Emblemata of Zinne-werck

Emblemata XV.

Hoe zijt ghy Christ, nu dus gesplist?

Elck een leeft zijns geloofs: niet als de geest getuyget,
Van een rechtveerdigh mensch: maer yder een die zuyget
Wt zoetheyd bitter gal, en wringht des Heeren wet
Als of hy, met dien last, daer over waer gezet.
De gods-dienst ons verbint, wy gaen wel al ter kercken,
En dienen eenen God; maer die het wel zal mercken,
Zal hemel zien en hel. De steerten zijn verknocht,
Maer d'hoofden zijn verdeelt: elck zoeckt een ander locht.

[p. 116]

Wt-legginghe.

Het drouve aen-zicht van onze lieve moeder, de Bruyd des Heeren Iesu, heeft my t'anderen tijde, daer over in gedachten zijnde, dit beeld, en deze weynige regels voor geschreven. Ick en wil mijn naghels op de wonde niet slaen, die nu, door Gods byzonderlicke genade, dus verre geheelt is, en met een zoet roofken allengskens over-toghen wert: even-wel en kan ick my niet speenen, door een deughdelicke begeerte, die my daer toe spooren geeft, het jammerlick verdriet, en de schadelicke ergernissen te beklagen, die daer uyt gerezen zijn: op dat een yeghelick in haer verkout, in liefde verhit zijnde, dat groote merck-teecken van een kind Gods, in zijn herte gevoele, welck is de liefde van zijn even-naesten. Hier aen, zeght het Lam des hemels, zal ick kennen, dat ghy mijne leerlinghen zijt, zoo ghy malkander lief hebt. Die deze liefde in zijn herte gevoelt, magh daer uyt vastelick besluyten, dat hy een herberge, jae een heylige Tempel van Godes gheest is: dat hy een hemelsch krijghs-knecht gworden is, toe-gerust met schoot-vry wapenen, waer mede hy alle de vierige pijlen des Sathans zal uyt-blusschen, en te rugge zenden. Want dewijle wy van onse wieghe, jae van onze gheboorte af, een verdorventheyd mede brenghen, die een over-maetighe zelf-liefde in ons gheteelt heeft; en dat noch het quaedste is, een verachtinge, een on-liefde, en een haet van God en onzen even-naesten; zoo en konnen wy niet anders bevroeden, deze Goddelicke deughd in ons vindende, als dat wy van een ander gheest, als die des weerelds is, gedreven werden. Maer wy zullen in de tweede Tafel blijven. Den Apostel sprekende van de rampzalighe staet der gener, die noch gheen andere, als haer eerste geboorte en hebben, zeght, dat wy, die, door Gods genade, we-

[p. 117]

der-geboren zijn, oock voor-maels on-wijs waren, on-gehoorzaem, dwalende en dienende menigerley begeerlickheden ende wel-lusten, wandelende in boosheyd ende nijd, hatelick zijnde, ende malcander hatende. Naer de mate dan, dat yemand in deze liefde van zijn even-mensch gevordert is, magh hy oock zijn weder-gheboorte begrooten, en zich van de erffenisse des hemels verzekeren. 't En baet niet de herssens gebouwt en gemeubelt te hebben, met allerley wijsheyt, en diep-zinnighe wetenschappen, die zelfs de heymenissen des hemels schijnen te door-gronden: zoo ghy de liefde niet en hebt, ghy wert hier in van den Duyvel over-wonnen, wiens verstant ghy niet bereycken en kont. Die menschen schijnen my de tanden uyt te rucken, die altijds de mond vol van Gods woord, en het herte vol van bittere galle hebben, gheknoopt in wan-liefde, en alle on-gerechtigheyd.

't Is al raes van veel te weten,
En te pocchen van secreten,
Die des hemels wijzen raed
Voor ons vast bezeghelt laet.
't Is jae God te wers en teghen,
Hoe het oock magh zijn geleghen,
Dat een, die zijn broeder haet,
Op Gods wet, of woorden staet.
Laet u niet, ô mensch, bedrieghen,
Noch u eyghen hert belieghen,
Met een op-gheblazen bal
Van zoodanigh mond-gheral.
Wat ghy meugt, en met wat reden,
Spreken van geloof en zeden,
't Is een heyl-loos tijt-verkort,
Als het niet beleeft en wort.
Die goe' woorden niet wilt keeren
Jn goe' daden, zal meer deeren,
Als een, die met 's weerelds lint,
Woord en daed te zamen bint.

Wegh dan verkeerde, en on-bekeerde menschen-herten, die de on-sterffelicke dochter des geloofs, van haer moeder pooght af te scheyden: die de on-buyghelicke mate onzes levens zoeckt te verwringhen, en uwe duyvelsche on-liefde, met de mantel van godvruchtighen yver te bedecken.

[p. 118]

 

Als ghy een Koninck ziet, met zijd' en goud behanghen,

 

Hier uyt en blijckt noch niet zijn Konincklicke eer:

 

Maer ziet ghy, met een kroon, zijn heyligh hoofd om-vangen,

 

Ghy zoeckt geen vaster pand, noch ander teecken meer.

 

'T is my geen Christen-mensch, wat dat hy al magh rommen,

 

Die veel van groot verstand, en diepe wijsheyd kraeckt;

 

Iae niet, die door ghebe'en by Gode zoeckt te kommen:

 

'T is alleen rechte liefd', die een goed Christen maeckt.

Maer my geheught een oude schildery gezien te hebben, daer het Gheloove en de Waerheyd, met benaude aen-zichten, en fackelen in de hand, de liefde op straete zochten, doch zy was, ghelijck de oude Poëten van Astrea zinghen, ten hemel ghevloden. Daerom stont daer oock onder geschreven; Foy & verité cerche charité, qui est au ciel allé. Kan dit op onze tijden niet gepast werden, ick moet heuschelick bekennen, dat ick een kort ghezichte hebbe, en niet wel dit gedichte hier in en voeyere.

Sanctâ e Solyma, sed trepidans, in Hiericunta

Descende. Ibi reperies plurimos latrones:
Unde accipias vulnera, forsitanque mortem.
Verum tibi solatia nulla vulnerato.
Non Samarium invenies, & minus Levitam:
Nec verba animum, neque res allevabit ulcus.

Dat is:

Gaet uyt naer Jericho, maer met een billick beven:
Dat is, gae, daer ghy wilt, ghy zult daer vinden leven,
Veel roovers, veel gheboeft: waer dat ghy zult in nood
Van wonden zijn ghestelt, misschien oock van de dood.
Maer zijt ghy daer gewont, gheen mensch zal u verbinden,
Ghy zult gheen Samarijt, noch recht Levijt daer vinden.

[p. 119]

 

Gheen woorden uw gemoed in dit vervloeckte dal;

 

Gheen daed uws even-menschs u zeer verlichten zal.

Maer 't is te vreezen, als wy de keten en den in-slagh van de webbe dezer eeuwe, met klare ooghen, in-zien, dat zelfs oock dit, niet buyten de wegh, ghezeyt en wert:

Sibi quisque Deum fecit: in anguloque cordis

Templum posuit: se & sua dedicavit illis.
Hic delicijs undique delinitus almis
Feriatur. Hic amore turget, hic rapinis,
Ut promoveat melius pomria rerum.
Stertit semipecus hic: hic dat thura crumenae.
Non est pietas, non pietatis ulla imago.
Stant turpia mendacia: vertas sepulta est.
Fit cauda caput: & caput esse cauda discit.
Fiunt epulae mors fera: mortisque ministra
Diris scordiopharmaca suffulta venenis.
Illusa fides: omnia venalia prostant.
Ut quemque rogem: ver bonus es ne tu? inquiet, sum.
Ast Ilias is, ast erit is berna malorum.

Verstaet dit in zulcke zin, en ten naesten by, met de zelve woorden.

Elck een maeckt zich een God: en in den houck zijns hert,

Verzint hy een ghebouw, dat tot zijn tempel wert.
De dees aen alle kant, ghestreelt van wel-lusts pollen,
Jn ledigheyd zich wieght: dees is door min gheswollen;
De deze door gheweld; op dat hy zoo den bocht
Van al zijn roof en goed te wijder stellen mocht.
Dees, half-vee, ronckt en snorckt; dees wy-roockt voor de ponden,
Geheylight in zijn beurs; daer wert gheen deughd ghevonden;

[p. 120]

 

Jae zelfs des deughdes beeld is wegh, verstroyt als kaf:

 

De vuyle leughens staen, de waerheyd light in 't graf.

 

Het hooft dat wert de steert: de steert leert, 't hoofd te wezen.

 

De maeltijd, die ons zou verquicken en ghenezen,

 

Wert tot een felle dood. gheloof en trouw is voort:

 

En die noch trouw mocht zijn, wert nerghens meer gehoort.

 

Vraeght yemand, dien ghy wilt (zoo is de eeuw verdurven)

 

Zijt ghy een deughdzaem man? hy zal wel stout'lick durven

 

Te voeghen daer op, jae; en als ghy't wel in-ziet,

 

Hy is een zee van quaed, een helle van verdriet.

Laet ons, geliefde land-genooten, de liefde ter herten nemen, en den minne-ghenoot van het vermenschte woord, in onze ooren laeten klincken; Wie zeyd, dat hy in het licht is, ende zijnen broeder haet, die is tot noch toe in de duysternisse. Wie zijnen broeder lief heeft, die blijft in het licht, ende in hem is gheen erghernisse. Maer wie zijnen broeder haet, die is in de duysternisse, ende wandelt in de duysternisse, niet wetende waer hy gaet, want de duysternisse heeft zijn ooghen verblint.

Wanneer het spade jaer de bosschen en de berghen,
Met koude grijzigheyd, heeft wijds en zijds bedeckt;
De snoeyer, deur 't gheluyd des eerders van de merghen,
Die dan het eerste licht begroetet, op-geweckt;
Light uyt een rouwe koets, zijn weren-harde leden,
En treckend' in zijn borst den wind en morghen-kou,
Verdrijft den damp des slaeps: en gaet floucks henen treden,
Naer 't eertijds groene bosch, de handen uyt de mouw:
Alwaer hy houwt en kapt, met goede bijle-beten,
De armen van 't gheboomt, ont-eert door koud en tocht;
Op dat hy aen den heyrd wel warm zijn spijs mocht eten,

[p. 121]

 

En van haer hardigheyd de koud ont-blooten mocht.

 

Maer wat vertoeven wy? waerom doen wy niet scheyden,

 

En drijven t'eene-mael, met heete liefdes vier,

 

De koude, die ons dreyght, en zonder feyl zal leyden

 

Naer 't keel-gat van die Draeck, en van die helsche Ghier.

Die een burgher van Roomen is, en zijn ooren op die tale verleckert heeft, zal liever de eygen woorden lezen, die dat Goddelicke verstant in zijn Naer-gherichten (Epidorp. lib.) gebruyckt heeft: daerom en kan ickz' hier oock niet uyt-laeten, ende hem zijn behoorlicke eere ont-houden.

Sylvas ubi frondigeras, collesque supinos
Serus gelidâ canitie sparserit annus,
Signo lucicolae alitis excitus canoro;
Lignator sua membra rudi levat cubili.
Mox cum coream fortius piger hausit apertum,
Somni nebulam, atque quietis gnavus inertis
Excussit: & inde abiens frondentia quondam
Nunc brachia dura suo spoliata decore,
Morsu decutit umbrisecae pulsa securis,
His ut frigora saevitia privet opaca.
Quid nos agimus praeterea, aut deinde moramur?
Nec tartareos frigore minitantia hiatus
Extendimus ignigenis caritatis auris.

Maer wat wil ick het al verswijghen? ghelijck de Quack-zalvers Scorpioensch vleesch tusschen haer tanden knauwen, en dat doodelicke zap van Spinnen in-swelgen, al op dat zy haer waere te beter venten en aen-prijzen mochten: alzoo hebben oock de zommighe een bittere partyschap in-ghetrocken, om haer zelven schoon voor te doen, en den naem van groote verstanden, en

[p. 122]

rechte yveraers te verdienen, die nochtans noch elle, noch maete van haer op-genomen haet en zouden weten te gheven. Ierusalem was teghen Samarien, en Samarien was teghen Ierusalem. En waerom doch? beyde Ioden, beyde mede-genooten van het zelve verbond zijnde. God, meynde d'een, en verhoorde niemand, als die te Samarien aen-bad: Gheen ghebed, zeyde d'ander, en is Gode aen-genaem, als dat te Ierusalem gesproken wert. Hierom en wert Iesus in Samarien niet ontfanghen; hierom wenschen, die aen zijn zijde ginghen, en dien de geest der zachtmoedigheyd daghelicks geleert wiert, dat het vier van den hemel neder-dale, en de Samaritanen verslinde. Och of wy dit van onze menschen niet zegghen en konden! Hoor noch eens, wat die groote Ivlivs zeght:

An dicimus, ut clitus ignita coruscis,

Absumat eos flamma nubis ore voraci?
Ut nos minimè lumine censuere dignos,
Absistite perniciem conflare nocenti.
Sed reddite pro crimine, pro mente maligna
Plenam veniam, plenaque discrimina pacis.
Venit hominis filius haud perdere gentem,
Sed mnunera componere durabilis aevi.

Dit moghen de on-gheletterde dus verstaen:

Wat! zegghen wy, dat vier en vlamme dalen zouden,
Die haer verteer' en brand', in een gegloeyde wolck?
Hoe-wel zy ons dit licht in gheen deel weerdigh houden;
Houd op verderffenis te smeden aen dit volck.
Maer voor een wrevel hert, en on-ghelijck t'ontfanghen,
Gheef liever vol af-laet, en vol' bescheyd van vrêd'.
Gods Zoon' en heeft ons vleesch en bloed niet om-gehanghen,

[p. 123]

 

Wanneer hy deur-gaens heen, voor onze zonden lêd';

 

Op dat hy ons zijn volck, zoo bitterlick verkreghen,

 

En met zijns herten-bloed, en water af-gekocht,

 

Verderven zou; maer heeft veel eer dit al gheleden,

 

Op dat hy van't verderf ons ziel behouden mocht.

Hebben wy ons dan te vooren in onze plicht vergheten, laet ons nu, gelijck met een schouder, dat lieffelicke jock der eenigheyd aen-treeken: laet ons de levendighe kracht bewijzen, van het gene, daer van wy belijdenisse doen. De Godvruchtigheyd en kan gheen on-vruchtbaer aerde wezen; zy is beyde te zamen, Maria ende Martha, gheloove ende werck. woorden en wercken moeten kinderen van eender dracht zijn. 't Is loutere verdruckinghe, van S. Pieter te nemen, en S. Paul te gheven; den eenen Autaer te bestelen, en den anderen te verrijcken; ghelijck de Paus-ghezinde spreken: dat is; het gheloove alles te gheven, en de liefde niet over te laeten. Laet ons dit met wenschen en betrachtinghe zegghen:

O liefde, hemelsch pand! dael uyt u hooghe stede,
Op ons, die zonder u, God noyt en zullen zien.
O eenigheyds Autaer, ô moeder van de vrede!
Wy kommen u den hals, en heel ons zelven bie'n.