Emblemata of Zinne-werck

[p. 185]

Emblemata. XXVI.

Die wetenschap vermeerdert, vermeerdert moeyte. Salom.

Ick kruype heen en weer, mijn inghewand ick teere:
Tot nutheyd van de mensch, my zelven ick ontbeere.
Mijn werck my heel verstrickt, daer in ick my besluyt,
Om, zijnd' een nieuw gediert, te vliegen flugs daer uyt.
Hier zien sy haer gestalt', die naer geleertheyd jagen:
Zy teeren vleesch en bloed, om ander' te behagen:
Hier in gedacht verwert, daer wroeten sy in 't stof,
Om zoo, tot 's levens kost, te winnen eer en lof.

[p. 186]

Wt-legginghe.

De letteren zijn een groot behulp, om deughd te verkrijghen, ende een kostelick juweel, om de zelve te vercieren. Iae de deughd en wert niet alleen schoonder en bevalligher door de gheleertheyd, maer zelfs oock stercker en vromer: niet alleenelick couleur van haer treckende, maer oock bloed en jeughd. Zeer wel zeght Seneca: Hoe-wel ons meer daer aen gheleghen is, dat wy vromer, als dat wy gheleerder werden; nochtans en ghebeurt het eene niet, zonder het ander. Want de klouckheyd en komt het ghemoed nerghens anders van daer, als van de goede konsten, als van de bemerckinghe der natuere. Een Christen zoude hoogher klimmen: maer een Heyden niet, die met het ghewichte van de oorspronckelicke verdorventheyd gheboeyt light. De gheleertheyd is die hooghdadighe, en on-deur-boorelicke schild, die Vvlcanvs voor Achilles smede, en in de welcke hy den hemel, de aerde, de zee, de wolcken, de sterren, den blixem, de steden, de leghers, en de strijden graveerde; en kortelick alle het ghene, dat in de weereld kan ghezien werden. Waer door de Heydensche Poëten te kennen ghegheven hebben, dat de kennisse der dinghen den gheest des mensches on-winnelicker en on-wondelicker maeckt, als een schild het lichaem. Maer ghelijck Achilles ter schole by Chiron ghingh, op dat hy bequaem mocht werden, om dien schild te dragen; alzoo moeten wy oock gaen in de schole der wijsheyd, zouden wy de geleertheyd wel ghebruycken. Zoo oordeelt Horativs van deze schole:

Fervet avaritiâ, miseroque cupidine pectus,
Sunt verba & voces, quibus hunc lenire dolorem
Possis, & magnam morbi deponere partem.

[p. 187]

Dat is:

Zoo u het herte swelt, deur ghierigheyd ghesteken;
Gheen stem, gheen woorden oock en zullen u ont-breken:
Waer deur dat ghy zeer licht versachten mocht uw pijn,
En 't meeren-deel verlost van uwe zieckte zijn.

Aristoteles verhaelt, dat in zijnen tijd, ontrent Trapezuntium, een zoorte van heunigh gevonden wiert van zoo vremden reuck, dat zy den gheest der ghener die dien ghebruyckten, zoo omme-keerde, dat ghezonde en lustige menschen, daer deur, dom en bot wierden; de botte daerenteghen wierden hier door verwackert, en op-geweckt van geeste. Dit laetste kan alleenelick, met goede reden, de kracht van die loffelicke en heunighe wetenschappen toe-gheschreven werden. Want hoe vele zijnder van zot meel ghekneden (paistry de folle farine) die de leegheyd van haer gheboorte, door de studien, zoo verheven en verbetert hebben, dat zy, gelijck veraerd van natuere, onder die van de beste stoffe, en de kloeckste herssenen ghetelt werden?

Queis meliore luto finxit praecordia Titan.

't En is niet te ghelooven, wat een gewichte en bequaemheyd de letteren ons toe-brenghen, wanneer die wel gehuys-meestert en aen-geleght werden. Maer wanneer die oock in een quade aerde gezaeyt werden, wee den genen, die by haeren ougst moeten ghevoedet werden.

De letter-konst die helt altijds tot quade laghen,
Alwaer zy on-ghekamt, en zonder oordeel woont.
Maer dobbel is de man, bereyt tot alle slaghen,
Die wel-gheleert zijn hoofd met teere zeden kroont.
De wijsheyd is een prijs van zulck een dierbaer leven,
Dat door gheen vier, of stael, of jaeren wert ont-weeft:

[p. 188]

 

Maer dat, door geen begheert' van yet-wes vremds gedreven,

 

Gheen ander prijs en eyscht, als dat het is, of heeft.

Zoo vloeyt de fonteyne zelve, daer uyt dit ghehaelt is:

Sine judicio studia incompta literarum
Vergunt semper ad insidias deteriores.
At ad omnia duplex, homo bene institutus:
Si mite caput teneris moribus coronat.
Precium mira perpetuae est sapientia vitae:
Que non recipit, nisi sese, aestimationem.

Die met deze uyt-ghezochte peerl zijn voor-hoofd verciert heeft, en door een stille, doch moeyelicken aerbeyd, nu goede voor-raed op-ghedaen heeft, en moet nu, ghelijck-men zeght, niet alleen voor hem zelven zinghen (sibi canere & musis suis) maer hem zelven in de lucht en in de zonne zetten, op dat hy de vrucht van zijn neerstigheyd een ander aen-biede, en de zucht tot zijn vader-land opentlick betoone. Die anders ghezint zijn, en moeten maer voor aerd-lasten gherekent werden, die maer en dienen, om het ghetal te meerderen, en het graen te verteeren.

Weet ghy, hoe hy veel-tijds blinct,
En ghemeenelicken stinckt,
Die ghelat, en wel-ghekoont,
Altoos in de keucken woont?
Even-groot zoo is de lof
Van de gheen, die in het stof
Van een heymelick vertreck
Wroetelt, als een swijn in 't dreck:
Zonder dat hy oyt eens denckt,
Jn zijn opper-deel ghekrenckt,
Door een eyghen-dunckens slagh,
Zich te stellen voor den dagh.
Zulck een ploeght het dorre zand
Van Neptuni zoute strand:
Of bestroyt zijn erflick deel
Met wat uyt-ghezifte meel;
En verwachtend' even noust
Naer de vruchten van den ougst,
Krijght hy niet ter weereld t'huys,
Als een deel on-nuttigh gruys.

[p. 189]

Zulcke menschen slachten de anckers, die altijds in 't water blijven, en nimmermeer en swemmen, van de welcke Cato, in een van zijn Oratien, eertijds zeyde, dat niemant goed noch bequaem en wiert door leeringhe en onder-wijzinge (Neminem fieri bonum ex disciplina) en daer Ronsard, in zijn ghezanghen, mede spot:

Bons dieux! qui voudroit louer
Ceux qui collez sur un livre
N'ont jamais soucy de vivre?
Que nous sert l'estudier
Si non de nous ennuyer?
Et soing dessus soing accrestre,
A nous qui serons, peut estre,
Ou ce matin, ou ce soir,
Victime de l'Orque noir?
De l'Orque, qui ne pardonne,
Tant il est fier, a personne.

Dit is voor de weynighe, die het Fransch niet en verstaen:

Help deughd! wie zal gheven lof
Aen die gheen', die in het stof,
Vast ghelijmt aen haere boucken,
Gheen ghenucht des weerelds zoucken.
Wat ist dat 't studeren baet,
Als tot meerd'ringh van ons quaed?
En te hoopen zorgh op zorghen,
Die misschien, of nu, of morghen,
Zullen zijn een offerhand
Van die swarte helle-brand?
Hel, die niemand en vergheeft,
Deur haer felheyd, wie daer leeft.

[p. 190]

En wat is doch het oogh-merck van die on-ghezoute bouck-muffers? door een jeuckerigh zelf-behaghen, den naem niet van een wijs, maer van een wetende man te bejaghen. Hierom sweeten zy van het eerste licht des daeghs, tot den laeten avond-stond: jae knoopen oock wel de nacht-uyren aen den geheelen dagh, zelfs tot verghetinghe van 's lichaems nood-druft. En versleten die menschen dan noch haer zelven in nuttighe dinghen, die haere ziele mochten verbeteren, en haeren even-naesten op-bouwen; noch en zouden zy gheen vergheefschen loon verwachten (hoewel hier in oock, ghelijck in alle andere dinghen, on-matigheyd kan ghebruyckt werden) maer vele van die zijn met woorden, letters, stipkens bezigh, zoo langhe zy leven: en leeren dan noch spreken, wanneer haer de grijsheyd en kaelheyd in-dachtigh maeckt, dat zy zeer haest niet meer en zullen te spreken hebben. Diomedes vervulde 6000 boucken, alleenelick met dingen die de Grammatica aen-gaen. Hy verstickte bykans de weereld met zulck een schrickelicke last van boucken. Zoo veel woorden, alleenelick om de woorden: jae alleenelick, om door een ydele eere gekittelt te werden.

Zekers wilt-ment al wel scherven,
Weynigh letters zijn van nood,
Om een goed ghemoed te erven,
Jn het leven, in de dood.