zijnen weerd; die terstond van Alexander ont-boden zijnde, is ten gevalle van zijn vriend, Koninck gemaeckt. Maer hy, deur zulck een schielicke en on-verwachte eere, ghelijck verdondert en verblixemt zijnde; nochtans met een ghelijck, en standvastigh gemoed, met een stemmigh en eerbaer gebaer, en met voorzichtige redenen, wijzelick bedanckt

[p. 229]

hebbende, heeft van zich groote verwonderinghe, by Alexander ghelaeten. Daer naer, naer vele redenen, en weder-redenen, van Alexander ghevraeght zijnde, hoe dat hy dus langhe ghebreck en armoede hadde konnen verdragen: Veel beter, zeyd' hy, en met eenparigher ghemoed, als ick kan hopen, dat ick de voor-spoed, en over-vloed zal konnen verdraghen. 't Was recht ghetroffen. Want de weereldsche eere, ghelijck een wel zeyde, is gelijck vette aerde, die gladder, en zorghelicker is, om te betreden, als de maghere en zandighe. Dewijle dan de eer-winckel met zulcke looze, en bedrieghelicke waeren gestoffeert is, zoo ist dan wel te verwonderen, dat die noch zoo heetelick en greetelick naer-gejaeght; dat die noch zoo diere geveylt en verkocht werden. 't Is recht een wind-spijze, die onze herssens met heete en vuyle dampen benevelt; die ons de kinne naer den hemel op-heft, maer de ziele, ons beste deel, ter aerden neder-druckt. Daerom was het zeer wel ghezeght van Philippvs de tweede, Koninck van Spagnien, dat weynighe maghen bequaem waeren, om groote Fortunen te verdouwen; en dat een quade spijze niet zoo licht verdorven en wiert, en in quaed voedsel gekeert, als de eere, met namen in een ziele zonder verdiensten. Dit is even het zelve, dat Dion zeght: Corrumpuntur homines magnitudine honorum: nec cujuslibet est in rebus prolixis magnam fortunam concoquere. Die eens dit eer-verghift heeft in-ghenomen, zijn ziele vergroot, gelijck de Cocodril, tot dat zy van het lichaem af-gescheurt wert. Staet-zucht en heeft noch grond, noch ouver: 't is het ydel, dat de gheleerde Philosophen in de natuere niet en hebben konnen vinden: een vier, dat altijds grooter en grooter uyt-brand, naer de mate dat het voedsel krijgt. Daer in rechtvaerdighlick de meester betaelt wert. Want eer-gierigheyd is daer in alleenelick rechtvaerdigh, dat zy haer eygen straffe mede-brenght, en haer zelven op de pijn-banck leght. Ixions

[p. 230]

rad is de beweginge van haer begeerten, die geduerigh van boven neder keeren en weder-keeren, en den geest geen ruste en gheven. Multi qui lumina intrarunt integris oculis, strabones facti sunt. Dit zeght Varro: Vele zijn binnen den dorpel ghekomen met gezonde ooghen, die los en scheel geworden zijn. Van wat kan dit aerdigher gezeght werden, als van die hooghe eer-tempels, daer al de weereld zoo dick en zoo druck naer toe-dringht? Daerom was dit oock onder de grond-regels van Pythagoras: ont-houd u van boonen. 't Welcke te zegghen is (naer de uyt-legginghe van Plvtarchvs, in zijn bouck, dat hy gheschreven heeft van de opvoedinghe der kinderen) en menght u niet met de regieringe van staet. Dewijle men eertijds, gelijck oock huyden-daeghs, de stemmen met boonen gaf, en alzoo de Magistraten verkozen wierden. Ont-houd dit, tot besluyt, die met die peste besmet zijt:

Die in de gunst zal staen van d'alder-trouwste deughd,
De voester onzer ziel, en al haer zoete vreughd,
Zal rijck van eere zijn. Wat wilt ghy eere noemen,
Dat flughs de morghen-lucht zal vellen en ont-bloemen?
Dat is ghewis gheweest, dat eeuwelicken blijft.
't En was niet, dat het was, dat wegh-gaend' niet beklijft.