Emblemata of Zinne-werck

[p. 204]

Emblemata. XXIX.

Het aerdsche deel is ons prieel.

O koud, verstijft gemoed in 's hemels hooghe zaken!
O heet en gloeyend' hert in 's weerelds leegh vermaken!
Help deughd! wat drijft ons heen? wy jaeghen zonder maet,
Het geen ons moort en smoort, met een vermomt gelaet.
De minnaer in de koud' van 's winters droeve nachten,
Voor 't huys van zijn matres, doet spelen geyle klachten.
Wie is nu zoo geraeckt, dat hy, met boet-geween,
Bezucht, beducht, en tucht, zijn zonden groot en kleen.

[p. 205]

Wt-legghinghe.

Isser yemand onder ons,
Die de zachtheyd van den dons,
Die de roeringh van de zee,
Die de witheyd van de snee',
Die de hitte van het vier,
Die de zorghe van de mier,
Die de swaerte van de aerd,
Die het neyen van het paerd,
Die het ydel van de lucht,
Die den donder van 't gherucht,
Die de eenheyd van 't ghetal,
Die de orden van dit Al,
Die de liny van haer punt,
Die den vreckaerd van zijn munt,
Die de schaduw' van het lijf,
Die de spreeck-lust van het wijf,
Die de teel-lust van een man,
Van malkander scheyden kan;
Die ist, die het ydel-mal,
Uyt ons herte weeren zal.

't Is alzoo met de mensche ghestelt, dat hy een weereld-lingh zijnde, gheen ander dorst noch hongher en heeft, als naer de dinghen, die des weerelds zijn: 't en zy dat hy, door een hoogher hand, ghelijck verhemelt zijnde, teghen zijn aen-gheboren zucht en neyginghe, beghint te steygheren, en zich te verheffen, naer zijn eerste beghinsel, dat wy alle schuldigh zijn, dat wy zijn; en even-wel van ons niet af en voordert, als dat wy willen zijn, dat

[p. 206]

hy ons gheeft te zijn. Wy hebben dit voor-recht boven alle andere gedierten ontfanghen, dat wy ons hoofd recht naer den hemel draghen, op dat wy gheduerigh onzen oorspronck bemerckende, alle onze zinnen en geneghentheden mochten af-leyden van de slijckighe dinghen dezer aerden, en ons gewennen, door een nauwe verbintenisse, met den hemel gemeen te maecken. De Heydenen zelfs en zijn hier in niet blind gheweest. Hoe is de weelde van dat groot vernuft hier in op-getoghen!

Pronaque cum spectent animalia caetera terram,
Os homini sublime dedit, clumque tueri
Iussit, & erectos ad sydera tollere vultus.

Die gheen Latijn en kan, mach dit in plaetse nemen:

God heeft den mensch verleent een hoogh verheven wezen,
Daer yder ander dier, ghestopen, d'aerd' aen-ziet;
Op dat hy met den hoofd' recht naer 't ghesternt' gerezen,
Den hemel steeds bemerck', en d'aerde varen liet.

Maer wat ist van 't menschelick bedrijf? Ghelijck de kinders toppen, ballen, poppen, en dierghelijcke licht getuygh, met al haer zinnen, zoo veel zy mogen, verwonderen, gherust zijnde van andere vaste, en nuttighe dinghen: zoo wijcken vele van ons tot de ydelheden, niet alleenlick de eerlicke, ende noodwendige dingen verzuymende, maer zelfs, deur vernuftighe fielterye, bespottende. Daer en is niet ganghbaer, als dat bemachtight wert van het oordeel der uytterlicke zinnen. Die geven den smaeck, en zetten den prijs aen alles, wat veyl en ventbaer onder ons ghevonden wert. Ziet toe, zeght de hemelsche Schrijver, dat u niemant en bedrieghe door valsche redenen, met dinghen, die eenen schijn hebben. Zoodanighe zijn de dinghen des weerelds, vol valscheyd, en doodelick bedrogh, dat zoo ghy niet t'elcken ooghen-slagh, aen alle kanten

[p. 207]

om en ziet, ghy wert verstrickt, en daer naer veranckert aen dit vuyle grond-zop, dat deze laetste eeuwe, met volle vaeten, uyt-gestort heeft. Dit is den aerd des weerelds, de schorsse en de schelle van alle dinghen, met een schetterighe luyster, voor te doen, op dat wy ons daer aen vergapende, het mergh en het pits, buyten onze zorghe ende begheerte, verschuyven zouden. Zy vertoont en verweckt de lieffelicke smaeck van de vleeschelicke aen-ritsels; maer verberght ons het pijnelick en eeuwigh zuchten, dat deur de spade rouwe, veroorzaeckt wert. Dit staet vast, en deur drouvighe ervarentheyd bezeghelt:

Als het jeucksel, naer 't gekrouw,
Niet en laet als pijn, en rouw,
En, in plaets van kittel-zoet,
Brenght een bitter-bloedigh roet;
Zoo ist met de lust ghestelt,
Die in Venus dertel veld,
Met een heete nieren-tocht,
T'eynden asem wert ghezocht.

Maer de weerelt doet, als haer vader, de booze gheest, die onzen Verlosser niet en leyde in het heylighdom, of in het binnenste des Tempels, maer op de trenssen, of de tinne van het opper-dack, verciert met loof-werck, of andere schoone cieraden: alwaer hy niet den hemel, en wat daer boven is, maer het vergult en beschot der dinghen, die hier om leeghe ligghen, hem voor oogen stelde. God de Heere heeft eertijds bevolen, dat het vee, 't welck voor hem zoude geslachtet werden, de huyd zoude af-getrocken werden: maer de weereld voordert, en bekleed zelfs alle dingh, met een huyd van wel-lust, eere, of ander dier-ghelijcke mom-aenzichten; op dat wy het vleesch, en het in-ghewand van de over-

[p. 208]

trocken zonden, niet mercken en zouden. Maer onze plicht is, dat oude bevel des Heeren, met alle vlijd, naer den gheest, naer te kommen, af-stroopende het vel der wel-lusten, en bedriegelicke verleydinghen; en met ghewassen ooghen aen te schouwen de leelickheyd, die onder zulcke valsche schoonheyd bedolven light.

't Is te verwonderen, datter anders gheen achter-dincken ghevonden wert. Het schijnt dat wy ghelooven, dat ons leven, buyten der beesten, niet en zal uyt-ghestreckt werden. Iae vele wenschen 't oock. Hoe kan hy anders ghevoelen, die het doen en het pooghen der menschen kinderen, van naer-by ziet. Nietelinghen van menschen!

Ut sit ager melior, melior domus, optina vitis,
Ut pecus, ut melior bos sit, aequusque tibi:
Quid non aerumnae, quid non capis ipse laboris?
Quantus in his studijs sudor ab ore fluit?
O miser, ô Phrygio dementior atque Chorbo,
Quae tibi supplicij lex satis ulla ferat?
Qui cum nil studij, ut tua sint meliora, recuses,
Ut melior fias, nil tamen ipse facis.

Maer wy schrijven voor onze Neder-landers, die zullen haer met deze over-zettinghe vernoeghen.

Op dat uw land, uw huys, uw wijngaerd beter dijden,
Uw vee, uw beestiael, uw paerd oock beter zy,
Wat moeyt' en doet ghy niet, wat ziet-men u niet lijden?
Hoe veel, wat pijn'lick sweet, en vloeyter niet van dy?
O zotter mensch als was Chorebus, vol ellende;
Wat straf is groot ghenough, die deze dwaesheyd boet?
Die om uw tijd'lick goed, u zelven slaeft ten ende:
Op dat ghy beter zijt, niet voor u zelf en doet.

[p. 209]

Onze jonghe Venus priesters, die als weeldrighe hockelingen, meer luysteren naer het bevel der vleeschelicke leden, als naer de aen-radinghe van de gheestelicke reden, konnen de plaetse van honderd duyzend ghetuyghen vervullen. Wat moeyte, wat on-ghemack ont-zien zy; jae wat verdriet valt haer verdrietigh; wat ghevaer is haer ghevaers genough, om een aerdsche schoonheyd te behaghen, maer veel beter, om haer eyghen lusten te dienen? wat wilt anders de fabel, zoo het anders gheen waerachtighe gheschiedenisse en is, van Leander zegghen? Deze jonghelingh ontrent het meyr van Hellespont (heden Sint Ioris arm genaemt) gheboren, doodelick versnot zijnde, op een zeker dierken, Ero genaemt, die aen d'over-zijde van dit meyr haer gheboorte, en woonste ghenomen hadde; bestont, door een dulle nier-zieckte ghedreven, dit water, ter swems, te door-klieven, op dat hy zijn breyne-looze hitte in den schoot van zijn matresse verkoelen zoude. Het welcke, verscheyden mael, gheluckelick (maer tot zijn uytterlick on-gheluck) uyt-ghevallen zijnde; ende hy volgens dien, in on-bedachter stoutheyd meer en meer toe-nemende, heeft eyndelick de Fortune haer wijligh rad om-ghekeert, en den jonghelingh, zijn leven, en brandighe koortse, in 't midden van de on-stuymighe zee, uyt-ghebluscht. Weerdigh eynde van zulck een leven.

Maer, wat een roeckelooze dulligheyd, zulcke dinghen naer te spooren, die in teghen-deel van de waere Godvruchtigheyd, haest vergaende, in ons wercken, een uytter-maten on-begrijpelicke groote van een eeuwighe schande en on-verganckelick verdriet!

Vix orta, simul disperit, ut bulla, voluptas.
Virtutis in aevum opus immortale perennat.
Nec senium patitur, nec obit morte solutum.

[p. 210]

Dat is:

De wel-lust nauw ont-staet, of zy vergaet met eenen,
Ghelijck een water-bel; maer deughds on-sterf'lick werck
Deur-jaert; gheen ouderdom verswackt haer groene beenen:
De dood, die't al ont-doet, is zy oock veel te sterck.

Maer die dit zal hooren, moet oock ooren hebben. Wat zal ick voor vreughde hebben, zeght Tobias tot den Enghel, ick die in duysternisse zitten moet, ende het licht des hemels niet zien en kan? Die slaven gheboren, en alzoo oock op-ghevoedet zijn, om-helzen de slavernye, ghelijck wy de vryheyd doen: en die in duystere valeyen, of diepe mijnen, haer leven ontfanghen hebben, houden de duysternisse even dierbaer als het licht. Neem, dat een kind in eenighe donckere kercker gheboren wert; indien het de wonderlicke zoetigheyd van het hemels-licht noyt aen-schout en heeft, het zal zich, in die swarte duysternisse verheughen en vermaecken, als offer erghens niet aen-ghenamers ghevonden en wiert: Maer zijn moeder, die t'anderen tijde, haer ooghen verlustight heeft, in 't blijde gheschetter van die hemelsche straelen; die oock ghesmaeckt heeft die gulde vryheyd des levens, zal van on-ghenuchte verschrompen en verdwijnen. Alzoo gaet het met de ellendighe weerelds-kinderen, die niet en weten wat het is van een gheestelick leven, en van de hope, die in de hemelen voor ons wegh-gheleyt is. Als kinderen in ghevanckenisse en duysterheyd geboren, houden zy zich aen die verganckelicke en diersche wel-lusten, meenende, dat deze aerde, haer rechte vader-land is, ghelijck zy oock is, maer tot haer uytterlick verderf. De kinderen van Israel gheboren, en op-ghetoghen in d'Egyptische slavernye, achteden haer vryheyd zeer weynigh, wanneer zy van die dienstbare zeelen ont-bonden waeren; jae wenschten oock menigh-mael

[p. 211]

ontrent haere vleesch-potten te zitten, en haeren stinckenden azem met loock en ajuyn te onder-houden. Noch veel erger doen de dienst-knechten der vuyle leden, die haren hemel in de schoot van haer lief ghestelt hebbende, ziele, lijf, en al haer middelen daer aen verquisten. Gods volck in Babylonien ghevangen zijnde, zaten ontrent de riviere, en weenden, als zy dochten op de geleghentheyd van Sion. Babylon en was gheen plaetse om te lacchen, maer om te weenen: daer moesten de Harpen, en allerley spel-tuyghen op-gehanghen en verschoven werden. In Babylon en is gheen waere ghenuchte, maer in Sion, en in die vreedsame stad van Ierusalem. Wee den ghenen, zeght Iesaias, die Harpen, Psalters, Tamborijnen, Pijpen en wijn hebben in haer wel-lustigh leven, ende en zien niet op het werck des Heeren, ende en hebben geen acht op het gheschapene zijner handen! Doch de Prophete en verdoemt hier niet een matighe vrolickheyd, die met God, en met eeren, toe-ghelaeten wert: maer hy spreeckt van die ghene, die hem, en haer eyghen zelven verghetende, haer werpen en t'eenemael versmooren in de bedrieghelicke swelgh-putten van on-kuysheyd en slempernye. Zoo werde ick hier mede verstaen. De heylighe Iohannes zeght, dat hy hoorde een stemme uyt den hemel ghelijck een stemme veler wateren, en ghelijck een stemme eenes grooten donder-slaghs: ende een stemme van herpen-slaghers, die op herpen speelden: ende zonghen als eenen nieuwen zangh voor den Throon, ende voor de vier dieren, ende de Ouderlinghen: Maer wie waeren die? Die haer met vrouwen niet bevleckt en hadden; maer reyne maeghden; die in zuyverheyd des levens en alle Godvruchtigheyd, haer belijdenisse, en Godes roepinge be-andwoort hadden. Deze aerdsche ghenuchten en zijn zelfs gheen droom-schaduwe van dat hemelsch ghespel, dat daer boven gehoort zal werden, van die ghene, die haeren tijd voornemelick bestedet zullen

[p. 212]

hebben, in treuren en zuchten over haere zonden. Maer 't is te vreezen, dat het grootste getal der menschen zich laeten uyt-strijcken en mis-leyden, deur een valsch geluyt, dat de duyvel achter de gordijne slaet. Nabvchodonozor, om het volck uyt te strijcken, en tot een schendighe afgoderye te brenghen, dede Trompetten, Tamborijnen, en allerley vrolick gespel voort-bringen, op dat het volck, door de aengename zoetigheyd van dit geluyd opgetrocken zijnde, niet bevroeden en zoude de schrickelicke zonden, die zy beginghen. Dit gheschiet oock alzoo van de duyvel, deur de aen-lockselen dezes weerelds; op dat de mensche daer deur gelijck verdooft en melaetsch geworden zijnde, gheen acht en neme op heylighe in-blazinghe des Heeren; noch en gevoele de knaghende beten der ghewisse; noch en bemercke den zorghelicken wegh, waer op hy recht-draeds naer der hellen gheleydet wert.